Movies that Matter - Kleinkinderen van de Oost (voorbereiding bioscoopbezoek) - v.a. bovenbouw/mbo

• Maatschappijleer
• Burgerschap
• +4
• Middelbare school
• MBO
• vmbo g, t, mavo, havo, vwo
• Leerjaar 1-3

Introductie

Welkom bij deze les ter voorbereiding op het bioscoopbezoek van Kleinkinderen van de Oost. Deze les kan in 1 lesuur van 45-50 minuten worden behandeld. Tijdens de les maken de leerlingen kennis met mensenrechten in de breedste zin van het woord. Ze leren over de relatie tussen Nederland en Indonesië, zowel in het heden als in het verleden en om daar meer inzicht in te krijgen wordt het koloniale verleden behandeld. Daarnaast gaan we in op de doorwerking van het kolonialisme.

Instructies

Lesinstructie

• Per slide is beschreven wat de bedoeling is;
• Deze les kan gegeven worden met de inzet van mobiele telefoons, maar ook zonder. Je kunt dit aan- of uitzetten door na het openen van de lespresentatie, het vinkje onder in het scherm van de les te deactiveren;
• Op de slides zijn hotspotbuttons te vinden. Door deze aan te klikken verschijnt er (extra) informatie, een vraag of een instructie. Als docent kun je ervoor kiezen om de informatie onder de hotspotbutton met hoed samen met de leerlingen te lezen of zelf aan leerlingen te vertellen. De informatie is daarom ook opgenomen in de instructies bij de losse slides.

Leerdoelen

Leerlingen of studenten kunnen na deze les:

• uitleggen wat mensenrechten zijn en waarom deze belangrijk zijn;
• uitleggen wat het Nederlandse koloniale verleden is en hierbij voorbeelden geven;
• uitleggen dat gebeurtenissen in het verleden ook nog effect hebben in het heden.

Movies that Matter

De missie van Movies that Matter is om mensenrechten onder de aandacht te brengen en te houden. We gebruiken film als middel om het gesprek over een rechtvaardige wereld op gang te brengen en leerlingen en studenten bewust te maken van mensenrechten en maatschappelijke vraagstukken.

Naast dat zij leren wat mensenrechten zijn, proberen wij ze ook bewust te maken van manieren waarop zij zelf kunnen bijdragen aan de bescherming daarvan. Daarbij is het belangrijk om zich bewust te worden van hun eigen perspectief – en van het feit dat er meerdere perspectieven naast elkaar bestaan. Het doel is dat de leerlingen leren een genuanceerde mening te vormen. Op langere termijn hopen we dat dit leidt tot een ruimer wereldbeeld en tot het besef dat diversiteit vanzelfsprekend is binnen de Nederlandse samenleving.

Let op: Deze notities zijn veelal informatief en dienen niet allemaal letterlijk voorgelezen te worden.

Deze voorbereidende les hoort bij de documentaire Kleinkinderen van de Oost (2023) gemaakt door Daan van Citters en Joenoes Polnaya. De les is in delen opgedeeld:
1.    Introductie (10 min)
2.    Mensenrechten (10 minuten)
3.    Het Nederlands koloniaal verleden en de Oost (15 minuten)
4.    Koloniale erfenis (15 minuten)
5.    Toetsing en afronding (5 min)

Na deze les kun je:

• uitleggen wat mensenrechten zijn en waarom mensenrechten belangrijk zijn;

• uitleggen dat er verschillende redenen zijn om te migreren;

• uitleggen wat het voordeel is van je paspoort;

• een mening vormen over de asielprocedure in Nederland

Na deze les kan je:

• uitleggen wat mensenrechten zijn en waarom deze belangrijk zijn;
• uitleggen wat het Nederlandse koloniale verleden is en hierbij voorbeelden geven;
• uitleggen dat gebeurtenissen in het verleden ook nog effect hebben in het heden.

Werkvorm: gespreksregels opstellen

Om een veilige sfeer te bevorderen in de klas, vraag je leerlingen of studenten in gesprek te gaan over: Hoe willen we dit soort gesprekken met elkaar voeren? Laat ze met elkaar praten tot er overeenstemming is bereikt over alle regels. Zorg ervoor dat je de regels visualiseert op het bord of op een groot vel papier. Enkele voorbeelden van regels waar je op zou willen uitkomen zijn:

• Wat er hier besproken wordt, blijft hier;
• Luister actief en laat elkaar uitpraten;
• Probeer niet meteen te oordelen;
• Ruimte innemen versus ruimte geven (geef ze mee dat iedereen spreektijd krijgt);
• Respecteer andere meningen;
• Enzovoorts.

Wil je tips over hoe maatschappelijke thema’s bespreekbaar te maken in de klas? Kijk dan in het PDF document ‘Maatschappelijke thema’s bespreekbaar maken in de klas’ dat is meegestuurd per mail.

Woordweb: Wat weet jij van mensenrechten?

Welke kennis is aanwezig bij de leerlingen over mensenrechten. Maak samen een woordenwolk of mindmap en ga hier samen over in gesprek. Gebruik deze voorkennis om het gesprek aan te gaan in de klas.

Mensenrechten beschermen de waardigheid van ieder mens. Je hebt mensenrechten omdat je mens bent, welk geslacht, etnische afkomst, godsdienst of politieke overtuiging je ook hebt. De rechten zijn vastgelegd in een document van de Verenigde Naties (VN) en heet de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (UVRM). Dit document bevat 30 artikelen. Deze rechten gelden altijd en overal, voor iedereen. Mensenrechten hebben een speciale plaats in het recht. Ze zijn vastgelegd in de Nederlandse Grondwet en er zijn internationale afspraken over gemaakt.

recht op een goed en fijn leven. 

Je hebt mensenrechten omdat je mens bent, ongeacht welk geslacht, etnische afkomst, godsdienst of politieke overtuiging je ook hebt. De rechten zijn vastgelegd in een document van de Verenigde Naties (VN) en heet de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (UVRM). Dit document bevat 30 artikelen. 

Deze rechten gelden altijd en overal, voor iedereen.

Ieder mens heeft recht op een goed en fijn leven. Je hebt mensenrechten omdat je mens bent, ongeacht welk geslacht, etnische afkomst, godsdienst of politieke overtuiging je ook hebt. De rechten zijn vastgelegd in een document van de Verenigde Naties (VN) en heet de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (UVRM). Dit document bevat 30 artikelen. Deze rechten gelden altijd en overal, voor iedereen. Mensenrechten hebben een speciale plaats in het recht. Ze zijn vastgelegd in de Nederlandse Grondwet en er zijn internationale afspraken over gemaakt.

Toelichting afbeelding: 

Deze afbeelding, gemaakt door Erin Aniker, is een afbeelding van ‘Everyone has the right to freedom of movement’, wat betekent dat iedereen vrij zou moeten kunnen reizen of zich verplaatsen.

Deze oefening geeft inzicht over het herkennen van mensenrechten. Hoe zien we deze terug in de maatschappij? Hoe hebben we zelf met mensenrechten te maken? 

Wat is een mensenrecht? Waar of niet waar?

Instructie: Vraag per stelling of deze waar of niet waar is. Indien je niet werkt met mobiele telefoons, kun je ook staan of hand omhoog (waar) en zitten of hand omlaag (niet waar) inzetten. Doel van de oefening is om leerlingen en studenten te laten nadenken over hoe mensenrechten in de praktijk voorkomen.

Iedereen heeft recht op gelijke
behandeling zonder discriminatie

Waar

Niet waar

Wat is een mensenrecht? Waar of niet waar?

Iedereen heeft recht op gelijke behandeling zonder discriminatie.

Antwoord: Dit klopt en is een belangrijk onderdeel van mensenrechten: gelijkwaardigheid.

Je zou eventueel kunnen doorvragen of dit wordt nageleefd. Behandelen we iedereen gelijkwaardig?

De overheid heeft het recht om
mensen onmenselijk te behandelen

Waar

Niet waar

Wat is een mensenrecht? Waar of niet waar?

2. De overheid heeft het recht om mensen onmenselijk te behandelen (niet waar)

Toelichting: Mensen zijn beschermd tegen marteling of onmenselijke behandeling. Dat betekent ook bijvoorbeeld in oorlogen burgers niet zomaar onmenselijk behandeld mogen worden.

Je mag altijd je mening geven,
ook als het tot haat en geweld aanzet

Waar

Niet waar

Wat is een mensenrecht? Waar of niet waar?

3.  Je mag altijd je mening geven, ook als het tot haat en geweld aanzet (niet waar)

Toelichting: Het recht op vrije meningsuiting is een mensenrecht, maar... Je mag absoluut niet aanzetten tot haat of geweld. Zo mag je ook online niet pesten of oproepen tot geweld.  

Wat zie je? (5 min)

Instructie:

• Introduceer het schilderij "Het Kasteel van Batavia" van Andries Beeckman, geschilderd in ca. 1662, aan de klas.
• Observatie: Vraag de studenten om het schilderij zorgvuldig te observeren zonder meteen te reageren. Moedig hen aan om aandacht te besteden aan details, kleuren, compositie en emoties die ze mogelijk waarnemen.
• Open vraagstelling: Stel een open vraag zoals "Wat gebeurt er in dit schilderij? Wat zie je en hoe zie je dat?" Moedig de studenten aan om hun observaties te delen zonder te oordelen.
• Luisteren en reflecteren: Luister naar de verschillende interpretaties van de studenten. Vermijd het geven van goed of fout antwoorden; focus op het begrijpen van diverse perspectieven.
• Verdiepende vragen: Stel vervolgvragen om dieper op bepaalde aspecten in te gaan, zoals: "Waarom denk je dat de kunstenaar de handen zo groot heeft gemaakt?" of "Wat zou de betekenis kunnen zijn van de vlaggen die je ziet?"
• Samenvatting en discussie: Vat de verschillende interpretaties samen en benadruk dat er geen juiste of onjuiste antwoorden zijn. Stimuleer een groepsdiscussie over de verschillende perspectieven en hoe deze interpretaties kunnen variëren.

Aanvullende informatie:

Het stelt het Kasteel van Batavia voor, een fort van de Vereenigde Oostindische Compagnie in de stad Batavia (wat nu Jakarta heet). De volgende dingen kunnen gezien worden in het schilderij:

• Het fort en een overdekte vismarkt, handel, reuring;
• Verschillende bewoners, dit zijn o.a. Chinezen, Molukkers, Hollanders en mestiezen, maar ook een Japanner en een Timorees.
  
• Mannen in de gestreepte kleding, dit zijn vrijgelaten slaven (mardijkers);
• Middenvoor wandelt een Hollandse man met zijn Aziatische vrouw;
• Helemaal boven in de palmbomen bevinden zich een paar jongens, die kokosnoten aan het plukken zijn, die beneden opgevangen worden;
• De achtergrond is het kasteel afgebeeld, dat juist door een stoet Hollanders te paard verlaten wordt.

Het schilderij is een afbeelding van Nederlands-Indië, de naam van Indonesië toen het een kolonie was van Nederland. Een kolonie is eigenlijk een gebied dat wordt gesticht of veroverd door mensen uit een ander land. Dat gebied wordt dan gecontroleerd en gebruikt de voordelen van dat andere land, zoals grondstoffen, handel of politieke macht.

We gaan het zo hebben over het kolonialisme, wie weet wat dit is?

Kolonialisme is de verovering van gebieden buiten de eigen landsgrenzen met het doel om daar economische winst uit te halen.

Nederland en het koloniaal verleden (5 min)
Bekijk de video (vanaf 4:15 min tot 6:57 min, totaal 2:42 min)

Toelichting video: Nederland had in 1600 de VOC, oftewel de Verenigde Oost-Indische Compagnie en vestigde zich in Indonesië om daar te handelen in specerijen, suiker en kruiden. Ze veroverden gebieden en ruim 350 jaar was Nederland de baas in Indonesië. Toen de VOC failliet ging kwamen deze gebieden in handen van de Nederlandse Staat en heette het Nederlands-Indië.  Na veel gewelddadige en bloederige oorlogen heeft Nederland het hele eiland in hun bezit en vervolgens buiten de Nederlanders de Indonesiërs uit.  Als de Tweede Wereldoorlog uitbreekt bestaat Nederlands-Indië nog. Japan is bondgenoot van Duitsland en verovert Nederlands-Indië.

Japan wil een groot Aziatisch rijk vormen. Zij worden de nieuw bezetter en veel mensen worden kampen gestopt en miljoen sterven van de honger. In augustus 1945 gooit de VS, wat een bondgenoot is van Nederland, atoombommen op Japan en zo komt er ook een einde aan de Tweede Wereldoorlog in Azië.

Een onafhankelijke republiek

Nadat Japan zich heeft overgegeven, riepen op 17 augustus 1945 de leiders Soekarno en Hatta de onafhankelijke Republiek Indonesië uit. De Republiek werd niet erkend door Nederland.

De Nederlandse overheid om militaire machtsmiddelen in te zetten, wat ook bekend staat als de politionele acties. Nederlandse militairen werden ingezet om de Indonesië te onderdrukken en de koloniale controle te herstellen. Deze acties waren erg geweldadig.

Het einde of begin van een oorlog?

Ondanks dat Nederland zelf de Tweede Wereldoorlog meemaakte en druk bezig was met herstel van deze oorlog, besloot de Nederlandse overheid zelf een oorlog te beginnen om hun voormalig koloniale grondgebied weer op te eisen.

Waarom wordt de republiek niet erkend door Nederland, denk je?

Antwoord: Nederland had grote economische belangen daar (grondstoffen zoals rubber, olie, tin en kruiden) en had (of heeft) een koloniale denkwijze. Nederland wilde simpelweg de kolonie niet opgeven en de macht behouden.

Weet jij waarom de Molukkers in Nederland zijn?

Antwoord: Omdat ze loyaal waren aan Nederland en voor hen hadden gevochten. Toen Indonesië onafhankelijk werd, waren ze niet veilig. De Nederlandse overheid beloofde terugkeer, maar kwam deze niet na. Ze werden in kampen geplaatst, kregen te maken met discriminatie en werden niet geholpen met integreren in Nederland.

De Molukkers in Nederland
Tijdens de Nederlandse overheersing werden Molukse jonge mannen geronseld voor het KNIL (Koninklijk Nederlands-Indisch Leger). Ze werden vaak overgehaald met beloftes van voordelen zoals onderwijs en een tijdelijke dienstperiode, achteraf bleken deze beloftes vaak niet waargemaakt!

Hotspot vraag: Weet jij waarom de Molukkers in Nederland zijn?

Antwoord: De Molukkers zijn naar Nederland gekomen omdat ze loyaal waren aan het Nederlandse koloniale bestuur in Nederlands-Indië en nadat Indonesië onafhankelijk werd, zijn ze hier naartoe gebracht door de Nederlandse regering vanwege politieke conflicten. De Nederlandse overheid beloofde echter terugkeer, maar kwam deze belofte niet na. Ze werden in kampen geplaatst, kregen veel te maken met discriminatie en de Molukkers werden niet geholpen met integreren in Nederland.

Waar denk je aan bij koloniale erfenis?
Welke kennis is aanwezig bij de leerlingen over koloniale erfenis? Maak samen een woordenwolk of mindmap. Je kunt studenten op weg helpen door eerst te vragen naar waar ze aan denken bij het woord ‘erfenis’ en daarna in koloniale context.

Bekijk de video ‘Rutte zegt sorry voor het geweld in Indonesië’ (3:01 min)

Toelichting: Premier Rutte biedt zijn excuses aan voor het geweld in Indonesië. De Nederlandse staat heeft vier jaar lang veel mensen omgebracht. Er werd extreem geweld gebruikt door het Nederlandse leger en dat gebeurde vaak. Het ging om geweld dat niet door de beugel kan, doorschieten van gevangenen, aanvallen van dorpen. Er is nu excuses aangeboden aan de bevolking van Indonesië en ook de mensen in Nederland.

Bekijk de video (trailer) van de documentaire Indisch Zwijgen (1:25 min)

Wat er in de koloniegebieden gebeurde, ligt voor veel mensen gevoelig en erover praten is niet altijd makkelijk. Het Indisch Zwijgen wordt het ook wel genoemd. Zo'n twee miljoen Nederlanders hebben banden met voormalig Nederlands-Indië, het kan dus best zijn dat in jouw familie er ook gezwegen is over het verleden.

Ze noemen dit doorwerking: Het doorgeven van een trauma, van diegene die het heeft ervaren aan hun kinderen en de generaties die volgen.

Groepsgesprek

Haal de eerdere gespreksregels erbij. 

Hoewel de koloniale geschiedenis is gebaseerd op feiten, zijn er verschillende opvattingen en meningen over deze feiten. Sommigen zien het kolonialisme als tijd van nieuwe ontdekkingen, echter is het van belang om te benadrukken hoeveel leed, pijn en onmenselijkheid de bezetting meebracht.

• Vraag 1: Hoe kijk je nu tegen het kolonialisme aan?
• Vraag 2: Hoe denk jij dat gebeurtenissen uit het verleden invloed hebben op het leven nu?
• Vraag 3: Is het maken van excuses genoeg? Of moet de Nederlandse overheid nog meer doen?

Deze stellingen kunnen ook aangepast worden naar wens en de behoeften van de leerlingen of studenten.

Jullie gaan binnenkort naar de film ‘Kleinkinderen van de Oost’, deze film gaat over twee vrienden, Daan en Joenoes, die hun eigen familiegeschiedenis onderzoeken en in het leven van hun opa’s in Indonesië duiken. Die vochten beiden voor Nederland tegen Indonesische onafhankelijkheid: Daans opa als Nederlandse oorlogsvrijwilliger, die van Joenoes als Molukse soldaat.

Optionele opdracht:
Bekijk de trailer van de video, maak groepjes en bedenk minimaal 1 vraag die je zou willen stellen over deze film in het nagesprek.

Wat betekent kolonialisme?

1. Handel drijven met andere landen
2. Het veroveren van grondgebied buiten de eigen grenzen
3. Een samenwerkingsovereenkomst tussen landen
4. Alle antwoorden zijn goed

Het juiste antwoord is antwoord b: Het veroveren van grondgebied buiten de eigen grenzen.

Wat was een belangrijk gevolg van de Indonesische Onafhankelijkheidsoorlog?

1. Indonesië werd een Nederlandse kolonie
2. Indonesië werd verdeeld in verschillende kolonies
3. Indonesië werd een deel van Japan
4. Indonesië werd onafhankelijk

Het juiste antwoord is antwoord D: Indonesië werd onafhankelijk.

Dit was de voorbereidende les op de film Kleinkinderen van de Oost!

We horen graag hoe deze les is gegaan! Wil je dit delen? Mail dan naar [e-mail].