4.2 De Jodenvervolging

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vmbo k, g, t, mavo, havo, vwo
• Leerjaar 2-6

Introductie

Aan het eind van deze les kun je herkennen en uitleggen op welke manier de vervolging van de Joden vóór en tijdens de Tweede Wereldoorlog plaatsvond

Historisch Overzicht 

vanaf 1848

De Tweede Wereldoorlog

 (1939-1945)

2. De Jodenvervolging

Feniks, Geschiedenis Werkplaats, Memo, Saga

Leerdoel

Aan het eind van deze les kun je herkennen en uitleggen op welke manier de vervolging van de Joden vóór en tijdens de Tweede Wereldoorlog plaatsvond

Wat weet jij eigenlijk van
de Jodenvervolging?

Antisemitisme

Hoewel het, officieel, haat richting alle Semitisch sprekende volken betekent,

wordt het eigenlijk alleen gebruikt als ander woord voor Jodenhaat

Antisemitisme bestaat al duizenden jaren...

Waarom haat richting Joden?

Dat is niet zo heel eenvoudig:

er is namelijk niet één verklaring voor 

antisemitisme door de geschiedenis heen.

Jodenhaat is vaak gebaseerd op meningen, 

en zelden op basis van feiten:

"Joden zien zichzelf als het door God uitverkoren volk"

"Joden zijn de moordenaars van Jezus van Nazareth"

Feit is wel dat Joden altijd een minderheid zijn geweest,

en dat ze, meestal ter bescherming van hun eigen identiteit,

sterk vasthielden aan eigen godsdienst, cultuur en tradities.

Dat maakte ze 'vreemd' en 'eng' voor de meerderheid 

Verovering en vernietiging van Jeruzalem door de Romeinen

Joodse diaspora

• Na de Joodse oorlog met de Romeinen kwamen veel Joden om of werden gevangen genomen (en als slaaf verkocht)

• Na een nieuwe Joodse opstand worden Joodse rituelen verboden

• Steeds meer Joden trekken/vluchten weg uit de Romeinse province Judea 

• De verspreiding van het Joodse volk over de hele wereld heet diaspora (letterlijk: 'verstrooiing')

Antisemitisme in de Middeleeuwen

• Verbod op het bezit van eigen grond, uitgesloten worden van verschillende soorten banen (Joden moeten andere, gevaarlijke, niet populaire beroepen gaan uitoefenen: bankier of juwelier)
  

• Joden worden bij rampen, zoals de Pest, gezien als schuldigen (zondebok) met pogroms tot gevolg
  

Een pogrom is een gewelddadige

uitbarsting van Jodenhaat

Joden in Nederland

• Na de Middeleeuwen konden Joden in de Republiek redelijk in vrijheid leven en mochten ze (soms) hun eigen geloof beoefenen

• Amsterdam had de grootste Joodse gemeenschap van Europa: 20.000 Joden (rond 1795)

• Joden werden soms welvarend als juwelier, handelaar en bankier

Jiddische woorden in de Nederlandse taal

Jiddisch is een Hebreeuws-Duitse mengtaal van de Joden die zich in de zeventiende eeuw in de Nederlanden vestigden

bollebos, gabber, gein, jatten, kapsones, bajes, gozer, pleite, mazzel, tof, jatten, stiekem, lef, smeris, smoes, snaaien, lawaai, heibel, enz. enz. enz.

Antisemitisme in de 19e eeuw (1)

• Nationalisme komt in de 19e eeuw sterk op: veel landen/volken willen laten zien dat zij het beste zijn.

• Hierdoor zijn andere landen/volken/culturen minder. Gevolg: discriminatie, onderdrukking en geweld

• Zeer veel geweld (pogroms) tegen Joden in Rusland

Antisemitisme in de 19e eeuw (2)

• Geweld en discriminatie nemen toe (o.a. door de Dreyfus-affaire) en doen Joden beseffen dat een land/plek voor henzelf het beste is.

• Zionisme: het streven van Joden naar een eigen Joodse staat (het liefst in Palestina)

Wereldcrisis

vanaf 1929

De grote armoede onder grote groepen van de bevolking 

wordt ook gebruikt om Joden tot zondebok maken:

"Wij zijn werkloos, zij hebben de mooie baantjes!"

Hitler wordt kanselier

januari 1933

Hitler speelt in op deze gevoelens bij delen van de bevolking,

o.a. door steeds te benadrukken dat de economische crisis  

én het verlies van de oorlog de schuld is van Joden en Communisten

Neurenberger Rassenwetten

1935

Deze wetten moeten de rechten voor Joden sterk beperken, met als doel dat ze 'vrijwillig' uit Duitsland zouden vertrekken.

Zo mogen Joden geen Duitser meer zijn, of trouwen met een Duitse burger.

Ook zijn deze wetten bedoeld om het Arische ras, 'zuiver te houden'

Fase 1

Pesten en vernederen

Fase 1

Pesten en vernederen

Kristallnacht

9 november 1938

De oorzaak was de moord op de Nazi-diplomaat Vom Rath door een jonge Jood, Herschel Grynszpan, In Parijs.

Na een vlammende radiotoespraak van Joseph Goebbels, trekken Duitsers massaal de straat op om eigendommen van Joden te vernielen.

De politie en SS kregen de opdracht om niet in te grijpen.

Fase 2

Uitsluiten

De Nazi's willen de Joden steeds meer uitsluiten 

van het openbare leven in Duitsland

Spullen kopen in Joodse winkels? 

Dat doet een échte Duitser niet!

Door propaganda, zoals in de afschuwelijke film De Eeuwige Jood of via hun eigen krant Der Stürmer...

...slagen de Nazi's erin, het Duitse volk te hersenspoelen: Joden moet je uitsluiten!

Fase 3

Getto’s

(naam komt uit de Middeleeuwen: 

Joodse wijk in Venetië)

In de ghetto's was het leven zwaar: 

er was te weinig woonruimte voor de 

duizenden joden die er moesten leven.

Een ander probleem in de ghetto's

was de beperkte hoeveelheid voedsel.

Veel mensen stierven aan ondervoeding

Binnen de ghetto's zag je zelden Duitse soldaten:

de meeste taken (bijv. distributie van voedsel)

waren in handen van de Joodse Raad.

Maar als er wél Duitse soldaten kwamen, dan wist je dat het mis was...

...zoals het neerslaan van een opstand in het ghetto van Warschau

Of als delen van het ghetto moeten worden ontruimd,

omdat Joden naar concentratiekampen moeten.

...zoals het neerslaan van een opstand in het ghetto van Warschau

Of omdat delen van het ghetto moeten worden ontruimd,

omdat Joden naar concentratiekampen moeten.

Voor de Duitsers zijn concentratiekampen veel 'overzichtelijker' 

en 'effectiever' om het 'Joodse probleem' op te lossen.

Waar in ghetto's nog manieren worden gevonden om te verstoppen 

voor de Duitsers, is dat in de kampen vrijwel onmogelijk.

Waarschuwing!

De beelden in dit deel van deze les,

kunnen als schokkend worden ervaren.

Fase 4a

Uitroeiing van de Joden

Het vermoorden van Joden begint al vroeg in de oorlog,

al gaat dit in eerste instantie nog niet systematisch.

Veel executies gebeuren door de SS-Einsatzgruppen.

Fase 4b

Systematische uitroeiing van de Joden:

Endlösung (=eindoplossing)

Een in het geheim door het verzet gemaakte foto van vrouwen die naar een gaskamer lopen

Zyklon B

Het was oorspronkelijk een bestrijdingsmiddel tegen ongedierte 

en bestond al vóór de oorlog.

Zyklon B bestaat uit korrels die verdampen (blauwzuur) 

als ze in contact komen met lucht.

Zyklon B

Het was oorspronkelijk een bestrijdingsmiddel tegen ongedierte 

en bestond al vóór de oorlog.

Zyklon B bestaat uit korrels die verdampen (blauwzuur) 

als ze in contact komen met lucht.

Al het bewijsmateriaal moeten worden vernietigd:

kleding, foto's...lichamen.

Leven in de kampen

Kun jij een paar concentratiekampen noemen?

Video

Auschwitz (drone-video)

Onder andere de gevreesde arts Joseph Mengele gebruikt

Joden voor de meest bizarre en vreselijke experimenten...

Bijvoorbeeld experimenten die 'nuttig'

waren voor het Duitse leger... 

...of om te kijken of het menselijk lichaam

een ziekte als tuberculose zelf kan bestrijden:

door de ziekte rechtstreeks in het bloed en de longen 

te spuiten...

...of om te kijken of iemand 

alleen van zout water kan leven.

Na de oorlog waren slachtoffers van deze

experimenten, belangrijke getuigen tegen

de oorlogsmisdadigers.

Als de oorlog op zijn einde loopt, moeten de Duitsers al het bewijsmateriaal voor hun misdaden laten verdwijnen: elk lichaam moet weer worden opgegraven en verbrand.

De Amerikaanse generaal Eisenhower bekijkt de verkoolde lichamen van mensen,

die waarschijnlijk op het laatste moment nog door de Duitsers zijn vebrand.

Inwoners van dorpjes vlakbij de vernietigings-kampen worden gedwongen om te kijken naar de oorlogsmisdaden:  "Dit hebben jullie gedaan!"

Video

Band of Brothers:

Why We Fight 

(fragment)

6.000.000...

6 jaar oorlog

=

1 miljoen joden per jaar

=

83.000 joden per maand

=

>2700 joden per dag

Let op: het systematisch uitroeien begon pas in 1942

Nooit meer?

Na de Tweede Wereldoorlog zijn er gedurende verschillende (burger)oorlogen

groepen mensen vanwege hun afkomst vermoord:

Irak (Koerden)

Joegoslavië (Bosniërs)

Rwanda (Tutsi’s)

Begrippen uit deze les

• antisemitisme
• zionisme
• Shoah
• Holocaust
• Einsatzgruppen
• Endlösung

Personen uit deze les

• Adolf Hitler
• Joseph Goebbels
• Herschel Grynszpan
• Joseph Mengele

Jaartallen uit deze les

• 1935: Neurenberger Rassenwetten
• 1938: Kristallnacht
• 1942: 'Start' Endlösung 

Schrijf 3 dingen op die je deze les hebt geleerd

Stel 1 vraag over iets dat je deze les nog niet zo goed hebt begrepen