1.3 Schindler's List - Historische laag

• Geschiedenis
• Filmeducatie
• Middelbare school
• mavo, havo, vwo
• Leerjaar 4-6

Introductie

Kijken naar de Oorlog In deze lessenreeks worden zes populaire historische speelfilms behandeld. Elke film kent drie sub-lessen voorzien van vragen, filmfragmenten en opdrachten. In deze lessen worden leerlingen getraind in het aannemen van een kritische houding ten aanzien van audiovisuele bronnen – historische speelfilms. Bewegende beelden vormen een eigen ‘taal’, die op verschillende niveaus ‘gelezen’ kan worden. Films zijn een afspiegeling van de keuzes van de makers, verbeelden vaak maar één representatie van het verleden, die bovendien contextueel, selectief en subjectief is. Het is belangrijk dat leerlingen en zich hier bewust van worden want net als teksten, spotprenten, kunstobjecten en archeologische vondsten zijn films (historische)bronnen. Sub-lessen De volgende drie lagen van benadering vormen het uitgangspunt van de sub-lessen en zijn tevens een handreiking voor het didactisch inzetten van een historische speelfilm in de geschiedenisles. 1.1 De filmische laag: In deze laag onderzoeken leerlingen de verschillende filmische elementen die een maker heeft ingezet om zijn verhaal te vertellen. Filmische elementen zijn: cameravoering, montage, geluid, muziek en Art Direction 1.2 De symbolische laag: In deze laag onderzoeken leerlingen de normen en waarden van de film en in hoeverre deze historisch of actueel zijn, reflecteren ze op de ideologische betekenissen achter de film en krijgen ze oog voor mechanismen zoals stereotypering en generalisering 1.3 De historische laag: In deze laag onderzoeken de leerlingen in hoeverre het vertoonde verleden een mogelijke reconstructie of representatie is van deze werkelijkheid

Instructies

Schindler's List

Oskar Schindler is een ijdele en hebberige Duitse zakenman die tijdens het Nazi-regime zeer menselijke trekjes begint te vertonen wanneer hij besluit om zijn fabriek te gaan gebruiken als vluchtplaats voor Joden. Gebaseerd op het waargebeurde verhaal van de ondoorgrondelijke Oskar Schindler, lid van de nazibeweging, charmeur en oorlogsprofiteur die op deze manier de levens redde van 1100 Joden tijdens de Holocaust.

Leerdoelen

• Leerlingen kunnen in eigen woorden uitleggen wat filmische elementen zijn
• Leerlingen onderzoeken filmische elementen die Steven Spielberg heeft gebruikt om zijn boodschap in Schindler's List vorm te geven
• Leerlingen analyseren fragmenten uit Schindler's List en hoe deze fragmenten hun beeld op het vertoonde verleden beïnvloedt

Benodigdheden

• Digibord
• Opdrachtenblad

Instructies

Synopsis en achtergrondinformatie

Werkbladen

Schindler's List opdrachten historische laag.

Schindler's List

Historische laag

Historische Laag

Synopsis

Oskar Schindler is een ijdele en hebberige Duitse zakenman die tijdens het Nazi-regime zeer menselijke trekjes begint te vertonen wanneer hij besluit om zijn fabriek te gaan gebruiken als vluchtplaats voor Joden. Gebaseerd op het waargebeurde verhaal van de ondoorgrondelijke Oskar Schindler, lid van de nazibeweging, charmeur en oorlogsprofiteur die op deze manier de levens redde van 1100 Joden tijdens de Holocaust.

Historische laag

Een filmmaker maakt films, geen reconstructies van historische gebeurtenissen. Hij dramatiseert een verhaal en maakt er een aanschouwelijke voorstelling van.

(Historische) films dragen vaak specifieke maatschappelijke of ideologische betekenissen in zich; waarden en normen die kenmerkend zijn voor een bepaalde periode, een cultuur, een bevolkingsgroep, een individu. 

In deze les over de ‘historische laag’ gaan we iets dieper in op de verhouding tussen historische realiteit en de weergave daarvan in speelfilms.

Legenda

Bekijk het volgende fragment

Beantwoord de vraag

Wat heb je net gezien

In deze les

• In deze les leer je over het leven van historische personages die in de film voorkomen 
• Ga je kijken naar de manier waarop historische personages in de film worden weergegeven
• Analyseer en duid je enkele historische achtergronden van het leven van Oskar Schindler aan de hand van drie scènes uit de film Schindler’s List 
• Doe je een klein onderzoek naar de representatie van Oskar Schindler als personage in de film ten opzichte van Oskar Schindler in de werkelijke wereld

In deze les leren we meer over het leven van enkele historische personages die in de film voorkomen (Oskar en Emilie Schindler, het meisje met de rode jas), en gaan kijken naar de manier waarop deze in de film worden weergegeven. Ook zullen we enkele historische achtergronden van het leven van Oskar Schindler aan de hand van drie scènes uit de film Schindler’s List duiden en analyseren. Via een klein onderzoek ontdekken we dat het leven van de echte Oskar Schindler afwijkt van de representatie van het fictieve personage Oskar Schindler in de film.

Steven Spielberg:

“Een filmmaker maakt films, geen reconstructies van historische gebeurtenissen. Hij dramatiseert een verhaal en maakt er een aanschouwelijke voorstelling van.”

Wat bedoelt Spielberg met zijn citaat?

Rechts zien we de echte Oskar Schindler (1908-1974). Hij was een omstreden man, die pas bekendheid kreeg door de roman Schindler’s Ark van Thomas Keneally en de film Schindler’s List van Steven Spielberg. Waarom zou Spielberg er voor gekozen hebben een film te maken over deze man?

Antwoord

• Hiermee bedoelt hij dat een film nooit helemaal kan overeenkomen met de historische werkelijkheid. Een film is geen waarheid. Een film is een perceptie, een verhaal dat op meeslepende manier wordt verteld. 
• Laat leerlingen hier zelf nadenken over waarom het interessant kan zijn een film te maken over een omstreden man. Gebruik hiervoor ook de lesbrief met achtergrondinformatie.

Schindler's List

De film is gebaseerd op het boek Schindler’s Ark van Keneally

Waarom heet het boek zo?

Docent

Leg kort uit wat de ‘lijst’ inhield en stel vervolgens de vraag: waarom heet het boek zo?

Bekijk het volgende fragment

Bekijk het volgende fragment. (zet het geluid aan)

Keuze van de secretaresse

Wat vind jij van Oskar Schindler?

Kan iemand tegelijkertijd een held zijn (redder van Joden) en een profiteur, bedrieger of mislukte zakenman? 

Welk beeld van Oskar Schindler krijg je uit dit fragment?

Antwoord

• Eigen antwoord
• Blijkbaar: Oskar Schindler was het allemaal
• Eigen antwoord

Tijdlijn

1. Vul de tijdlijn in
   (Werkblad, opdracht 1)
2. Zoek informatie over Oskar Schindler op via internet

Kan iemand tegelijkertijd een held zijn (redder van Joden) en een profiteur/bedrieger/mislukte zakenman?

Laat leerlingen de tijdlijn invullen (werkblad, opdracht 1) voor het leven van Oskar Schindler; dat kunnen ze alleen als ze dit opzoeken (bijvoorbeeld op de Wikipedia-pagina over Schindler). Bespreek daarna de vragen naar aanleiding van de levenslijn. Belangrijkste vraag is hier: kan iemand tegelijkertijd een held zijn (redder van Joden) en een profiteur/bedrieger/mislukte zakenman?

Bekijk het volgende fragment

Bekijk het volgende fragment. (zet het geluid aan)

Interview met Rena Finder

www.facinghistory.org

Interview met Rena Finder

Interview met Rena Finder

Welk beeld schetst Rena Finder hier over Schindler?

Komt dat overeen met het beeld in het secretaresse-fragment uit Schindler’s List?

Komt dat overeen of met het beeld wat je hebt gekregen uit de levenslijn?

Antwoord 

• Schindler zorgde voor zijn medewerkers, zelfs als ze Joods waren. In tegenstelling tot de nazi’s, behandelde Schindler zijn Joodse arbeiders als mensen. Ze kregen verhoudingsgewijs goed te eten en een beter onderkomen dan de dwangarbeiders in het kamp Plaszow.
• In zeker zin wel: Schindler kiest veel vrouwen uit als zijn secretaresses. Het zijn wel mooie, jonge vrouwen, wat in lijn is met het beeld dat Schindler meer vrouwen dan mannen koos als medewerkers.
• Tot 1943/1944 had hij voortdurend affaires met vrouwen, ook omdat zijn huwelijk stroef liep. Soms had hij ook affaires met Joodse vrouwelijke werknemers. Na de oorlog bleven Schindler en zijn vrouw samen, en emigreerden naar Argentinië.

Waarom zou Spielberg de persoon van Emilie Schindler minder aandacht hebben gegeven in de film?

Antwoord

De vrouw van Oskar Schindler komt bijna niet voor in de film: ze lijkt irrelevant voor het verhaal. De realiteit was echter dat ze een belangrijke rol heeft gespeeld achter de schermen: ze bezocht de fabrieken om ervoor te zorgen dat de werknemers voldoende voedsel hadden en in goede gezondheid bleven. Ook zorgde ze in haar contacten met andere Nazi-vrouwen ervoor dat zij hun mannen bleven interesseren voor de zakelijke aangelegenheden van Schindler. Waarschijnlijk heeft Spielberg gekozen voor Oskar Schindler: de flamboyante zakenman met zijn contacten in de nazi-partij, en niet voor zijn vrouw, die op de achtergrond bleef, zeer religieus was en niet zo ‘film-geniek’ was.

 

Heeft het meisje in de rode jas echt bestaan? 

Antwoord

• Ja. Thomas Keneally beschrijft haar in zijn roman Schindler’s Ark. Hij kende het waargebeurde verhaal van een klein meisje genaamd Roma Ligocka (sommige bronnen noemen de naam ‘Gittel Chill’). Zij was bekend in het getto van Krakau en ging echt gekleed in een rood jasje. De connectie met Schindler is echter nooit aangetoond. Gittel Chill werd vermoord tijdens de liquidatie van het getto op 13 maart 1943. Roma Ligocka overleefde de Holocaust.

Waarom zou Olga last hebben gehad van nachtmerries?

Oliwia Dabrowska

Docent vertelt

Oliwia Dabrowska was drie jaar oud toen ze de rol speelde van het meisje in de rode jas. Bijna 30 jaar later vertelde ze een Britse krant dat ze de film voor het eerst heeft gezien toen ze elf jaar was, en daarna lang last had van angstdromen en nachtmerries. 

Antwoord

• Het zijn hele heftige beelden om te zien voor een kind. Toen ze zo klein was besefte ze niet precies welke rol ze speelde in de film, ook op 11-jarige leeftijd is dat moeilijk te bevatten. 

Bekijk het volgende fragment

Bekijk het volgende fragment. (zet het geluid aan)

Let op! Bereid leerlingen voor op het geweld in deze scène. 

We zien een gesprek tussen Schindler en Stern

Itzak Stern (1901-1969) werkte als boekhouder voor Oskar Schindler, en was misschien wel verantwoordelijk voor het opstellen van de lijst met Schindlerjuden. Bekijk de scène met de executies van gevangenen en het gesprek tussen Stern en Schindler. Bereid leerlingen voor op het geweld in de scène. Dit fragment wordt gezien als een kantelmoment in de houding van Schindler ten opzichte van zijn werknemers: hij begon door de getuigenis van Stern in te zien dat de levens van de (Joodse en Poolse) werknemers voor nazi’s als Goeth niets waard waren. 

Vragen: wat voelde je bij het zien van deze scène? Waarom werden de gevangenen doodgeschoten? Kun je je voorstellen dat Schindler’s houding veranderde na het gesprek met Stern (bedenk: hij zag de scène niet!)? Hoe reageren andere SS’ers op het incident? Denk je dat dat een ‘normale’ reactie was?

Wat voelde je bij het zien van deze scène? 

Waarom werden de gevangenen doodgeschoten?

Kun je je voorstellen dat Schindler’s houding veranderde na het gesprek met Stern (bedenk: hij zag de scène niet!)? 

Hoe reageren andere SS’ers op het incident? Denk je dat dat een ‘normale’ reactie was?

Antwoord

• Eigen antwoorden
• Er waren gevangenen ontsnapt
• Het is een cruciale scène in de karakterontwikkeling van Schindler. Hij wil het gedoe niet en hij probeert het kwaad van Goeth te relativeren. Hij wil niet geconfronteerd worden met de realiteit dat zijn vriend Goeth eigenlijk een moorddadige psychopaat is. Stern doet echter stilletjes de juiste dingen door de kwetsbaren naar de fabrieken van Schindler te verplaatsen. Schindler ontkent het nog steeds hardop, maar diep van binnen kent hij de waarheid.
• Ze Schrikken; een ss'er brengt zijn hand naar de mond. Maar waarschijnlijk waren ze in een dergelijk kamp wel gewend aan executies van gevangene, en aan dood en ellende

Bekijk het volgende fragment

Bekijk het volgende fragment. (zet het geluid aan)

Gaskamerscene - Let op! Er zijn nare beelden te zien, bereid de leerlingen hierop voor!

Let op!!

Je hebt een leeftijdsverificatie in je google account nodig om dit filmpje te bekijken. 

Laat hen daarna de vragen beantwoorden op het werkblad (opdracht 2: ‘scène gaskamer’ zie bijlage pdf). 

Deze scène is vaak bekritiseerd vanwege de historische incorrectheden en vanwege de maximale dramatische intentie ervan. Spielberg wist heel goed dat men – eenmaal in de echte gaskamers – daar niet meer levend uitkwam. De beelden suggereren dat deze mensen een vermoeden hadden dat de doucheruimte in feite een gaskamer was. Dat is ondenkbaar; na een vreselijke en lange reis in veewagons hadden deze mensen geen idee van de omstandigheden in de plaats van aankomst. De echte doucheruimtes waren open ruimtes, en hadden geen deuren die na binnenkomst hermetisch werden afgesloten. Bovendien: als ze een vermoeden hadden gehad, dan zouden deze Joden zich niet gewillig naar de slachtbank hebben laten leiden. Een zoveelste stereotypering van de Holocaust, als de geschiedenis van 6 miljoen Joden die zich niet hebben verweerd tegen de onderdrukking en genocide. Deze scene is derhalve een dramaturgische truc van Spielberg: en vaak bekritiseerd.

Interview 

1. Szpilman was volgens de journalist ‘de enige Jood die in Warschau de oorlog overleefde’. Waarom werden alle Joden daar vermoord tijdens de oorlog?

2. Waarom hielp de Duitse officier Szpilman denk je?

3. Het monument voor de ‘bevrijders van Warschau’ werd in 1985 permanent bewaakt. Waarom? Wie waren die ‘bevrijders’?

In deze les

• In deze les leerde je over het leven van historische personages die in de film voorkomen 
• Keek je naar de manier waarop historische personages in de film worden weergegeven
• Analyseerde en duidde je enkele historische achtergronden van het leven van Oskar Schindler aan de hand van drie scènes uit de film Schindler’s List 
• Deed je een klein onderzoek naar de representatie van Oskar Schindler als personage in de film ten opzichte van Oskar Schindler in de werkelijke wereld

In deze les leren we meer over het leven van enkele historische personages die in de film voorkomen (Oskar en Emilie Schindler, het meisje met de rode jas), en gaan kijken naar de manier waarop deze in de film worden weergegeven. Ook zullen we enkele historische achtergronden van het leven van Oskar Schindler aan de hand van drie scènes uit de film Schindler’s List duiden en analyseren. Via een klein onderzoek ontdekken we dat het leven van de echte Oskar Schindler afwijkt van de representatie van het fictieve personage Oskar Schindler in de film.