1.2 Schindlers's List - Symbolische laag
1 / 23
Lesduur is: 45 minIntroductie
Kijken naar de Oorlog
In deze lessenreeks worden zes populaire historische speelfilms behandeld. Elke film kent drie sub-lessen voorzien van vragen, filmfragmenten en opdrachten. In deze lessen worden leerlingen getraind in het aannemen van een kritische houding ten aanzien van audiovisuele bronnen – historische speelfilms.
Bewegende beelden vormen een eigen ‘taal’, die op verschillende niveaus ‘gelezen’ kan worden. Films zijn een afspiegeling van de keuzes van de makers, verbeelden vaak maar één representatie van het verleden, die bovendien contextueel, selectief en subjectief is. Het is belangrijk dat leerlingen en zich hier bewust van worden want net als teksten, spotprenten, kunstobjecten en archeologische vondsten zijn films (historische)bronnen.
Sub-lessen
De volgende drie lagen van benadering vormen het uitgangspunt van de sub-lessen en zijn tevens een handreiking voor het didactisch inzetten van een historische speelfilm in de geschiedenisles.
1.1 De filmische laag: In deze laag onderzoeken leerlingen de verschillende filmische elementen die een maker heeft ingezet om zijn verhaal te vertellen. Filmische elementen zijn: cameravoering, montage, geluid, muziek en Art Direction
1.2 De symbolische laag: In deze laag onderzoeken leerlingen de normen en waarden van de film en in hoeverre deze historisch of actueel zijn, reflecteren ze op de ideologische betekenissen achter de film en krijgen ze oog voor mechanismen zoals stereotypering en generalisering
1.3 De historische laag: In deze laag onderzoeken de leerlingen in hoeverre het vertoonde verleden een mogelijke reconstructie of representatie is van deze werkelijkheid
Instructies
Schindler's List
Oskar Schindler is een ijdele en hebberige Duitse zakenman die tijdens het Nazi-regime zeer menselijke trekjes begint te vertonen wanneer hij besluit om zijn fabriek te gaan gebruiken als vluchtplaats voor Joden. Gebaseerd op het waargebeurde verhaal van de ondoorgrondelijke Oskar Schindler, lid van de nazibeweging, charmeur en oorlogsprofiteur die op deze manier de levens redde van 1100 Joden tijdens de Holocaust.
Leerdoelen
- Leerlingen kunnen in eigen woorden uitleggen wat filmische elementen zijn
- Leerlingen onderzoeken filmische elementen die Steven Spielberg heeft gebruikt om zijn boodschap in Schindler's List vorm te geven
- Leerlingen analyseren fragmenten uit Schindler's List en hoe deze fragmenten hun beeld op het vertoonde verleden beïnvloedt
Benodigdheden
- Digibord
Instructies
Onderdelen in deze les
Slide 1 - Video
Deze slide heeft geen instructies
Slide 2 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Slide 3 - Tekstslide
In deze les leren we hoe je met behulp van symbolen elementen uit de film kunt ontleden: we kijken vooral naar drie symbolen (kleurgebruik, tekstgebruik en Joodse begrafenisrituelen) en gaan daarmee onderdelen van de film Schindler’s List analyseren. Ook kijken we naar de wordingsgeschiedenis van de film.
Slide 4 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Slide 5 - Tekstslide
Bekijk het volgende fragment. (zet het geluid aan)
Opening scene
Slide 6 - Video
Deze slide heeft geen instructies
Slide 7 - Tekstslide
Antwoord
- Close-up van een paar handen die een kandelaar aansteken. De Sabbath is begonnen – gevolgd door het geluid van een Hebreeuws gebed.
- Eigen antwoord
Slide 8 - Tekstslide
Antwoord
- Dit symboliseert de overgang van een levende Joodse cultuur vóór de oorlog naar de duistere tijd van het nazisme waar werd geprobeerd het Europese Jodendom te ‘vernietigen’ (zowel de mensen als de cultuur)
- Deze symboliek valt alleen te begrijpen vanuit de tijd na de oorlog. Het behelst een betekenis die alleen begrepen kan worden met de wetenschap van achteraf.
Slide 9 - Tekstslide
Antwoord
- Voor gelovige Joden betekent het aansteken van een kaars het aangaan van een verbintenis met God, waarbij ze de gelofte stand doen om de regels van de Sabbath aan te houden. Het licht van de kaarsen in deze scène kan worden gezien als een teken van Spielberg dat de film vooral een Joods verhaal vertelt, en niet dat van de nationaalsocialisten.
- De korte scène eindigt in rook, zoals ook miljoenen Joodse levens én de Joodse cultuur in Europa op het punt staan beëindigd te worden.
Slide 10 - Tekstslide
Laat leerlingen de antwoorden op deze vragen opzoeken. Belangrijk is dat ze ontdekken dat Spielberg (1946) zelf van Joodse afkomst is, als de enige zoon van Joodse ouders van Oekraïense afkomst. Zijn voornaamste doel met de film was zorgen dat jonge generaties de geschiedenis van de Holocaust niet vergeten. In de jaren ‘90 werd deze geschiedenis soms niet besproken op scholen. De film is deels gemaakt op locatie in Polen en meer specifiek in Krakau.
Slide 11 - Tekstslide
Antwoord
- In de collectieve herinnering speelt de geschiedenis van de Holocaust en de Tweede Wereldoorlog zich af in zwart-wit-beelden, door de foto’s en bewegende beelden die we kennen. Daardoor lijkt de film ‘authentieker’.
Slide 12 - Tekstslide
Antwoord
- In de realiteit van de oorlogsjaren leefden mensen natuurlijk niet in zwart-wit. Het gaat dus om een stereotype, clichématige voorstelling (vervanging) van de werkelijkheid. Spielberg komt zo tegemoet aan het beeld van naoorlogse generaties, waardoor de film geloofwaardiger lijkt.
Slide 13 - Tekstslide
Bekijk het volgende fragment. (zet het geluid aan)
Slide 14 - Video
Hoewel dit een iconische scène in de filmgeschiedenis is, kan het worden geïnterpreteerd als een artistieke keuze van producer Steven Spielberg. In werkelijkheid bestond het meisje met de rode jas echter wel degelijk, haar naam was Gittel Chill. In de hele Joodse gemeenschap was ze bekend om haar felrode jas vóór de nazi-bezetting.
Roma Ligocka woonde als klein meisje in het getto van Krakow en overleefde het bloedbad. Ze herkende zichzelf in het meisje met de rode jas en als volwassene schreef ze een autobiografie over haar leven en ervaringen tijdens en na de oorlog.
Aan het einde van deze fase moet de bedoeling van Spielberg met betrekking tot kleurgebruik duidelijk zijn.
Slide 15 - Tekstslide
Docent legt uit
We gaan een scène bekijken waarin kampcommandant van Płaszów (Amon Göth, hier links) een toespraak houdt: ‘Today is History’. De echte Göth was SS-officier bij de concentratiekampdiensten en op 11 februari 1943 kreeg hij opdracht om een dwangarbeiderskamp te bouwen en te leiden bij Płaszów. Met dwangarbeiders duurde het een maand om het kamp te bouwen. Hierbij liet hij de grafzerken van een nabijgelegen joodse begraafplaats gebruiken om een verharde weg aan te leggen. Op 13 maart 1943 werd het getto van Krakau ontruimd; de overlevenden werden naar het nieuwe werkkamp gebracht. Bij de ontruiming kwamen naar schatting 2000 mensen om het leven, velen van hen werden persoonlijk door Göth geëxecuteerd.Göth was berucht om zijn martelingen en moorden in het concentratiekamp. In Schindler's List wordt slechts een deel van zijn misdaden getoond. Van Göth wordt gezegd dat hij zeker 500 Joden persoonlijk heeft doodgeschoten. Poldek Pfefferberg (een van de Joden die door Oskar Schindler is gered) zei ooit: Als je Göth zag, zag je de dood. Hoe precies de relatie tussen Göth en Oskar Schindler was, is niet duidelijk. Velen nemen aan (zoals ook in de film te zien is), dat Oskar Schindler bevriend werd met Göth om het leven van Joden te kunnen redden. Deze Joden woonden oorspronkelijk in een subkamp in de fabriek van Schindler. Maar op 4 september 1944, toen het leger van de Sovjet-Unie dichterbij kwam, moesten zij van de nazi-autoriteiten verhuizen naar het kamp in Płaszów. Toen het kamp Płaszów op 15 oktober zelf moest sluiten, kwam Schindler met zijn roemruchte lijst van mensen die niet vermoord mochten worden, maar naar een nieuwe kriegswichtige fabriek in Brünnlitz in Tsjechoslowakije werden getransporteerd.
Op 13 september werd Amon Göth ontheven van zijn functie als commandant van het Płaszów-kamp. Korte tijd later werd hij beschuldigd van diefstal van Joodse goederen, die volgens de nazi's toekwamen aan het Rijk. Vanwege het verloop van de oorlog zou Göth nooit voor een Duitse rechtbank verschijnen. In Oostenrijk werd door SS-artsen een psychische stoornis vastgesteld. Hij werd naar een sanatorium gebracht, waar hij in mei 1945 door Amerikaanse troepen werd gearresteerd. Na de oorlog werd Amon Göth door het hooggerechtshof van Polen schuldig bevonden aan de dood van tienduizenden mensen. Hij werd ter dood veroordeeld en op 13 september 1946 opgehangen, niet ver van de plaats waar Płaszów gelegen had.
Slide 16 - Tekstslide
Bekijk het volgende fragment. (zet het geluid aan)
Today is History
Slide 17 - Video
Göth spreekt zijn militairen toe aan de vooravond van de liquidatie van het getto. De toespraak is bedoeld als inspiratie voor geweld en vernietiging. Deze antisemitische tekst is de enige in de film waar de discriminatie van Joden uit naar voren komt en de behoefte van de nazi’s om hen uit de samenleving te verbannen. In de Nazi-beeldvorming waren Joden succesvol in diverse aspecten van de samenleving. Göth schetst deze visie aan zowel zijn soldaten als aan de kijkers voorafgaand aan de eerste grote bloederige scène van de film. Het citaat duidt ook op een verschuiving in de film (en de vervolgingen). Joden zullen vanaf dit moment niet meer in de relatieve veiligheid van het getto leven, maar in concentratiekampen. Daarna volgde de fase van genocide. De film schakelt over van een relatief geweldloze film naar een film met beelden van extreem geweld.
Slide 18 - Tekstslide
Extra informatie
De toespraak van Göth weerspiegelt jaren van nazipropaganda. Hij had zich op zeventienjarige leeftijd aangesloten bij een nazi-jongerengroep in Oostenrijk en werd op 22-jarige leeftijd lid van de SS. Göth was ervan overtuigd dat hij tot een 'superieur ras' behoorde en dat de Joden zijn 'raciale vijand' waren.
De meeste van zijn mannen hadden dezelfde opvattingen. De nazi's richtten veel van hun propaganda op jonge mensen. Kort nadat Hitler aan de macht was gekomen, werden nieuwe eindtermen voor het onderwijs ingevoerd. Jongeren moesten inzicht krijgen in erfelijkheid en ras, en verantwoordelijkheid ervaren jegens de natie. Het Duitse volk was de belangrijkste exponent van het Noordse ras. Op scholen leerden Duitse kinderen dat Joden, zwarten en 'zigeuners' inferieur waren aan 'Ariërs'. Zelfs rekenboeken bevatten "problemen" zoals deze:
"De Joden zijn vreemdelingen in Duitsland - In 1933 waren er 66.060.000 inwoners van het Duitse Rijk, van wie 499.682 Joden. Wat is het percentage vreemdelingen?"
De nadruk op 'ras' accentueerde het isolement van Joodse studenten. Erika Mann, een Duitse schrijver die zich tegen de nazi’s keerde, vertelt over haar herinneringen:
“Je verlaat het huis in de ochtend, "Heil Hitler" op je lippen. .. . Overal in de straat wapperen de vlaggen, elk raam is gekleurd met rode spandoeken en het zwarte hakenkruis in het midden van elk raam. Een bord staat op de steiger: ‘We hebben onze Führer te danken dat we hier vandaag werken. Heil Hitler!’
Andere borden zijn overal te zien: langs hotels, restaurants, zwembaden, scholen: ‘Niet voor Joden’. En wat voel je? . .. Je voelt niets, je ziet deze plakkaten al bijna vijf jaar. Dit is een gewoonte, het is allemaal volkomen natuurlijk, natuurlijk mogen Joden hier niet. Vijf jaar uit het leven van een kind van negen - dat is zijn leven, na vier jaar kindertijd, zijn hele persoonlijke, bewuste bestaan. Door de nazi-straat loopt het nazi-kind.”
Slide 19 - Tekstslide
Antwoorden
- De tafels worden op straat gezet om de Joodse inwoners van het getto te kunnen registreren, voordat ze werden weggevoerd naar de vernietigingskampen. De nazi’s wilden nauwkeurig bijhouden wie was overgebleven, en wie er nog woonde.
- In een snelle montage tijdens de toespraak krijgen we beelden te zien van het dagelijkse leven in het getto. Dit dient om de Joden weer te geven als mensen en herinnert ons aan het feit dat de (latere) slachtoffers mensen van vlees en bloed zijn en waren. Dit in tegenstelling tot de woorden die we horen, die bedoeld zijn om de Joden te depersonaliseren voor de soldaten. Ironisch genoeg, terwijl Göth spreekt over het uitroeien van de Joden in Krakau, zien en horen we Rabbi Levertov een gebedsbezwering zingen, in het licht van het raam naast hem. Het geluid van zijn gebed gaat door in schoten, die ten grondslag liggen aan de toespraak van Göth. De familie Dresner deelt een maaltijd in hun getto-appartement in een gespannen sfeer. Mevrouw Dresner moedigt haar man aan om een steeds kleiner sneetje brood voor haar te snijden, en herinnert ons aan het tekort aan voedsel en de moeilijkheden waarmee deze mensen werden geconfronteerd. Mevrouw Nussbaum glimlacht liefdevol naar haar man, die haar blik beantwoordt en ons eraan herinnert dat dit echte mensen zijn met echte relaties. Stern kijkt uit zijn raam en een standpuntopname laat zien dat de opklapbare tafels en stoelen worden opgesteld. Dit geeft ons het gevoel dat we bij hem zijn en zijn angst delen.
- Ja, de nadruk die wordt gelegd op de verschrikking van het vermoorden van onschuldige Joden hoort bij de opvattingen en tijd waarin de film is gemaakt. Je voelt dat Göth de dader is en de Joden de slachtoffers. Anno 2023 zou er ruimte bestaan voor een slachtofferperspectief van Göth.
Slide 20 - Tekstslide
Bekijk het volgende fragment. (zet het geluid aan)
Graf van Oskar Schindler
Slide 21 - Video
Bekijk de laatste scène van de film
Leg uit wie de mensen zijn die langs het graf van Oskar Schindler lopen.
Leg uit wie de mensen zijn die langs het graf van Oskar Schindler lopen.
Na het afscheid van alle medewerkers ruilen Schindler en zijn vrouw hun burgerkleding in voor gevangenisuniformen en vluchten naar het westen. In de ochtend worden de arbeiders bevrijd door een soldaat van het Rode Leger. In de laatste zwart-witscène van de film lopen ze over de velden, voordat we opgaan in de epiloog in kleur. Hier zien we de acteurs en hun levensechte tegenhangers samen als teken van respect een steen op het graf van Oskar Schindler in Jeruzalem leggen. Ten slotte valt de schaduw van acteur Liam Neeson (die Oskar Schindler speelt) over het graf: hij plaatst twee rozen.
Slide 22 - Tekstslide
Antwoord
- Vaak laten bezoekers van Joodse graven een steentje op het graf achter, ten teken dat men er is geweest en de doden heeft herdacht. De oorsprong van dit gebruik is oud en stamt mogelijk uit de oudtestamentische tijd, toen het Joodse volk een nomadisch bestaan leidde. Mensen werden begraven op de plek waar ze stierven en de graven werden gemarkeerd met hopen stenen. Soms werd de overledene op een harde grond onder een hoop stenen begraven. Om het graf te markeren en te voorkomen dat de overledene werd opgegeten door dieren, werden er stenen op gelegd. Later kreeg het plaatsen van een steen op een graf symbolische betekenissen, zoals het feit dat stenen niet vergaan en dus eeuwigheidswaarde hebben.
Slide 23 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies