De rat: een kleine alleskunner

• Biologie
• Basisschool
• Groep 7

Introductie

Ratten. Veel mensen vinden ze eng of vies. We vinden ratten vooral plaagdieren, die voor overlast zorgen. Maar het zijn intelligente dieren die zich heel goed aan mensen weten aan te passen. En, we hebben veel aan ratten te danken.

DE RAT

Een kleine alleskunner

Aan het eind van deze les:

• weet je hoe ratten leven
• weet je hoe veelzijdig ratten zijn
• weet je wat een tamme rat nodig heeft.  

Katten zijn schattig

Konijnen zijn schattig

Maar ratten? 

  Hoe denk jij over ratten?

Welke associaties hebben de leerlingen bij ratten? Denken ze aan huisdieren, overlast, knaagdieren? Zijn de associaties positief, negatief of neutraal?

Slechte naam

  Veel mensen denken negatief over        ratten.

  Dat is al sinds de Middeleeuwen,            toen de pest uitbrak in Europa.

  De pest was een besmettelijke              ziekte die miljoenen mensen het          leven kostte. 

De pest in de Middeleeuwen

Die vlooien nestelden zich in de vacht van de zwarte rat en verspreidden zo de pest.  Dat bezorgde de rat zijn slechte naam. 

4

In de Middeleeuwen heerste er een verschrikkelijke ziekte: de pest. Ook wel de Zwarte Dood genoemd. In de 14e eeuw werden miljoenen mensen in Europa ziek en stierven aan de pest.

1

De pest werd veroorzaakt door een bacterie, de Yersinia pestis. 

2

De bacterie zat op luizen en vlooien. 

3

Maar een paar jaar geleden kwamen twee universiteiten met overtuigend bewijs dat het anders zit. 

5

Er is altijd aangenomen dat de pest door ratten werd verspreid.

Vertel: Met de huidige kennis over ziekteverspreiding probeerden de wetenschappers erachter te komen wat er gebeurde tijdens een van de meest verwoestende pandemieën in de menselijke historie. In negen steden werd de uitbraak van de pest gesimuleerd volgens drie verschillende modellen. Een van deze modellen was het model van vlooien en luizen die in menselijke kleding en zelfs op mensen leefden. In zeven van de negen steden bleek dat dit model het beste aansluit bij het patroon van de uitbraken van de pest, veel beter dan het model van vlooien die op ratten leefden. De conclusie van het onderzoek verklaart waarom de verspreiding van de pest in de 14e eeuw zo snel is gegaan; de bacterie werd verspreid via vlooien en luizen die op mensen leefden.  Niet van rattenvlooien die de ziekte op mensen overbrachten. 

Overgenomen uit: https://isgeschiedenis.nl/nieuws/de-pest-werd-niet-door-ratten-verspreid-maar-door-mensen

De pest in de Middeleeuwen

De pest werd verspreid door vlooien die van mens tot mens sprongen en niet van rat tot mens.

Van mens tot mens

Met de huidige kennis over ziekteverspreiding probeerden de wetenschappers erachter te komen wat er gebeurde tijdens een van de meest verwoestende pandemieën in de menselijke historie. In negen steden werd de uitbraak van de pest gesimuleerd volgens drie verschillende modellen. Een van deze modellen was het model van vlooien en luizen die in menselijke kleding en zelfs op mensen leefden. In zeven van de negen steden bleek dat dit model het beste aansluit bij het patroon van de uitbraken van de pest, veel beter dan het model van vlooien die op ratten leefden. De conclusie van het onderzoek verklaart waarom de verspreiding van de pest in de 14e eeuw zo snel is gegaan; de bacterie werd verspreid van mens tot mens, niet van rat tot rat.

Overgenomen uit: https://isgeschiedenis.nl/nieuws/de-pest-werd-niet-door-ratten-verspreid-maar-door-mensen

Bruine rat

In Nederland  komen twee soorten ratten voor

Komt overal voor in Nederland, zowel in de stad als op het platteland. 

Leeft waar water, een schuilplek en voedsel voor hem is. 

Zijn staart is korter dan zijn lijf. 

Leeft in kruipruimtes of riolen. Graaft holen. 

Houdt van een vochtige, niet te warme omgeving.

In Nederland  komen twee soorten ratten voor

Leeft graag hoog en droog: vlieringen, zolders, pakhuizen. Maar ook onder woningen en op schepen.

Goede klimmer en heel slim.

Te vinden in havengebieden en delen van Zuid-Nederland.

Staart langer dan zijn lijf.

Zwarte rat

Ratten zijn cultuurvolgers.

Waar mensen zijn, zijn ratten.

Overlast

Vertel: Ratten zijn cultuurvolgers, dat betekent dat waar mensen zijn,  er ook ratten voorkomen.  Om zich te verspreiden maken ze gebruik van de mogelijkheden die mensen bieden. Als we dus afval op straat achterlaten of eenden voeren, dan komen daar ratten op af. 

Waar voelt een rat zich thuis?

Sleepvraag - Ratten voelen zich thuis in op plekken waar voedsel is, in havens en schepen en bij het water.

Tekst

1  Vrouwtjesrat krijgt ongeveer 30 jongen per jaar. 

Binnen 6 weken kunnen deze jongen zichzelf  weer voortplanten.

Dit betekent dat 1 koppel ratten kan zorgen voor 2.000 ratten in één jaar tijd.

Per jaar worden 3.400.000  

( 3,4 miljoen) ratten en muizen gedood vanwege overlast. 

• 
  
• 
  
•  

Cijfers over ratten

Tekst

Ratten kunnen een bacterie bij zich dragen die de ziekte van Weil veroorzaakt. De bacterie kan terecht komen via de urine van de ratten in (riool)water.

 

• 
  

• 
  

• 
  
• 
  
•  

Ziekte

Bestrijding

Vanaf half 2023 is het gebruik van gif verboden om ratten te doden. 

Bij onjuist gebruik neemt de resistentie toe. 

Dat betekent dat ratten en muizen steeds  beter tegen het gif kunnen en er zelfs niet meer dood aan gaan. 

Het gif komt terecht in de natuur.

resistentie

Tekst

• R

 

• 
  

• 
  

• 
  
• 
  
•  

     Overlast  - bestrijding

• 
  

Ook is er een risico op  

Als een dode muis of rat wordt gegeten door een kat of roofdier, kunnen ook die dieren 

vergiftigd raken en doodgaan.

• 
  

doorvergiftiging.

Hoe kun je overlast van ratten voorkomen?

Wat kun je doen tegen rattenoverlast?

Antwoord: Zorgen dat er geen afval rondslingert. Eten goed opbergen.

Vanaf medio 2023 mag je geen gif meer gebruiken om ratten (en muizen) te bestrijden. Het gif komt namelijk in de natuur terecht. Andere dieren eten ervan of roofvogels die vergiftigde ratten (of muizen) eten gaan zelf dood aan het gif.

Ratten zijn enorm intelligent, dat maakt dat ze zich goed kunnen aanpassen aan allerlei omstandigheden.

Ze zijn:

- nieuwsgierig
- kunnen goed onthouden
- kunnen snel iets leren

 en ze bewegen zich soepel

Kijk maar naar het volgende filmpje.

Intelligentie ratten

     De rat als mensenredder  

De rat als speurneus.

De rat als proefdier.

Mensen maken ook dankbaar gebruik van ratten.  Hier volgen twee voorbeelden. 

0

Magawa, de held uit dit filmpje is een gambiahamsterrat. Dat is een soort die in Nederland niet in het wild voorkomt. 

Mugawa en onze bruine en zwarte rat, behoren wel allebei tot dezelfde superfamilie (Muroidea).

Waarom zijn ratten zo geschikt
om mijnen op te sporen?

Wat vind jij? Mag je ratten inzetten om gevaarlijk werk te doen, zoals het speuren naar landmijnen?

Ja

Nee

Alleen als het niet vervelend is voor de rat

Geen mening

Geef een toelichting op je antwoord

   Per jaar worden er 93.000 proeven op     ratten uitgevoerd in Nederland

De rat als proefdier

1. Goedkoop: nemen weinig ruimte in beslag en eten weinig

2. Ze kunnen zich heel snel voortplanten, dat is handig.

3. Ratten zijn sociale dieren en laten zich makkelijk oppakken. Handig als je met ratten werkt.

4. Ze zijn zeer intelligent. Dat maakt ratten geschikt voor hersenonderzoek

5.  Ratten lijken op mensen. 90% van het erfelijk materiaal van ratten is hetzelfde als dat van mensen. 

Erfelijk materiaal is als een instructieboekje in je lichaam dat bepaalt hoe je eruitziet en hoe je lichaam werkt. Het komt van je ouders en wordt doorgegeven van generatie op generatie.

 Kankeronderzoek

Hersenonderzoek

Longonderzoek en nog veel meer

  Waarom zijn er zoveel dierproeven op ratten?

Bron: https://proefdiervrij.nl/ratten

Wat vind jij? 

Mag je ratten gebruiken om medische proeven mee te doen?

Ja

Nee

Alleen als het niet vervelend is voor de rat

Geen mening

Geef een toelichting op je antwoord.

Ratten zijn leuke huisdieren, waar je echt een band mee kunt opbouwen. 

Ze zijn nieuwsgierig en speels en houden ervan om bij je in de buurt te zijn.

Het zijn                                     , , dat betekent dat ze in groepen leven.  Je moet daarom een rat niet in zijn eentje houden. 

     De rat als huisdier  

sociale dieren

02:07-02:10

     Intelligentie ratten

00:49-00:52

     De rat als huisdier  

Wat weet je nu over ratten?

de Spinner

'Draai' aan de spinner om vragen over de rat te stellen. 

  Hoe denk jij nu over ratten?

Welke associaties hebben de leerlingen nu bij ratten? Zijn de associaties veranderd?