3.1 Oorlogswinter - Filmische Laag

• Geschiedenis
• Filmeducatie
• Middelbare school
• mavo, havo, vwo
• Leerjaar 3-5

Introductie

Kijken naar de Oorlog In deze lessenreeks worden zes populaire historische speelfilms behandeld. Elke film kent drie sub-lessen voorzien van vragen, filmfragmenten en opdrachten. In deze lessen worden leerlingen getraind in het aannemen van een kritische houding ten aanzien van audiovisuele bronnen – historische speelfilms. Bewegende beelden vormen een eigen ‘taal’, die op verschillende niveaus ‘gelezen’ kan worden. Films zijn een afspiegeling van de keuzes van de makers, verbeelden vaak maar één representatie van het verleden, die bovendien contextueel, selectief en subjectief is. Het is belangrijk dat leerlingen en zich hier bewust van worden want net als teksten, spotprenten, kunstobjecten en archeologische vondsten zijn films (historische)bronnen. Sub-lessen De volgende drie lagen van benadering vormen het uitgangspunt van de sub-lessen en zijn tevens een handreiking voor het didactisch inzetten van een historische speelfilm in de geschiedenisles. 1.1 De filmische laag: In deze laag onderzoeken leerlingen de verschillende filmische elementen die een maker heeft ingezet om zijn verhaal te vertellen. Filmische elementen zijn: cameravoering, montage, geluid, muziek en Art Direction 1.2 De symbolische laag: In deze laag onderzoeken leerlingen de normen en waarden van de film en in hoeverre deze historisch of actueel zijn, reflecteren ze op de ideologische betekenissen achter de film en krijgen ze oog voor mechanismen zoals stereotypering en generalisering 1.3 De historische laag: In deze laag onderzoeken de leerlingen in hoeverre het vertoonde verleden een mogelijke reconstructie of representatie is van deze werkelijkheid

Instructies

Oorlogswinter

Winter 1944-1945, Tweede Wereldoorlog. Burgemeesterzoon Michiel is nog maar veertien jaar als hij een neergestorte Britse piloot vindt in het bos bij zijn dorp. Door hem te verzorgen en hem uit de handen van Duitse soldaten te houden, bewijst hij dat hij geen kind meer is maar een echte verzetsheld. Eerst is Michiel blij dat hij eindelijk in actie kan komen tegen de Duitse bezetter, net als zijn stoere oom Ben. Michiel ontdekt al snel dat zijn oorlogsavontuur helaas geen spannend jongensboek is, maar bittere realiteit. Wie kan hij vertrouwen en wat kan hij doen als zijn vader doodgeschoten dreigt te worden?

Leerdoelen

• Leerlingen kunnen in eigen woorden uitleggen wat filmische elementen zijn
• Leerlingen onderzoeken filmische elementen die Martin Koolhoven heeft gebruikt om zijn boodschap in Oorlogswinter vorm te geven
• Leerlingen analyseren fragmenten uit Oorlogswinter en hoe deze fragmenten hun beeld op het vertoonde verleden beïnvloedt

Benodigdheden

• Digibord

Instructies

Oorlogswinter synopsis en achtergrond

Filmische Laag

Filmische laag

Richtlijnen voor de filmische laag

• Hoe wordt het historische verhaal uitgebeeld: camera, muziek/geluid, decor, kostuum, symboliek?
• Zijn er zaken die me met betrekking tot deze filmische laag zijn opgevallen?
• Wat zou de bedoeling van de maker hierbij geweest zijn?
• In hoeverre beïnvloeden deze filmische technieken mijn interpretatie van het verbeelde verleden? Wat doet dit met mij?

In deze les:

• Leren we wat filmische elementen zijn
  
• Onderzoeken we een aantal filmische elementen die Martin Koolhoven heeft gebruikt om zijn verhaal en boodschap vorm te geven
  
• Leren we ons verhouden tot deze filmische elementen die zijn ingezet om een historisch verhaal te verfilmen

(Historische) films dragen een persoonlijke boodschap van de filmmaker in zich; deze komen tot uiting in beeld en geluid.

In deze les over de ‘filmische laag’ gaan we dieper in op een aantal filmische elementen die de maker heeft gebruikt om zijn boodschap filmisch vorm te geven. Hiervoor kijken we naar fragmenten uit zijn speelfilm Oorlogswinter

Leerdoelen van deze les:

• De docent/ student kan enkele filmische elementen in de film herkennen en benoemen;
• De docent/ student kan met behulp van deze filmische elementen de boodschap van de maker ontleden;
• De docent/ student kan aan de hand van drie elementen (kleurgebruik, muziek en symboliek) onderdelen van de film Oorlogswinter analyseren;  

Legenda

Bekijk het volgende fragment

Vraag

Uitleg

Wie kent Oorlogswinter? 

Docent

1. Behandel de vraag. Waar kennen studenten de film van? Het boek? De serie? De film? De musical?

2. Leg uit

In deze les kijken we naar fragmenten uit de film Oorlogswinter van de maker Martin Koolhoven. Deze film is een boekverfilming van het gelijknamige boek geschreven door Jan Terlouw.

Het verhaal gaat over de 15-jarige Michiel die de laatste bittere oorlogswinter van 1944/45 meemaakt. Eerst als toeschouwer, later betrokken bij het ondergrondse werk. In het dorpje aan de Ijssel komt hij voor gevaarlijke opdrachten te staan. 

Martin Koolhoven las het boek voor het eerst toen hij nog een jonge puber was. Hij vond het een spannend verhaal. 

Wat is het belangrijkste verschil tussen een (historische) roman en een (historische) film?

Wanneer je een boek leest over de oorlog, wat voor gevoelens verwacht je dan te ervaren bij het lezen?

Hoe kun je als filmmaker deze gevoelens uit een boek verbeelden naar film (bewegend beeld en geluid)?

Antwoorden

• In een boek vul je zelf in hoe de omgeving en een personage er uit ziet. Hoe personages zich voelen en wat ze denken, wordt vaak door de schrijver ingevuld. In een film worden omgeving en de personages ingevuld door de filmmaker maar heb je meer vrijheid om in te vullen wat personages denken en hoe ze zich voelen.
• Alle antwoorden van de studenten zijn goed. Laat ze vooral onderbouwen. 
• Bijvoorbeeld door spanning op te bouwen met muziek en kleur

Wanneer je een boek verfilmt, kan dit dan letterlijk pagina voor pagina?

Waar moet je als filmmaker allemaal over nadenken wanneer je een historische roman verfilmt?

Antwoorden

• Nee dat kan niet, een filmverhaal verloopt anders dan een verhaal in een boek. Het tempo is anders, het ritme is anders, de tijd is anders
• Je moet bijvoorbeeld goed nadenken over: het personage (hoe ziet deze er uit), over de kostuums (wat dragen ze en komt dit overeen met de werkelijkheid van toen), over het decor (komt dit overeen met de werkelijkheid)

Oorlogswinter is een boek geschreven door Jan Terlouw. Vervolgens heeft Martin Koolhoven een film gemaakt van dit boek. 

Denk je dat de beweegredenen voor het maken van Oorlogswinter van Jan Terlouw en Martin Koolhoven hetzelfde zijn?

Antwoorden

• Eigen antwoorden leerlingen 

Let op!

Op de volgende slide's staan de beweegredenen van Jan Terlouw en Martin Koolhoven. 

Jan Terlouw

"Ik wilde doorgeven wat ik zelf als tiener had meegemaakt tijdens de oorlog. Ik nam me voor dat ik niet een boek wilde schrijven waarvan kinderen als ze het gelezen hadden, dachten: ‘Wat jammer dat ik dat niet heb meegemaakt, die oorlog.’ Dat ze het zouden zien als een spannende tijd vol avontuur."

Quote Jan Terlouw

Martin Koolhoven

“Ik wilde een grootse, emotioneel meeslepende film maken over een jongen in de oorlog. Een jongen die graag volwassen wil worden. En wanneer deze jongen dan volwassen is, is het de vraag of hij daar zo blij mee is."

Quote Martin Koolhoven

Zijn de beweegredenen voor het maken van hun verhaal verschillend? 

Is een beweegreden van de maker belangrijk om te weten wanneer je een film gaat onderzoeken en analyseren?

Wat heeft een filmmaker nodig om een film te maken? Denk aan geluid, camera, etc..

Filmische elementen

Elke filmmaker vertelt een verhaal. Een filmverhaal wordt vormgegeven door een combinatie aan filmische elementen. Hierbij moet je denken aan camerawerk, geluid, muziek, montage en mise en scène (kostuum, decor/set/locatie, props, kleur). Wanneer je kijkt naar film dan is datgene wat je ziet en hoort een combinatie van al deze elementen tezamen. 

Antwoorden

• Ja. Jan Terlouw schreef een verhaal vanuit zijn persoonlijke leven om zijn ervaring te delen. Martin Koolhoven wil een meeslepend oorlogsverhaal vertellen, maar heeft de oorlog zelf niet meegemaakt. 
• Het is niet perse noodzakelijk. De boodschap/het doel van het maken van een film zie je altijd terug in de filmische vormgeving. Dit zijn elementen waaruit een film bestaat. Er zijn ook filmmakers die films zonder een boodschap maken. Hierbij staat de ervaring van de film centraal. 
• Bijvoorbeeld: muziek, geluid, montage, camerawerk, art-direction 

Bekijk het volgende fragment

Laten we onderzoeken hoe de boodschap van Martin Koolhoven terug te zien is in de filmische elementen. Bekijk het volgende fragment.

Bekijk het volgende fragment. (zet het geluid aan)

Opening scene

Wat viel je op aan de cameravoering?

Waarom zou dit gedaan zijn?

Wat voor gevoel kreeg je van deze openingsscène?

Cameravoering

De cameravoering heeft effect op hoe een verhaal wordt verteld en beleefd door de kijker: bijvoorbeeld een stabiele cameravoering geeft rust, beweegt de camera veel dan ontstaat er juist meer onrust.

Antwoorden

• Meerdere antwoorden mogelijk, zoals: ik vond het spannend, ik ben nieuwsgierig naar hoe het verder zal gaan, etc.
  
• De cameravoering was heel wiebelig.
• Dit geeft een extra spannend gevoel, een gevoel alsof we er zelf bij zijn, alsof we deelgenoot zijn van het sluipen naar het vliegtuigwrak en de achtervolging. 

De camera zit letterlijk dicht op de huid van de personages. Wat voor gevoel geeft dit?

Wat zou nog een reden kunnen zijn om dicht op de huid te filmen?

Antwoorden

• Je wordt betrokken bij de emoties van de personages
• Om zo nog meer spanning te creëren. Je kunt nu niet zien wat er buiten het kader dat je zelf te zien krijgt gebeurt. 

Bekijk het volgende fragment

Bekijk het volgende fragment. (zet het geluid aan)

Achtervolging

Wat viel je op aan het geluid/muziek?

Wat voor gevoel kreeg je van deze achtervolgingsscène?

Waarom zou er voor deze muziek gekozen zijn?

Filmisch element: geluid

Met geluid en muziek kan een filmmaker een verhaal vertellen. Met muziek kun je nadruk leggen op datgene wat je ziet. Met muziek kun je ook een sfeer creëren waarmee je het gevoel van de kijker beïnvloedt. 

Antwoorden

• Meerdere antwoorden mogelijk.  Bijvoorbeeld: een opgejaagd gevoel.
• In de achtervolgingsscène is er opzwepende muziek te horen
• Om nog meer spanning te creëren 

Bekijk het volgende fragment

Bekijk het volgende fragment. (zet het geluid aan)

Achtervolging

Wat valt je op aan de kleuren in deze scène?

Wat voor sfeer wordt er gecreëerd met deze blauwgrijze gloed?

Filmisch element: kleur

De kleur-edit die over een scène wordt gedaan hoort bij het departement Art-Direction. Met kleur kun je een bepaalde sfeer creëren. Zo kun je bijvoorbeeld met een blauw colour-edit een omgeving een kille sfeer geven en met heldere kleuren een vrolijke sfeer creëren. 

Antwoorden

• Er lijkt een blauwgrijze gloed over de film te zitten
• Dit geeft een kil en koud gevoel

Vind je, op basis van deze scènes, dat de maker Martin Koolhoven geslaagd is in het maken van een emotionele en meeslepende film?

Wat had je qua camera, geluid of kleur nog kunnen toevoegen of weglaten om het geheel nog emotioneler of spannender te maken?

Antwoorden

• Alle antwoorden zijn hier goed. Het gaat hierbij om het onderbouwen van de mening 
• Stimuleer de verbeelding van de leerlingen. Er is veel mogelijk om spanning te creëren. Er had bijvoorbeeld vaker gewerkt kunnen worden met veel en snel afwisselende shots. Dit om bijvoorbeeld de chaos van de oorlog te verbeelden. 

In deze les:

• Heb je geleerd wat het verschil is tussen een historische roman en een historische speelfilm
• Heb je geleerd hoe filmische elementen zoals cameravoering, kleur en geluid een verhaal vertellen
• Heb je geleerd hoe je de boodschap van de maker kunt onderzoeken aan de hand van filmische elementen