Nederlands Film Festival: Nieuw Licht - Het Rijksmuseum en de Slavernij

• Kunstzinnige oriëntatie
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 4-6

Introductie

Deze filmles is gemaakt voor de bovenbouw van het voortgezet onderwijs. De les gaat in op de filmische middelen die een filmmaker gebruikt om zijn verhaal te vertellen, genres, en filmmuziek. Deze les is gericht op de vaardigheden die vastgelegd zijn in de Doorlopende Leerlijn Film die ontwikkeld is door het Netwerk Filmeducatie (filmeducatie.nl). We werken aan de hand van vijf vaardigheden: 1. Beleven: de leerling exploreert met een open blik de wereld van film en filmcultuur. 2. Verwoorden: de leerling leert de eigen waarneming bewust en doordacht te verbinden aan (emotief en in toenemende mate technisch) taalgebruik. 3. Onderzoeken: door gericht te kijken en te luisteren onderzoekt en analyseert de leerling de middelen en technieken die de filmmaker heeft ingezet om een concept in bewegend beeld en geluid uit te drukken, een verhaal te vertellen en ideeën, gevoelens en gedachten vorm te geven. 4. Reflecteren: de leerling leert de taal van de eigen waarneming te verbinden aan het onderzoek en weet de film te interpreteren en te waarderen. 5. Creëren: de leerling ontwikkelt een artistiek-creatief vermogen door vanuit de verbinding tussen de eigen belevingswereld en professioneel gemaakte films een filmidee te bedenken en uit te voeren. Een aantal van deze vaardigheden worden expliciet benoemd in de lessen, anderen zijn verwerkt in de opdrachten en vragen.

Instructies

De leerdoelen van deze les zijn:

• De leerling benoemt de verschillende manieren waarop een mediatekst een verhaal kan vertellen (fictie speelfilm, documentaire)
• De leerling benoemt het effect van filmgeluid/muziek
• De leerling leert over de beginselen van film: cameravoering, montage

Print de instructies voorafgaand aan de les uit. Wanneer je tijdens de les op ‘toon notities’ klikt kunnen de leerlingen dit namelijk ook zien.

Deze documentaire behandelt onderwerpen die ontzettend relevant zijn in de hedendaagse maatschappij, maar ook voor schuring kunnen zorgen. Als docent is het belangrijk om de gesprekken over deze onderwerpen open maar kritisch te houden. Laat de leerlingen met elkaar de gesprekken aangaan en modereer deze waar nodig. 

Nieuw Licht - Het Rijksmuseum en de Slavernij

Voortgezet onderwijs

(Vraag)opdracht

Extra informatie

Kijken

Legenda: 

Waar staan de iconen voor, hoe werkt deze les? Klik in de volgende dia's op de iconen voor uitleg.

Ik heb de film nog niet gekeken

Ga naar de volgende slide

Ik heb de film gekeken

Ga naar de slide met "Verwoorden"

Fragment 0:00-03:12

Verwoorden

Bij verwoorden gaat het er om dat leerlingen leren stilstaan en woorden koppelen aan de gevoelens die omhoog komen door het kijken naar film. 

Wat vond je van de film/het fragment?

Wat voelde je bij het kijken van deze film?

Wat dacht je bij het kijken van deze film?

Is dit een film die je uit jezelf zou kijken? Waarom wel/niet?

Antwoorden

• Leerlingen geven hun mening over de film
• Leerlingen verwoorden hun emoties bij de film (bang, blij, verbaasd,  nieuwsgierig etc.). Probeer hierbij ook veel leerlingen een beurt te geven. 
• Leerlingen verwoorden hun gedachten die opkomen door deze film 

Wat voor sfeer straalt deze poster uit?

Ziet dit eruit als een film voor jou? Of totaal niet? Waarom?

Wat valt je op aan de compositie van de poster?

Antwoorden

• Bijvoorbeeld: lange titel, interessant, (of niets voor mij), nieuwsgierig naar wie die jongen is
  
• Bijvoorbeeld: De jongen staat vooraan afgebeeld en in fellere kleuren dan de mannen achteraan. Het heeft te maken met de thematiek van de documentaire.
• Eigen antwoorden
  

Onderzoeken

Bij onderzoeken gaat het er om dat leerlingen leren onderzoek te doen naar welke filmische middelen er door de filmmaker zijn gebruikt om een verhaal te vertellen. 

Filmische middelen zijn bijvoorbeeld: camera, muziek, montage, etc. 

Documentaire

Nieuw Licht is een documentaire. In dit genre probeert de filmmaker de werkelijkheid in beeld te brengen.

Waaraan kun je een documentaire herkennen?

Welke typische documentaire-elementen zag je in de film of dit fragment?

In hoeverre vind jij dat makers vrij zijn om de grenzen van het documentaire genre te verleggen? Mogen makers selectief omgaan met feiten om één kant van een verhaal te vertellen? 

Antwoorden

• Bijvoorbeeld: geen acteurs, maar echte mensen. Geen verzonnen verhaal. Vaak minder spectaculair of grappig dan een bedacht verhaal. Camerawerk is minder gepolijst, lijkt meer op een vlog. Gebruik van voice-over.
• Eigen antwoorden. Voorbeeld: gebruik van 'documenten', zoals oude journaalbeelden. Echte locatie (Rijksmuseum) en echte mensen. Geïnterviewden vertellen hun verhaal aan de camera/persoon naast camera. Tekst in beeld (aan het begin, om te vertellen wat de aanleiding is, maar ook bij introductie van sprekers)
  
• Eigen antwoorden. Vraag de leerlingen om toe te lichten waarom ze deze mening hebben.

Net als Nieuw Licht heeft de speelfilm Hoe duur was de suiker de slavernij als thema.

Deze posters zijn erg verschillend. Wat vertellen de gebruikte elementen over het narratief? Waar zitten de verschillen?

Hoe kan de keuze voor documentaire of speelfilm een invloed hebben op het perspectief dat de maker gebruikt om een verhaal te vertellen? 

Antwoorden

• Eigen antwoorden. Bijvoorbeeld: de ene poster is van een fictieve speelfilm en daarop worden personages anders uitgelicht. Hoe Duur was de Suiker  vertelt een verhaal over slavernij en de manier waarop de vrouwen afgebeeld worden vertelt al veel over welke rol zij spelen. De poster van Nieuw Licht laat ook een verhaal over de slavernij zien, maar vertelt de kijker meer door middel van kleurgebruik.
• Documentaires zijn vaak meer waarheidsgetrouw, en lenen zich voor een ander format dan speelfilms. Een maker kan bijvoorbeeld kiezen om authentieke verhalen te gebruiken via interviews en zo geleefde perspectieven te representeren. In een speelfilm kunnen ook authentieke verhalen gebruikt worden, maar deze komen zelden in exacte vorm terug in de film. De verhalen worden een inspiratiebron voor een logisch narratief.

Let in de volgende TWEE fragmenten goed op de manier waarop  wordt gefilmd.

Cameravoering

De manier waarop een camera wordt gebruikt

fragment 3:46 - 5:05

Vergadersessie

fragment 5:05 - 6:22

Rijders langs objecten

Wat 'deed' de camera in het eerste fragment?

Wat was er anders aan de camera-bewegingen in het tweede fragment?

Waarom heeft de filmmaker voor DEZE cameravoering gekozen denk je?

Antwoorden

• De vergaderscène is zonder statief 'uit de hand gefilmd', dat maakt het beeld beweeglijk en wat rauw. Daardoor wekt het de suggestie dat je er als kijker echt bij bent. Een live-ervaring. Het is voor de maker een snelle manier van werken.
  
• Het tweede fragment bestaat uit zorgvuldige uitgelichte composities, gemaakt op camera's op rails of aan hijskranen. Tijdrovend (maar schilderijen bewegen niet) en oogt heel chique.
• Eigen antwoorden
  

Let in het volgende fragment op woordgebruik en enscenering

Ensceneren

Ensceneren betekent iets in scène zetten, of iets vormgeven zodat het geschikt is voor film. Denk bijvoorbeeld aan het inrichten van een ruimte zodat je mooie shots krijgt, of sturende interviewvragen stellen omdat je een bepaald antwoord wil horen.

Let op: het volgende fragment kan als heftig worden ervaren door leerlingen. 

Geef leerlingen de ruimte om hun emoties te uiten en ga op een open manier het gesprek aan.

fragment 8:17 - 9:42

Vergadersessie

Het gesprek wat gevoerd wordt gaat over het gebruik van bepaalde terminologie. Je ziet dat het emoties teweegbrengt bij de spreker. 

In hoeverre denk je dat dit gesprek geënsceneerd is?

Waarom hebben de makers dit gesprek gekozen om in de documentaire te zetten? 

Wat betekent dat voor de opname? Is dit interview bijvoorbeeld in een keer opgenomen? 

Antwoorden

• Eigen antwoorden. Probeer leerlingen na te laten denken over welke elementen allemaal geregisseerd worden bij het maken van een documentaire. 
• Tenzij er verschillende camera's tegelijkertijd draaiden (niet waarschijnlijk) is dit gesprek een aantal keren opnieuw gedaan.
• Eigen antwoorden. Bijvoorbeeld: Dit is een belangrijk onderwerp en toont emotie waardoor je meer kan inleven. Het laat zien hoe en waarom het museum de tentoonstelling tot stand heeft laten komen. Er wordt een woord gebruikt wat onder een maatschappelijke loep ligt, waardoor het een interessant gesprek wordt om discussies over te houden. Het toont de significantie van het woord en wat het betekent. 

Reflecteren

Bij de vaardigheid reflecteren gaat het er om dat leerlingen zich leren te verhouden tot de film en de boodschap van de film 

Bekijk het fragment uit de mini-documentaire over een bijzondere tentoonstelling in het Rembrandthuis

Zwart in Rembrands tijd

https://vimeo.com/523780645

(fragment duurt 11:36, kan ook ingekort worden tot 7:13. Maar kan in zijn geheel, want zegt ook iets goeds over representatie/je herkennen/zichtbaarheid)

Schilderijen documenteren ook de werkelijkheid. Of niet?

Welke portretten benaderden de werkelijkheid het dichtst volgens jou?

Antwoorden

• Eigen antwoord
• Uit het fragment blijkt dat in sommige gevallen het persoon fictief is en niemand model heeft gezeten voor het portret. Sommige zwarte mensen zijn geschilderd als fictieve en Bijbelse personen, bijvoorbeeld als koning. Andere portretten lijken meer waarheidsgetrouw.
  

De kunsthistorici gaan ook dieper in op 'de blik' . Wat vind je van hun interpretaties?

Ook in Nieuw Licht gaat het erom wie kijkt en wie gezien wordt. Of niet gezien wordt. Waarom is dat belangrijk?

In documentaires 'kijken' de geportreteerden ook op een bepaalde manier. Waar kijken ze naar?

Wat is het effect van acteurs/mensen die in de camera kijken in documentaires en speelfilms?

Antwoorden

• Eigen antwoord
• Wie niet gezien wordt, lijkt niet te bestaan. Hoe mensen worden afgebeeld of gefilmd, geeft een oordeel hoe belangrijk ze zijn
• De geinterviewden in de documentaire kijken langs de camera (ze lijken te praten tegen een onzichtbare persoon naast de camera).
  
• Als mensen recht in de camera kijken, geeft dat het gevoel dat ze het woord rechtstreeks tot jou richten. Dat is best heftig of intiem. In documentaires of in het journaal zijn het doorgaans alleen de maker of presentator die dat doet. In speelfilms gebeurt het nooit, want het verstoort de illusie -met als uitzondering als grappig effect, bijvoorbeeld in de Deadpool-films.
  

Bekijk het slot van Nieuw Licht.

fragment 52:15 - 54:55

Vergadersessie

Vind je deze scene in een documentaire thuishoren? Waarom wel/niet?

Waarom zou de maker voor deze stijlbreuk hebben gekozen volgens jou?

Wat vind je van de gekozen muziek?

Antwoorden

• Bijvoorbeeld: Er zijn geen harde spelregels of wetten in documentaire. De maker mag alle middelen inzetten die hij of zij wil. Of: Het is geacteerd en dus een element uit een speelfilm. Eigenlijk past het niet daardoor niet in een documentaire.
• Eigen antwoorden. Zodra we het jongentje in modern Amsterdam zien verandert de klank en toon van de muziek naar een meer modern geluid met gezongen tekst.
• Het is een artistieke vertaling van de boodschap. Het geeft een moeilijk onderwerp ook een happy end. Het verbindt het verre verleden met het heden.
  

Creëren

Bij de vaardigheid creëren gaat het om de ontwikkeling van het artistiek creatief vermogen van de leerling

Meer educatieve opdrachten over Nieuw Licht?

Opdracht - De jongen met de mantel

Opdracht - Zwart in Rembrandts tijd

Opdracht - Kralen

Opdracht - Marten en Oopjen

Leer meer met NFF

filmfestival.nl/educatie