lesplan
Historisch Overzicht vanaf 1848: De Tweede Wereldoorlog
Een lesplan van Geschiedenisleraar.nl
Wil je met dit lesplan aan de slag? Klik op de knop hieronder om een eigen kopie te maken in 'Mijn Lessen'. Vervolgens kun je de lessen aanpassen naar jouw wensen.
TIjd van Wereldoorlogen
Waarover gaat Deze serie?
Het is ongetwijfeld het onderwerp dat veel leerlingen het meest aanspreekt. Totdat het vooral jongens blijken te zijn die een vreemd soort swastika-fascinatie hebben of te vaak naar Discovery Channel hebben gekeken en alles weten van die ene tank (‘Meneer, je weet wel...’). Om vervolgens tot de conclusie te komen dat ze vrij weinig tot niets weten van het verloop en de gebeurtenissen van c.q. uit de oorlog.
Deze serie lessen leent zich dan ook erg goed om gebruik te maken van een digitale werkvorm als: 'bekend, benieuwd, bewaard' en/of ‘Ik dacht...., nu denk ik...’ , waarbij een woordweb of open vraag ingezet kan worden.
Het behandelen van dit onderwerp is per definitie samenvatten: het onderwerp is simpelweg te uitgebreid om in zijn geheel te behandelen (in de beperkte lestijd die er vaak is gegeven). Dit betekent dat er keuzes is gemaakt voor een aantal hoofdonderwerpen: het verloop van de oorlog, de Duitse Bezetting, de jodenvervolging en de dekolonisatie van Indonesië. Met name de eerste twee lessen hebben een wat meer ‘highlights’-karakter, terwijl de laatste lessen veel dieper op de materie ingaan dan de leerlingen zouden moeten kennen voor het eindexamen.
Uiteraard kan elke gebruiker zijn of haar keuzes verwerken in de lessen.
De Tweede Wereldoorlog moet veel aandacht in de les krijgen. Maak daarom gebruik van de eerder genoemde fascinatie bij de leerlingen. Het vraagt echter ook een gedegen kennis en voorbereiding van de docent, met name vanwege de vele vragen die tijdens de les worden gesteld. Dat is natuurlijk geweldig, en wil je het een beetje kanaliseren dan zijn de genoemde werkvormen ideaal: je kunt van tevoren namelijk al enigszins bekijken waar de interesses van de leerlingen liggen.
1. De wereld in Brand
De les Duitsland onder Hitler eindigt met de Duitse aanval op Polen in september 1939. Deze les begint met dat gegeven, het is immers het startschot van de Tweede Wereldoorlog. Deze les is het beste te zien als een tijdlijn met daarop de belangrijkste gebeurtenissen uit de Tweede Wereldoorlog, daarbij gebruik makend van fascinerende afbeeldingen uit die periode. Veel van deze afbeeldingen zijn voorzien van hotspots: interactieve knoppen in LessonUp die een toelichting of bijschrift kunnen geven. Ideaal voor in de klas, maar ook zeker als de leerlingen de les zelfstandig doornemen.
In deze les wordt een aantal gebeurtenissen genoemd die in andere lessen wat uitgebreider worden behandeld, zoals bijvoorbeeld: de Duitse aanval op Nederland en de bezetting van Nederlands-Indië. Wellicht is het handig dit om tijdens de les aan te geven.
Wat in deze les duidelijk aan de gebeurtenissen is te zien, is dat de Duitse oorlogsmachine tot Operatie Barbarossa vrijwel onoverwinnelijk lijkt. Achteraf is overigens gebleken dat de geoliede oorlogsmachine vooral door de kracht van overrompeling zijn slag kon slaan en dat zij over veel minder materieel bleken te beschikken dan altijd werd aangenomen. Met name het structurele tekort aan grondstoffen nekt de Duitsers al vroeg in de oorlog. Zelf zó groot dat eigenlijk al vanaf het begin van de oorlog veel gebruik wordt gemaakt van voetsoldaten en paarden.
Leerlingen vinden het bijzonder om te zien dat de oorlog vanaf 1942 voor de Duitsers al een verloren zaak is. Hoewel de Slag bij Stalingrad pas in februari 1943 wordt beslecht, is de Duitse opmars al ruim daarvoor vastgelopen. Niet alleen in het oosten, maar ook in Noord-Afrika waar het Afrikakorps van Erwin Rommel moest buigen voor de Britten onder leiding van Montgomery.
Overigens zijn dit slechts enkele van de essentiële keerpunten in de oorlog die in deze les worden genoemd. Sommige keerpunten in deze les zijn overigens niet verplichte examenstof.
In deze les is vanzelfsprekend reeds een bruggetje gemaakt naar het volgende hoofdstuk: de Koude Oorlog. Dat kan ook haast niet anders als zowel de conferenties van Jalta en Potsdam, als de eerste atoombommen de revue passeren.
Onderwerpen:
- De Blitzkrieg van 1939-1940
- 1942-1943: Hitler's oorlog loopt vast
- Keerpunten van de Tweede Wereldoorlog
- De oorlog in Azië
Personen:
- Adolf Hitler
- Jozef Stalin
- Winston Churchill
- Franklin Roosevelt
- Harry Truman
- Clement Attlee
- Erwin Rommel
- Bernard Montgomery
2. De Jodenvervolging
Dit is een onderwerp dat behandeld moet worden. Punt. Geen enkele discussie mogelijk. Er is veel om te doen geweest: het zou in sommige delen van het land niet in de les te behandelen zijn vanwege negatieve reacties vanuit de klas. Jammer, maar dit onderwerp wordt gewoon behandeld.
Dit is één van die onderwerpen waarbij veiligheid in de klas een belangrijke rol speelt. Een paar tips, indien nodig, om dit goed te laten verlopen.
Sowieso is gedegen kennis absolute noodzaak, mede vanwege het feit dat dan broodje aap-verhalen kunnen worden ontkracht: “Hitler was zelfs toch ook Joods?”, of “Hitler ziet er zelf ook Joods uit.”.
Antisemitische uittingen moeten per definitie direct worden aangepakt. Pedagogisch verantwoord kan dit via een gesprek met de klas, maar de ervaring leert dat dit niet altijd effectief is. Zeker gezien het feit dat dergelijke uitlatingen nogal eens gedaan worden in het kader van de huidige situatie rond Israël en de Palestijnen, wil dit nog wel eens leiden tot eindeloze welles-nietes-discussie. Dan is de discussie afkappen het enige dat werkt.
Dit laatste geldt zeker ook voor de leerlingen die, in het verlengde van bovenstaande, namens de hele groep willen gaan spreken: “Maar joden doen ons ook zus en zo aan!”. Ja, heel vervelend, maar daar gaan we het nu even niet over hebben.
Om dit onderwerp zo goed mogelijk uit te leggen, gaat deze les veel dieper in op de geschiedenis van de joden in Europa. Hiermee ontstaat een veel vollediger beeld, waarin duidelijk wordt gemaakt dat perioden van antisemitisme (middeleeuwen) en relatieve tolerantie (Nederlandse Republiek) zich afwisselden. Het opkomend nationalisme, en daarmee het toenemend antisemitisme in de negentiende eeuw, geven mede een verklaring voor het ontstaan van het zionisme. Het gaat in deze les te ver om hierop uitgebreid in te gaan, maar in de lesserie over Het Conflict tussen Israël en de Arabische Wereld is meer informatie te vinden.
Het beeldmateriaal in deze les is soms gruwelijk. Dit is een bewuste keuze. Wellicht is het goed om vooraf te bekijken of alle afbeeldingen in een groep getoond kunnen worden. Dit kan overigens per groep verschillen.
Mocht je (veel) tijd over hebben, dan werkt een film als Schindler’s List eigenlijk altijd goed in de klas. Het is wel van belang deze film goed voor te bespreken, met name door in te gaan op de verschillende karakters en het verhaal achter de film. Hiervoor kun je gebruik maken van de volgende les: Schindler's List, informatie bij de film
Onderwerpen:
- Een korte geschiedenis van Joden in Europa
- Van pesten tot moord: de Shoah in fasen
- Leven in de kampen
Personen:
- Adolf Hitler
- Joseph Goebbels
- Herschel Grynszpan
- Joseph Mengele
3. De bezetting van Nederland
Op 10 mei 1940 begon de Tweede Wereldoorlog voor Nederland. Vier dagen later, 14 mei 1940, was de strijd voorbij en begon de Duitse Bezetting. Tijdens de meidagen vielen er 2200 slachtoffers. Gedurende de gehele bezetting zijn er uiteindelijk meer dan 200.000 doden te betreuren. Dit is voor leerlingen altijd een beetje lastig, omdat zij dit aantal niet zo goed kunnen plaatsen: "Wie zijn al die slachtoffers als het vechten maar vier dagen duurde?"
De eerste maanden van de bezetting waren relatief rustig: de Duitsers gedroegen zich meestal keurig, en veel Nederlanders gingen weer verder met hun dagelijks leven. Leerlingen vinden dat altijd ongelooflijk, en zouden 'dat nooit hebben gedaan'. Ze zouden allemaal in het verzet hebben gezetten! Uiteraard... Hierover kun je in de les een fascinerend gesprek met de klas voeren, al dan niet met een woordweb of open vragen in LessonUp. Overigens zijn de aantallen m.b.t. het verzet altijd onduidelijk gebleven. Net als de definitie van het woord verzet: wederom een interessante insteek voor een gesprek in de klas.
De discussie over goed/fout, meewerken of samenwerken (collaboratie) is altijd boeiend. Maar ook verradelijk lastig, want wanneer werk je wel mee? Is een burgemeester die blijft zitten nu een goede of foute Nederlander? En wat als hij dit doet om erger te voorkomen?
Het is onmogelijk, en ook niet relevant, om de gehele bezetting met de leerlingen door te nemen. Daarom behandelt deze les dan ook de belangrijkste gebeurtenissen en meest herkenbare onderdelen van de bezetting. Overigens zijn niet alle onderdelen verplicht voor het eindexamen. In de syllabus staat wat de leerlingen precies moet kennen. Uiteraard kan er besloten worden om de les aan te passen, door onderwerpen toe te voegen of te verwijderen.
Onderwerpen:
- De meidagen van 1940
- De Duitse Bezetting
- Collaboratie of verzet?
Personen:
- Anton Mussert
- Koningin Wilhelmina
- Arthur Seyss-Inquart
- Prins Bernhard
4. Van Nederlands-Indië naar Indonesië
Bijna zeventig jaar na de onafhankelijkheid van Indonesië is dit nog steeds een lastig en pijnlijk onderdeel in de Nederlandse geschiedenis. In principe kunnen we heel kort zijn over de 'politionele acties': het was een koloniale oorlog waarin gruwelijke misdrijven door de Nederlanders zijn begaan. Een oorlog die te vergelijken is met de oorlog van de Fransen in Vietnam. Het is écht heel moeilijk om met een klas in te gaan op het 'waarom'. Zeker: Nederland wilde Nederlands-Indië niet kwijt, maar waar komt die ongekende felheid, zo kort na de bezetting, vandaan? Het waren zeker niet altijd fanatieke soldaten die deze keuze maakten, meestal was het ook gewoon het opvolgen van een bevel van hogerhand.
In deze les wordt ook uitgebreid ingegaan op de Jappenkampen, de interneringskampen waarin ongeveer 100.000 van de 350.000 in Indonesië aanwezige Nederlanders werden opgesloten. Dat betekent ook dat er Nederlanders niet waren geïnterneerd. Dit zogenaamde buitenkampers. Dit had alles te maken met het raciale onderscheid dat de Japanners maakten bij de registratie van de Nederlanders: er werd een onderscheid gemaakt tussen volbloed Nederlanders (Totoks) en gemengd bloedige Nederlanders, de Indische Nederlanders/Indo-Europeanen die kortweg Indo’s werden genoemd. De Totoks werden in Japanse kampen geïnterneerd. De Indo’s bleven meestal buiten de Jappenkampen.
De Japanners hoopten zo de Indo’s over te halen om met hen te strijden voor één groot Zuidoost-Azië. Veel Indo’s voelden daar niets voor en bleven loyaal aan Nederland. Bij de video's staat een documentaire over deze buitenkampers.
De ervaringen in de Jappenkampen moeten vreselijk zijn geweest, de vele ooggetuigenverslagen maken dat wel duidelijk. Uit die verslagen blijkt dat met name één vijand was nog erger dan de Japanners: honger. De Nederlandse vrouwen hadden iets wonderlijks bedacht om niet teveel bij de honger stil te staan: op de achterkanten en in de kantlijnen van de brieven van hun mannen, die ze via het Rode Kruis ontvingen, schreven ze de recepten op van gerechten die ze vóór de oorlog maakten.
Mocht je nog in het bezit zijn van het stripboek De Terugkeer van Eric Heuvel, dan is dit een absolute aanrader: de leerlingen zijn minstens een compleet lesuur aan het lezen!
Onderwerpen:
- Nationalisme en onafhankelijkheid
- De oorlog in Azië
- Het leven in de Jappenkampen
Personen:
- Soekarno
- Hatta
Links en bijlagen
Bestellen stripverhaal De Terugkeer
Examenopdrachten
KERN- EN VERRIJKINGSDELEN
GS/K/1 Oriëntatie op leren en werken
GS/K/2 Basisvaardigheden
GS/K/3 Leervaardigheden in het vak geschiedenis en staatsinrichting
GS/K/5 Staatsinrichting van Nederland
GS/K/10 Historisch overzicht vanaf 1848
GS/V/7 Verwerven, verwerken en verstrekken van informatie
GS/V/8 Vaardigheden in samenhang