4.2 The boy in the striped pyjamas - Symbolische laag

• Filmeducatie
• Geschiedenis
• Middelbare school
• Leerjaar 4-6

Introductie

Kijken naar de Oorlog In deze lessenreeks worden zes populaire historische speelfilms behandeld. Elke film kent drie sub-lessen voorzien van vragen, filmfragmenten en opdrachten. In deze lessen worden leerlingen getraind in het aannemen van een kritische houding ten aanzien van audiovisuele bronnen – historische speelfilms. Bewegende beelden vormen een eigen ‘taal’, die op verschillende niveaus ‘gelezen’ kan worden. Films zijn een afspiegeling van de keuzes van de makers, verbeelden vaak maar één representatie van het verleden, die bovendien contextueel, selectief en subjectief is. Het is belangrijk dat leerlingen en zich hier bewust van worden want net als teksten, spotprenten, kunstobjecten en archeologische vondsten zijn films (historische)bronnen. Sub-lessen De volgende drie lagen van benadering vormen het uitgangspunt van de sub-lessen en zijn tevens een handreiking voor het didactisch inzetten van een historische speelfilm in de geschiedenisles. 1.1 De filmische laag: In deze laag onderzoeken leerlingen de verschillende filmische elementen die een maker heeft ingezet om zijn verhaal te vertellen. Filmische elementen zijn: cameravoering, montage, geluid, muziek en Art Direction 1.2 De symbolische laag: In deze laag onderzoeken leerlingen de normen en waarden van de film en in hoeverre deze historisch of actueel zijn, reflecteren ze op de ideologische betekenissen achter de film en krijgen ze oog voor mechanismen zoals stereotypering en generalisering 1.3 De historische laag: In deze laag onderzoeken de leerlingen in hoeverre het vertoonde verleden een mogelijke reconstructie of representatie is van deze werkelijkheid

Instructies

The Boy in the Striped Pyjamas

Berlijn 1943. De achtjarige Bruno, het zoontje van een Nazi-commandant, verhuist met zijn familie naar een plek die ver weg is, waar niets te doen is en waar niemand is om mee te spelen. Hun nieuwe huis staat naast een hek dat zich uitstrekt zover het oog maar reikt, een hek dat Bruno afschermt van de vreemde mensen die hij daarachter ziet bewegen. Op een dag ontmoet hij een jongen wiens leven en omstandigheden zeer verschillen van dat van hem. Toch sluiten de jongens vriendschap, maar het is een vriendschap die niet zonder gevolgen blijft.

Leerdoelen

• De leerling kan enkele basisprincipes van symboliek in beeldtaal herkennen en benoemen;
• De leerling kan met behulp van deze symbolen elementen uit een beeldverhaal ontleden;
• De leerling kan aan de hand van enkele fragmenten en vragen de betekenis van onderdelen van de film The Boy in the Striped Pyjamas analyseren.

Instructies

The Boy in the Striped Pyjamas achtergrond en synopsis

The Boy in the striped Pyjama's

The Boy in the striped Pyjamas

Symbolische laag

Synopsis

Berlijn 1943. De achtjarige Bruno, het zoontje van een Nazi-commandant, verhuist met zijn familie naar een plek die ver weg is, waar niets te doen is en waar niemand is om mee te spelen. Hun nieuwe huis staat naast een hek dat zich uitstrekt zover het oog maar reikt, een hek dat Bruno afschermt van de vreemde mensen die hij daarachter ziet bewegen. Op een dag ontmoet hij een jongen wiens leven en omstandigheden zeer verschillen van dat van hem. Toch sluiten de jongens vriendschap, maar het is een vriendschap die niet zonder gevolgen blijft.

In deze les:

• Leren we enkele basisprincipes van symboliek in beeldtaal herkennen en benoemen;
• Leren we hoe we met behulp van deze symbolen elementen uit een beeldverhaal ontleden;
• Kunnen we aan de hand van enkele fragmenten en vragen de betekenis van onderdelen van de film The Boy in the Striped Pyjamas analyseren

Legenda

Bekijk het volgende fragment

Beantwoord de vraag

Bespreken van bekeken fragment 

Bekijk het volgende fragment

Bekijk het volgende fragment. (zet het geluid aan)

Propaganda

Waar is Bruno getuige van in dit fragment?

Wie bekijken de propagandafilm en waarom?

Noem vijf aspecten aan de propagandafilm die niet realistisch zijn.

Wat was de bedoeling van een dergelijke film en voor wie zal de film gemaakt zijn?

Antwoorden

• Van een bijeenkomst van hoge nazi-officieren die kijken naar een propagandafilm, bedoeld om het leven in een concentratiekamp veel rooskleuriger voor te stellen dat het in werkelijkheid was.
• Hooggeplaatste nazi’s; de film werd bekeken ter goedkeuring voordat deze naar Berlijn werd gestuurd
• In de film zijn ouders en kinderen samen (in werkelijkheid werden alle kinderen onmiddellijk vermoord, en als ze bleven leven werden ze altijd gescheiden van hun moeders), er worden in de film volop culturele activiteiten georganiseerd, er is voldoende voedsel, in werkelijkheid was er geen centrale ontmoetingsplaats (zoals een ‘café’), en gevangenen hadden geen energie voor andere zaken na een lange dag van werken en uitgehongerd als ze waren (zoals spel of sport).
• Waarschijnlijk bedoeld voor het Rode Kruis en/of het Duitse weekjournaal, om de geruchten over vernietigingskampen de kop in te drukken. Eén van dergelijke propagandafilms is gemaakt over Theresienstadt (zie: Opnames voor Duitse propagandafilm Theresienstadt - Netwerk Oorlogsbronnen en "THE FUHRER GIVES THE JEWS A CITY" WWII GERMAN PROPAGANDA FILM 19064 - YouTube 

De nazi’s vermoordden kinderen onder de 10 jaar meteen na aankomst in het kamp. Daarnaast hadden maar weinig Duitse kinderen een vader die commandant van een concentratiekamp was. Er zijn geen bronnen die bevestigen dat er een Duits kind per ongeluk werd vergast.

Wat zou de betekenis van dit verhaal, dat waarschijnlijk nooit gebeurd is, kunnen zijn?

Antwoorden

• De betekenis van het verhaal van de twee jongens die elkaar ontmoeten in een concentratiekamp is dat ze beiden een bevolkingsgroep representeren in de tragiek van de Shoah. Schmuel is de personificatie van het onschuldige (Joodse) slachtoffer, en Bruno van de onwetendheid van een deel van de Duitse bevolking. De ontmoeting van de twee loopt slecht af; de slachtoffers worden vermoord, en de Duitse ‘omstanders’ lopen ook gevaar.

Bekijk het volgende fragment

Bekijk het volgende fragment. (zet het geluid aan)

The pianist interview

Waarom werkt Schmuel in het huis van Bruno?

Wat voelde je na het bekijken van dit fragment?

Waarom zou Bruno hebben gelogen over de vriendschap met Schmuel?

Wat zou er gebeuren met Schmuel na de ontdekking dat hij eten had ‘gestolen’?

Antwoorden

• Ze hebben iemand met kleine vingers nodig om het glaswerk te poetsen.
• Eigen antwoorden
• Bruno was waarschijnlijk bang voor straf van zijn vader. Daarnaast was de Duitse militair (in de film luitenant Kotler) een stereotype nazi: ideologisch gedreven en sadistisch. Voor Bruno was Kotler onvoorspelbaar: wreed tegen de Joodse gevangenen, onderdanig t.o.v. Bruno’s vader, (te) vriendelijk voor zijn zus en moeder. Eerder in de film had Kotler een gevangene mishandeld.
• In de film wordt Schmuel mishandeld door Kotler. In werkelijkheid zou de jongen waarschijnlijk naar de gaskamer zijn gestuurd.
• De waarde is dat je altijd trouw dient te blijven aan je vriendschappen. De norm is dat je je vrienden dus nooit mag verloochenen. Het is onrealistisch in een dergelijke onveilige context: vriendschappen in het kamp waren er, maar natuurlijk niet tussen een zoon van de commandant en een geïnterneerd Joods jongetje.

Bekijk het volgende fragment

Bekijk het volgende fragment. (zet het geluid aan)

The pianist interview

Welk gevoel roept deze scène bij je op?

Waarom is het belangrijk voor Pavel dat Bruno hem vraagt hoe hij heet?

Hoe wordt Bruno’s moeder hier getoond?

Antwoorden

• Eigen antwoord
• Gevangenen hadden vanaf het moment van aankomst geen naam meer, geen identiteit. Als ze niet meteen werden vermoord, werden ze getatoeëerd en kregen ze dus een nummer.
• Als een mens: ze bedankt Pavel voor zijn zorgen. Dat is één van de kritiekpunten op de film: daders (ook de vrouwen) zouden te menselijk zijn uitgebeeld.

Waarom kijkt Pavel (de ‘dokter’) omhoog wanneer Bruno’s moeder hem bedankt?

Wat is de bedoeling van de regisseur met deze scène?

Voor welk van de drie personages in deze scène krijg je meeste sympathie? Voor Bruno, voor Pavel of voor de moeder? Hoe komt dat? 

Antwoorden

• Het is totaal onverwacht voor hem: de nazi’s behandelden de gevangenen niet als mensen, maar als vee.
• De regisseur wil hiermee duidelijk maken hoe de rollen waren verdeeld in een concentratiekamp: Pavel was als gevangene voor zijn overleven totaal afhankelijk van de goede wil van de kampbewakers (en – in dit geval - van hun familie). Hij werkt nu als bediende in het huis van de commandant, en schilt aardappelen. Pavel koos ervoor om de jongen te helpen, hoewel hij hierdoor in grote problemen kon komen. Vóór de oorlog werkte Pavel als arts. In deze scène winnen zijn gevoel voor medemenselijkheid en zijn artseninstinct het van zijn angst. De hoop keert even terug in zijn leven, door een gesprekje van mens tot mens te voeren met de jongen.
•  De meeste leerlingen zullen antwoorden: voor Pavel, omdat hij als gevangene zijn leven riskeert door Bruno te helpen. Of omdat hij slachtoffer is voor de nazi-vervolgingen. Je kunt ook sympathie hebben voor de moeder van Bruno, die de morele moed heeft om een Joodse gevangene te bedanken (als medemens te zien). Misschien ook voor Bruno, die niet begrijpt waarom Pavel liever aardappels schilt dan zijn werkelijke vak uit te oefenen. Daarmee laat de regisseur ook zien wat er met mensen kan gebeuren wanneer de rechtsstaat buiten werking wordt gesteld.

In deze les:

• Leerden we enkele basisprincipes van symboliek in beeldtaal herkennen en benoemen;
• Leerden we hoe we met behulp van deze symbolen elementen uit een beeldverhaal ontleden;
• Leerden we aan de hand van enkele fragmenten en vragen de betekenis van onderdelen van de film The Boy in the Striped Pyjamas analyseren