Geloof en bijgeloof

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vmbo, mavo, havo, vwo
• Leerjaar 1

Introductie

Aan het eind van deze les kun je herkennen en uitleggen op welke manier mensen in de Middeleeuwen gebeurtenissen en verschijnselen om hen heen probeerden te verklaren.

De Middeleeuwen

Geloof en bijgeloof

Tijd van Steden en Staten (1000-1500)

In het wit zie je een stadspoort. Ging je in de Middeleeuwen een stad binnen, dan moest je door de stadspoort. In veel steden werd een hoge en prachtig versierde kerk gebouwd. Op de achtergrond zie je de binnenkant van zo’n kerk.

Leerdoel

Aan het eind van deze les kun je herkennen en uitleggen op welke manier mensen in de Middeleeuwen gebeurtenissen en verschijnselen om hen heen probeerden te verklaren.

Hoger, beter, mooier

• In de Middeleeuwen waren de meeste mensen in Europa christenen
• Mensen wilden erg graag na hun dood in de hemel komen.
• Om hun God te eren bouwden ze hoge kerken.
• Ook konden ze zo laten zien hoe rijk de stad was.
• Het geld voor de bouw kwam van de gilden, of van de handel in aflaten.
• Met een aflaat kon je je zonden afkopen om tóch in de hemel te komen

Hoger, beter, mooier

De bouw van de dom (latijn: domus, huis) in Keulen is begonnen in 1248, maar de kerk was pas in 1880(!) klaar. De bouw lag vaak jaren stil omdat het geld op was, of omdat delen van de kerk tijdens de bouw instorten. De beide torens van de kerk zijn ongeveer 160 meter hoog.

Bijgeloof

• Er gebeurden veel dingen om hen heen die zie niet begrepen: natuurrampen, hongersnoden, ziektes en overlijden.
• De mensen vroegen hulp aan de kerk, maar die kon hen niet altijd helpen
• Daarom waren de mensen erg bijgelovig: ze probeerden met witte magie ervoor te zorgen dat dingen toch goed gingen.

Heksen

• Dingen die misgingen waren vaak de schuld van mensen die zich bezighielden met zwarte magie.
• Er werd gezocht naar een zondebok, iemand die je de schuld kunt geven.
• Deze zondebokken werden vaak gevonden in mensen die andere gewoonten hebben.
• Zo werden sommige vrouwen (én mannen) van hekserij beschuldigd.

Vervolging van heksen

• Om heksen te 'ontmaskeren' werden de meest vreselijke ondervragingen en proeven gebruikt.
• Zo werden heksen gewogen of in het water gegooid om te kijken of ze te licht waren (en dus bleven drijven).
• Heksen werden verbrand om er zeker van te zijn dat de duivel werd uitgedreven.

Vermoedelijk zijn er in Europa ongeveer tussen 1450 en 1650 ongeveer 60.000 mannen en vrouwen als 'heks' terechtgesteld. Opvallend is dat de heksenvervolging eigenlijk pas aan het einde van de Middeleeuwen plaatsvond.

Joden

• In de Middeleeuwen vonden de mensen de Joden 'vreemd' en 'onbetrouwbaar'.
  
• Zo zouden zij het drinkwater hebben vergiftigd met de pest.
• Joden moesten vaak in andere delen van de stad wonen (getto's), mochten geen eigen grond bezitten en ze mochten geen lid zijn van een gilde.
• Daarom hadden ze vaak beroepen als: handelaar, bankier of juwelier.
• Soms waren Joden verplicht een herkenningsteken te dragen.

Als er in een middeleeuwse stad de pest uitbrak of er was een misdrijf gepleegd, dan werden de Joden vaak als schuldigen aangewezen. Het gevolg was een pogrom: een uitbarsting van Jodenhaat. De huizen van de Joden werden geplunderd en vernield. De Joden zelf werden mishandeld.

De rol van de kerk

• De kerk deed erg weinig aan de vervolgingen van Joden en heksen
• Het christelijke geloof was het enige ware geloof: alle andere geloven waren ketters en moest worden vernietigd.
• Voor veel christenen waren het Joden geweest die Jezus hadden gekruisigd: dit konden ze niet vergeten.

Begrippen uit deze les

• aflaat
• witte magie
• zwarte magie
• bijgeloof
• zondebok
• pogrom

Jaartallen uit deze les

• 1450-1650: hoogtepunt van de Europese heksenvervolging

Schrijf 3 dingen op die je deze les hebt geleerd

Stel 1 vraag over iets dat je deze les nog niet zo goed hebt begrepen