1.1. Een nieuwe grondwet

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vmbo
• Leerjaar 3,4

Introductie

Aan het eind van deze presentatie kun je herkennen en uitleggen waarom Nederland in 1848 een nieuwe grondwet kreeg en welke gevolgen dit had voor het bestuur van het land.

Historisch Overzicht vanaf 1848 en Staatsinrichting

Nederland van 1848 tot 1914

1. Een nieuwe grondwet

Leerdoel

Aan het eind van deze presentatie kun je herkennen en uitleggen waarom Nederland in 1848 een nieuwe grondwet kreeg en welke gevolgen dit had voor het bestuur van het land.

Wat is staatsinrichting?

• Staatsinrichting is de wijze waarop de staat, zijn regering en zijn bestuur zijn ingericht. 

• Bij geschiedenis leer je vooral hoe dit in Nederland is ontstaan;
  
• Bij maatschappijleer leer je vooral hoe dit in Nederland werkt
  

1789: 

De Franse Revolutie

• Strijd voor vrijheid, gelijkheid en broederschap

• Einde aan Koninkrijk Frankrijk

• Meer gelijkheid: einde aan de standenmaatschappij

• Een grondwet

1795-1801: 

Bataafse Republiek

• Revolutie o.l.v. de Patriotten: zij willen meer van het volk (...en zijn wel klaar met de Oranjes)

• De Patriotten krijgen hulp van de Fransen

• Frankrijk bezet Nederland (1795-1813) en erfstadhouder Willem V moet vluchten naar Engeland

1815: Verenigd Koninkrijk der Nederlanden

• Napoleon verslagen bij Waterloo

• Zoon van prins Willem V wordt koning Willem I

• Nederland krijgt een grondwet en een tweekamerstelsel

• Verenigd Koninkrijk der Nederlanden: Nederland, België en Luxemburg

1830-1839: België wordt onafhankelijk

Oorzaken:

• Nederlands officiële taal

• Protestantse geloof is de staatsgodsdienst: België is katholiek

• Belangrijke banen vaak in handen van Nederlanders

• Nederland wordt voorgetrokken
  

Belgische Revolutie

1830

• Tijdens de viering van de verjaardag van koning Willem I in Brussel, 
• slaat de vlam in de pan en komt het volk in opstand.

• Ruim een maand later roepen de Belgen hun onafhankelijkheid uit
  

Gevolgen

• 1831: Leopold I wordt de eerste Belgische koning
  
• 1831: Tiendaagse Veldtocht
• 1839: onder internationale druk erkent Willem I de onafhankelijkheid
• 1840: Willem I treedt af

1840-1848: 

Koning Willem II

• Conservatief: geen ruimte voor veranderingen

• Regeert, min of meer, als absolute vorst

• Moet niets weten van democratie

• Moeizame relatie met zijn vader

Hoe zag het bestuur van Nederland er uit 

tussen 1815-1848?

Benoemt

Benoemt

Benoemt

Verantwoording

Benoemt

Verantwoording

Benoemt

Verantwoording

Benoemt

Verantwoording

Benoemt

Verantwoording

Benoemt

Verantwoording

Benoemt

Verantwoording

Kiest

Verantwoording

Benoemt

Kiest

Benoemt

Verantwoording

Kiest

Benoemt

Verantwoording

Kiest

Revolutiejaar 

1848

• De ‘erfgenamen van de Franse Revolutie’, de Liberalen, komen tot de conclusie: "Alles is weer hetzelfde als vóór de Franse Revolutie!"

• Overal zitten er weer koningen op de Europese tronen en ondanks 'een grondwet' is er maar weinig democratie.

Paniek bij de vorsten

in heel Europa!

Ook in Den Haag...
...koning Willem II wordt 'in één nacht' liberaal

Gevolgen (1)

• De leider van de Nederlandse Liberalen: Johan Rudolf Thorbecke maakt een nieuwe grondwet:
  

1. Koning is onschendbaar
2. Ministeriële verantwoordelijkheid

• Dit betekent: de ministers zijn verantwoordelijk voor de daden van de regering (ook: voor de daden van de koning)
  

Gevolgen (2)

• Parlementaire democratie (=parlement heeft het laatste woord)

• Constitutionele monarchie (=koning moet zich aan de grondwet houden)

• Verandering van het parlementaire stelsel ("Hoe wordt het parlement gekozen?", "Wie heeft welke macht?")

Nieuwe Grondwet

1848

Trias Politica

• Belangrijk onderdeel van een parlementaire democratie

• Verdeling van de macht in het land in drie machten

• Bedacht in Frankrijk in 18e eeuw, toen de koning alle macht(en) had.

• Iemand kan maar bij één van de drie machten horen.

Trias Politica

(Driemachtenleer)

Hoe zag het bestuur 

van Nederland er 

vanaf 1848* uit?

*de meeste onderdelen zijn vandaag nog steeds geldig

Benoemt

Kiest

Verantwoording

Benoemt

Kiest

Verantwoording

Benoemt

Kiest

Verantwoording

Benoemt

Kiest

Verantwoording

Benoemt

Kiest

Verantwoording

Benoemt

Kiest

Verantwoording

Benoemt

Kiest

Verantwoording

Benoemt

Kiest

Verantwoording

Benoemt

Kiest

Verantwoording

Benoemt

Kiest

Verantwoording

Benoemt

Kiest

Verantwoording

Benoemt

Kiest

Verantwoording

Benoemt

Kiest

Verantwoording

Benoemt

Kiest

Verantwoording

Benoemt

Kiest

Verantwoording

Grondrechten

• Grondrechten staan Hoofdstuk 1 van de Grondwet (van 1983)
  
• Het belangrijkste onderdeel, het anti-discriminatie-artikel, is Artikel 1
• Ze zijn bedacht in een tijd dat grondrechten niet vanzelfsprekend waren.
• Er wordt een onderscheid gemaakt in Klassieke- en Sociale grondrechten

Klassieke grondrechten

• Beschermen ons tegen de overheid 
  
• Geven ons rechten tegen een te machtige overheid
  

• Staan sinds 1848 in de Grondwet 
  
• Klassiek betekent: 'iets van vroeger, maar niet verouderd'
  

bijvoorbeeld:

• Artikel 1: Anti-discriminatie artikel


• Artikel 2: Wie is Nederlander?


• Artikel 4: Kiesrecht


• Artikel 7: Vrijheid van meningsuiting


• Artikel 8: Recht op vereniging


• Artikel 9: Recht op vergadering


• Artikel 10: Onaantastbaarheid van de persoonlijke levenssfeer


• Artikel 11: Onaantastbaarheid van het lichaam


• Artikel 13: Briefgeheim

Sociale grondrechten

• Plichten van de overheid
  
• Zorgen voor een goed bestaan
  

• Zijn pas later (1983) in de Grondwet opgenomen, hoewel ze al eerder bestonden.
  

bijvoorbeeld:

• Recht op veilig bestaan


• Recht op onderwijs


• Recht op gezondheidszorg


• Recht op woongelegenheid


• Recht op bewoonbaar gebied


• Recht op rechtsbijstand


• Recht op werk

Coalitie en oppositie

• In Nederland is geen enkele partij groter dan de meerderheid van de Tweede Kamer.
  
• Om die meerderheid wel te hebben, moeten partijen samenwerken. 
• Partijen die in de regering samenwerken, heten: coalitie.
• Partijen die niet in de regering zitten, maar wel in de Tweede Kamer, heten: oppositie

Video

Oppositie en coalitie

Luxemburgse kwestie

1867

• Frankrijk is bang voor een te machtige Noord-Duitse Bond (voorloper van Duitsland)
  
• Frankrijk wil Luxemburg daarom kopen van Nederland: dat was geen enkel probleem! (koning Willem III was ook groothertog van Luxemburg)
• Maar...Luxemburg is lid van de Noord-Duitse Bond!

Van onhandige diplomatie

tot internationaal conflict

• In eerste instantie was de Noord-Duitse Bond akkoord en kon Willem III zijn zoon naar Parijs sturen om de verkoop te regelen.
• Maar Von Bismarck (Noord-Duitse Bond) veranderde zijn mening, en dreigde Frankrijk en Nederland met oorlog!
• Nederland schrikt en verkoopt Luxemburg toch niet..

...eind goed, al goed?

Sinds de Luxemburgse kwestie neemt een regering altijd ontslag als de meerderheid van het parlement dat wil. Dit wordt de Vertrouwensregel genoemd. Het is geen wet, maar een ongeschreven regel.

• Het Nederlandse parlement hoorde pas achteraf dat er een oorlogsdreiging was geweest, en vond dat de ministers weg moesten.
• De ministers wilden dat niet, en werden hierin gesteund door Willem III
• Het parlement besloot daarom alle financiële plannen van de ministers af te keuren: nu móesten de ministers wel opstappen.
• Sindsdien neemt een regering altijd ontslag als de meerderheid van het parlement dat wil.

Taken van het parlement

Hoofdtaken Eerste Kamer

• Controleren van de regering (controlerende taak)

• Chambre du reflection (Kamer van reflectie = nogmaals, vooral technisch, bekijken van een wetsvoorstel dat al door de Tweede Kamer is goedgekeurd)

Video

Clipphanger:

Hoe werkt de Eerste Kamer?

0

Hoofdtaken Tweede Kamer

• Controleren van de regering (controlerende taak)

• Maken van wetten (wetgevende taak)

Controlerende instrumenten (rechten) van de Eerste- en Tweede Kamer (1)

• Recht van budget (goed- of afkeuren van de staatsbegroting

• Recht van enquête (tot op de bodem uitzoeken van een bepaalde zaak)

• Vragenrecht: recht om het kabinet vragen te stellen ('vragenuurtje') 

Controlerende instrumenten (rechten) van de Eerste- en Tweede Kamer (2)

• Recht van interpellatie (minister verplichten tot een debat)
  

• Motierecht: recht om een motie een wens van de Kamer) in te dienen 
  

Wetgevende instrumenten (rechten) die alleen de Tweede kamer heeft

• Recht van amendement (wetsvoorstellen aanpassen)

• Recht van initiatief (Kamerleden kunnen zelf met een wetsvoorstel komen i.p.v. de minister)

Video

Clipphanger:

Hoe werkt de Tweede Kamer?

0

Van wetsvoorstel

tot wet

Wie mogen met een wetsvoorstel komen?

• Ministers (ondersteuning vanuit een ministerie)

• Kamerleden mogen met een voorstel voor een nieuwe wet komen (recht van initiatief) of een wijziging op een wetsvoorstel indienen (recht van amendement)

Past de onderstaande uitspraak bij een liberaal?

"De overheid moet zich niet te veel bemoeien met mijn zaken."

1. Liberaal
2. Niet liberaal

Past de onderstaande uitspraak bij een liberaal?

"Het minimumloon is een goede zaak om uitbuiting van arbeiders tegen te gaan."

1. Liberaal
2. Niet liberaal

Past de onderstaande uitspraak bij een liberaal?

"Je bent verantwoordelijk voor je eigen keuzes. Wie wil werken, zal wel werk vinden!"

1. Liberaal
2. Niet liberaal

Past de onderstaande uitspraak bij een liberaal?

"Politie en leger is belangrijk om eigendommen te beschermen. Dit is een kerntaak van de overheid."

1. Liberaal
2. Niet liberaal

Past de onderstaande uitspraak bij een liberaal?

"De overheid kan beter te veel dan te weinig wetten maken, om arbeiders te beschermen."

1. Liberaal
2. Niet liberaal

Wie controleerde voor 1848 de regering?

1. De rechters
2. De Eerste Kamer
3. De Tweede Kamer
4. De koning

Wie mocht er na 1848 de leden van de Tweede kamer kiezen?

1. Alle inwoners van Nederland
2. Alle mannelijke inwoners van Nederland
3. Alle inwoners van Nederland die voldoende belasting betaalden.
4. De Provinciale Staten

Noem 3 vrijheidsrechten die in de grondwet staan.

Welke zin is juist?

1. Vrijheidsrechten beschermen de overheid tegen de burger.
2. Vrijheidsrechten beschermen de burger tegen de overheid.
3. Vrijheidsrechten beschermen de overheid door de burger.
4. Vrijheidsrechten beschermen de burger door de overheid.

Welke taken heeft de Tweede Kamer?

1. Wetgeving maken Regering controleren
2. Wetgeving maken Dagelijks bestuur van het land
3. Regering controleren Dagelijks bestuur van het land

Hoe heet ook alweer het recht om een wetsvoorstel te doen?

1. Amendementsrecht
2. Enquêterecht
3. Initiatiefrecht
4. Interpellatierecht

Noem 3 rechten van het parlement.

Welk recht gebruikt de Tweede Kamer als zij een wetsvoorstel wil aanpassen?

1. Het amendementsrecht
2. Het enquêterecht
3. Het initiatiefrecht
4. Het vragenrecht

Wat is geen controlerend recht van de Tweede Kamer?

1. Het budgetrecht
2. Het enquêterecht
3. Het initiatiefrecht
4. Het interpellatierecht

CONTROLERENDE TAKEN

WETGEVENDE TAKEN

Initiatiefrecht

Amendementsrecht

Interpellatierecht

Enquêterecht

Budgetrecht

ALLEEN TWEEDE KAMER

EERSTE KAMER & TWEEDE KAMER

Initiatiefrecht

Amendementsrecht

Interpellatierecht

Enquêterecht

Budgetrecht

Wie was koning van Nederland tijdens het Revolutiejaar?

1. Lodewijk Napoleon
2. Willem I
3. Willem II
4. Willem III

Welke landen horen bij het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden?

1. Nederland, België en Luxemburg
2. Nederland, Luxemburg en Spanje
3. België en Luxemburg
4. Nederland, België en Duitsland

Welk land wilde Luxemburg kopen in 1867?

1. Duitsland
2. Frankrijk
3. Nederland

De Luxemburgse kwestie ging over:

1. onschendbaarheid van de koning
2. het recht van initiatief
3. het recht van amendement
4. ministeriële verantwoording

IN DE GRONDWET VÓÓR 1848

IN DE GRONDWET VANAF 1848

Vrijheid van godsdienst

Vrijheid van meningsuiting

Vrijheid van onderwijs

Vrijheid van drukpers

Vrijheid van vereniging en vergadering

WETGEVENDE MACHT

UITVOERENDE MACHT

RECHTERLIJKE MACHT

ministers

rechters

straffen

Eerste Kamer

regering

oppositie

budgetrecht

amendementsrecht

verkiezingen

Parlement

Controleert

Volk

Gemeenteraad

Provinciale Staten

Eerste Kamer

Tweede Kamer

Regering

Begrippen uit deze les

• grondwet
  
• artikel 1
• Klassieke grondrechten


• ministeriële verantwoordelijkheid
• onschendbaarheid
• Staten-Generaal
• Eerste Kamer
• Tweede Kamer
• parlementaire democratie
• constitutionele monarchie

Begrippen uit deze les

• censuskiesrecht
• Trias Politica
• controlerende taak
• wetgevende taak
• rechtsprekende macht
• Recht van budget
• Recht van enquête 


• Recht van interpellatie 
• Recht van amendement 
• Recht van initiatief 

Begrippen uit deze les

• controlerende taak
• wetgevende taak
• Recht van budget
• Recht van enquête 
• Vragenrecht
• Motierecht
• Recht van interpellatie 
• Recht van amendement 
• Recht van initiatief 

Jaartallen uit deze les

• 1789: Franse Revolutie
• 1795-1801: Bataafse Republiek
• 1815-1830: Verenigd Koninkrijk der Nederlanden
• 1830: België verklaart zich onafhankelijk
• 1848: Revolutiejaar
• 1848: Thorbecke maakt een nieuwe Grondwet
• 1867: Luxemburgse kwestie

Jaartallen uit deze les

• 1848: Nieuwe Grondwet met de Klassieke grondrechten
• 1983: laatste belangrijke grondwetsherziening waarin de Sociale grondrechten officieel werden opgenomen

Personen uit deze les

• Koning Willem I
• Koning Willem II
• Koning Willem III
• Johan Rudolf Thorbecke

Schrijf 3 dingen op die je deze les hebt geleerd

Stel 1 vraag over iets dat je deze les nog niet zo goed hebt begrepen