lesplan
Historisch Overzicht vanaf 1848 en Staatsinrichting: Nederland van 1848 tot 1914
Een lesplan van Geschiedenisleraar.nl
Wil je met dit lesplan aan de slag? Klik op de knop hieronder om een eigen kopie te maken in 'Mijn Lessen'. Vervolgens kun je de lessen aanpassen naar jouw wensen.
TIjd van Burgers en Stoommachines
WAAROVER GAAT DEZE SERIE?
Als in Nederland in 1848 een nieuwe grondwet komt, is dat de eerste stap richting een democratischer Nederland: de macht van de koning wordt ingeperkt en de positie van het Nederlandse parlement wordt versterkt. Toch blijft het stemrecht beperkt tot een zeer beperkte groep, die mag stemmen volgens het principe van het censuskiesrecht. Geleidelijk wordt het stemrecht weliswaar opgerekt, bijvoorbeeld middels het Caoutchouc-artikel van 1887, maar pas in 1919 hebben 'alle' Nederlanders inspraak. Om dit te kunnen bereiken is door de groepen, die toen waren achtergesteld, hard gestreden.
Rechten (en plichten) van Nederlanders zijn zó vanzelfsprekend voor leerlingen. Dit onderwerp laat zien dat deze verworvenheden niet zonder slag of stoot in de Grondwet zijn gekomen. En dat ze nog relatief kort geleden in Nederland zijn ingevoerd. Algemeen kiesrecht en emancipatie van achtergestelde groepen zijn 'slechts' 100 jaar geleden ingevoerd en/of geborgd in onze Grondwet. Een dergelijk referentiekader blijft voor leerlingen een lastig gegeven, maar de huidige (nationale en internationale) maatschappij biedt genoeg 'vergelijkingsmateriaal' om leerlingen een beeld te helpen ontwikkelen. Denk hierbij bijvoorbeeld aan: kinderarbeid of discriminatie op grond van sekse, ras of seksuele geaardheid in andere delen van de wereld.
Dit onderwerp helpt leerlingen tevens om, bij latere onderdelen van het Historisch Overzicht vanaf 1848, te laten zien wanneer democratie in gevaar komt c.q. dreigt te komen. Of dit nu tijdens de Duitse bezetting is, de Sovjet-Unie ten tijde van Stalin, of het (Islamitisch) terrorisme is.
1. Een nieuwe grondwet
De veranderingen in de Grondwet van 1848 moeten geplaatst worden bij een ontwikkeling die reeds begon bij de Franse Revolutie. Er is daarom bewust gekozen om deze les niet te laten beginnen in 1848, maar reeds in 1789...in Frankrijk.
Deze les bevat een sterk component staatsinrichting, waarbij soms meer uitleg wordt gegeven dan is voorgeschreven in de syllabus. Dit is bewust en bedoeld om de leerlingen meer houvast te bieden.
Onderwerpen:
- Bestuur tussen 1815-1848, en vanaf 1848
- Klassieke- en Sociale Grondrechten
- Taken en rechten van het Parlement
- Trias Politica
- Van wetsvoorstel tot wet
- Luxemburgse Kwestie (1867)
- Pacificatie van 1917
Personen:
- Willem II
- Willem III
- Johan Rudolf Thorbecke
Video's:
2. De eerste fabrieken
Nederland industrialiseerde relatief laat. Waar de Industriele Revolutie al rond 1750 begon in Engeland, kwam industrie op grotere school pas echt rond 1870 op gang. Deze les beschrijft de oorzaken van deze, relatief, late industrialisatie in Nederland.
Onderwerpen:
- Industriële Revolutie: van handmatig naar machinaal produceren.
- stoommachine
- Liberalen
- protectionisme
Personen:
- Willem I
3. De arbeiders
De positie van de arbeiders is niet los te zien van de industrialisatie in West-Europa. De explosieve groei van de steden, zowel in grootte als aantal, die mede wordt veroorzaakt door de opkomst van de fabrieken. De werk- en woonomstandigheden in de steden waren ronduit slecht. In deze les wordt ingegaan op de negatieve gevolgen van de indstustrialisatie voor de arbeiders.
Onderwerpen:
- urbanisatie
- huisnijverheid
- kinderarbeid
- woonomstandigheden
- werkomstandigheden
Video's:
4. De Sociale kwestie
Door de toestroom van arbeiders naar de stad, werden hun woon- en werkomstandigheden veel meer zichtbaar. Langzaam aan zien groeperingen in dat er aan deze situatie iets gedaan moet worden. Dit waren overigens niet alleen de groepen die opkwamen voor arbeiders: ook de eigenaren van de fabrieken begonnen 'last' te krijgen van zieke en verzwakte arbeiders. Vanaf het eind van de 19e eeuw begint men in deze groepen dan ook steeds meer te spreken van 'een sociale quaestie'.
Onderwerpen:
- sociale kwestie
- vakbonden
- Liberalen
- Confessionelen
- Socialisten/Sociaaldemocraten
- Nachtwakersstaat
- Armenwet (1854)
- Kinderwetje van Van Houten (1874)
- Leerplichtwet (1900)
- Woningwet (1901)
- Ongevallenwet (1901)
Personen:
- Samuel van Houten
5. Nederland verandert
Rond 1900 begint Nederland écht te veranderen: door de komst van sneller vervoer en betere communicatiemiddelen wordt Nederland meer en meer één land. Deze veranderingen zijn vooralsnog vooral duidelijk zichtbaar in de grote steden.
De Nederlandse industrie rond de eeuwwisseling is vooral te vinden in de petrochemie (Rotterdam), mijnbouw (Limburg) en staalverwerking (IJmuiden).
Onderwerpen:
- petrochemische industrie
- mijnbouw
- hoogovens
- verbetering riolering en watervoorziening
- verbetering medische wetenschap
- de toename van de snelheid van het leven
Video's:
6. Een verzuilde samenleving
De Schoolstrijd en de strijd om het Algemeen Kiesrechten zorgden ervoor dat de verschillende groepen in Nederland zich steeds meer gingen emanciperen en terugtrekken binnen hun eigen groepen. Deze verzuiling is kenmerkend voor de Nederlandse maatschappij (sociaal en politiek) in de periode tussen ongeveer 1870 en 1960.
Onderwerpen:
- de oorzaken van de verzuiling
- emancipatie van de verschillende groepen
- Rerum Novarum (1891)
Personen:
- Abraham Kuyper
- Pieter Jelles Troelstra
- Herman Schaepman
- Ferdinand Domela Nieuwenhuis
7. De eerste feministische golf
De opkomst van de eerste vrouwenbewegingen en hun strijd voor kiesrecht is niet los te zien van de zeitgeist. Zowel de rol die vrouwen speelden in de uitbreiding van de Verenigde Staten (pioniersvrouwen), als later hun belangrijke rol tijdens de Eerste Wereldoorlog, gaven een enorme impuls aan hun strijd voor kiesrecht.
In Nederland waren de activiteiten gericht op het verwerven van vrouwenkiesrecht, het verkrijgen van toelating tot (universitair) onderwijs en betaald werk.
Onderwerpen:
- emancipatie en feminisme
- kenmerken van de eerste feministische golf
- actief- en passief kiesrecht
- Vrije Vrouwenvereeniging (VVV) en Vereniging voor Vrouwenkiesrecht (VvVK)
Personen:
- Aletta Jacobs
- Wilhemina Drucker
Video's:
8. De Pacificatie van 1917
Hoewel Nederland vrij bleef van internationale problemen rond 1917 (Eerste Wereldoorlog, Russische Revolutie), versnelden deze gebeurtenissen deels het proces van de Pacificatie.
Met de Pacificatie van 1917 kwam er, naast Algemeen Kiesrecht en een eind aan de Schoolstrijd, ook een einde aan de Liberale overheersing van de negentiende eeuw. De Paficifatie bracht ook het evenredige kiesstelsel zoals we dat tegenwoordig kennen.
Onderwerpen:
- Pacificatie
- Schoolstrijd
- Caoutchouc-artikel (1887)
- Algemeen Kiesrecht (1917)
- passief en actief kiesrecht
- districtenstelsel versus evenredig kiesstelsel
- Vergissing van Troelstra (1918)
Personen:
- Pieter Jelles Troelstra
- Aletta Jacobs
Links en Bijlagen
Connecting the Dots: Nederland van 1848 tot 1914
KERN- EN VERRIJKINGSDELEN
GS/K/1 Oriëntatie op leren en werken
GS/K/2 Basisvaardigheden
GS/K/3 Leervaardigheden in het vak geschiedenis en staatsinrichting
GS/K/5 Staatsinrichting van Nederland
GS/K/10 Historisch overzicht vanaf 1848
GS/V/7 Verwerven, verwerken en verstrekken van informatie
GS/V/8 Vaardigheden in samenhang