Geschiedenisleraar.nl

Dé link tussen verleden en heden

lesplan

De Koude Oorlog

Wil je met dit lesplan aan de slag? Klik op de knop hieronder om een eigen kopie te maken in 'Mijn Lessen'. Vervolgens kun je de lessen aanpassen naar jouw wensen.

TIjd van Televise en Computer

Met de huidige situatie zou je haast denken dat de Koude Oorlog weer terug is. En als we de media mogen geloven, is dat ook zo. Toch is het karakter van de Koude Oorlog, los van spanningen tussen twee machtige landen, anders. De blokvorming is tegenwoordig veel minder aanwezig en voor veel leerlingen liggen bedreigingen voor de vrede en de veiligheid op een totaal ander vlak dan tijdens de Koude Oorlog.

Het is een fraai staaltje van de geschiedenis herhaalt zich, waartoe mensen zich graag wenden om de hedendaagse wereld en de gebeurtenissen te verklaren, terwijl dat de grootste flauwekul is: elke situatie is weer uniek.

Maar wat maakt de Koude Oorlog dan zo bijzonder? En nog veel belangrijker: hoe breng je dit over op de leerlingen? Een oorlog is nog wel 'herkenbaar’ voor de leerlingen, een oorlog die eigenlijk geen oorlog was, is een schimmige abstractie. Laat staan dat je ook nog een bepaald ‘unheimisch’ gevoel van een eventuele totale vernietiging van de aarde wilt delen met de leerlingen.

In de lessen zitten fascinerende, en soms ook iconische, afbeeldingen die trachten de leerlingen mee te nemen in de tijd van de Koude Oorlog. De tijd van hun ouders. Een onzekere tijd, maar ook een tijd die gek genoeg veiliger was dan nu. Want wie gaat nu een atoombom gooien, als je weet dat je er dan zelf ook aangaat. Die paradox is heel bijzonder, en overigens ook alleen te maken aan het eind van dit onderwerp.

Een leuk intro is altijd, en niet alleen bij dit ondwerp, het tijdvak-icoon met de klas te bekijken. In zitten namelijk best veel betekenissen: de raket is bijvoorbeeld al op meerdere manieren uit te leggen. Met een woordweb in LessonUp kun je samen met de klas het icoon analyseren.

Hoewel de leerlingen minstens al een keer eerder de verschillen tussen het communisme en het kapitalisme hebben gehad, is het goed om deze nogmaals te behandelen: -ismen blijven immers lastige materie.

Het is goed om gelijk de kenmerken en de periodisering van de Koude Oorlog met de leerlingen te bespreken. Hoewel sommige kenmerken wellicht nu nog abstract en ver weg lijken, werkt het verhelderend en kan er indien nodig op worden teruggegrepen.

Hoewel de Koude Oorlog onderdeel van de periode Tijd van Televisie en Computer is, ligt de oorzaak ervan natuurlijk nog in de Tijd van Wereldoorlogen.

Onderwerpen:

Kapitalisme versus communisme

De Koude Oorlog (intro)

Mei 2019 - Les met 21 slides door Geschiedenisleraar.nl

GeschiedenisMiddelbare schoolmavoLeerjaar 3

In deze les komen daarom uitgebreid de Conferenties van Jalta en Potsdam aan bod, waarbij in wordt gegaan op de afspraken die de Geallieerden wel én niet hebben gemaakt. Met name de onvoltooide afspraken met betrekking tot Duitsland en Berlijn zijn natuurlijk kenmerkend voor de latere problemen.

Verreweg het meest belangrijke begrip in deze les is invloedssferen. Voor leerlingen is dit altijd lastig: wat betekent het nu dat je wel een mening kunt hebben wat de ander doet, maar dat je niet mag ingrijpen? Het verklaart uiteindelijk veel van het karakter de Koude Oorlog: wel dreiging, geen oorlog. Zeker als later in deze serie bij de situatie rondom de Berlijnse Berlijn wordt behandeld, komen de invloedssferen altijd weer terug.

Onderwerpen:

Kapitalisme versus communisme
Van vijanden naar bondgenoten
Bondgenoten worden weer vijanden
De Blokkade van Berlijn

Personen:

Jozef Stalin
Winston Churchill
Franklin Roosevelt
Harry Truman
Clement Attlee

Video's:

De Koude Oorlog (1900-1950)

Mei 2019 - Les met 41 slides door Geschiedenisleraar.nl

GeschiedenisMiddelbare schoolmavoLeerjaar 3

Naast de verplichte onderwerpen als de Hongaarse Opstand en de Cubacris, zijn in deze les ook het begin van de Vietnamoorlog en de Koreaanse Oorlog opgenomen. Zeker de huidige spanningen op het Koreaanse schiereiland zijn hiermee in een keer goed uit te leggen. Daarnaast is de Vietnamoorlog voor veel leerlingen altijd een grote bekende onbekende. Ze kennen de beelden wel, maar het hoe en wat is vaak duidelijk. En dat is het overigens ook, want wie vecht nu precies tegen wie? Het is tevens een duidelijk voorbeeld van dekolonisatie en de weigering van de kolonisator om dit te accepteren.

Naast het begin van de oorlog in Vietnam eindigt deze les met een aantal gebeurtenissen die het komende decennium grote gevolgen zou gaan hebben: de lancering van de Spoetnik 1, maar ook de staatsgreep van Castro op Cuba.

Onderwerpen:

Hete oorlogen in de Koude Oorlog: Korea en Vietnam
Het Oostblok in opstand: Hongarije, 1956
Oprichting van Warschaupact
Communisme op Cuba

Personen:

Fidel Castro

Video's:

De Koude Oorlog (1950-1960)

Mei 2019 - Les met 36 slides door Geschiedenisleraar.nl

GeschiedenisMiddelbare schoolmavoLeerjaar 3

Dit decennium staat bol van de incidenten. Het neerhalen van het Amerikaanse U2-spionagevluiegtuig boven de Sovjet-Unie zet de verhoudingen, die aan het eind van de jaren '60 iets leken te verbeteren, direct op scherp. En daarna: de bouw van de Berlijnse Muur, de Cubacrisis, de Amerikaans interventie in Vietnam enz. enz.

Deze les gaat uitgebreid in op deze gebeurtenissen, zowel in tekst als in (video)beelden. De gedramatiseerde tweedelige serie over de Berlijnse Muur is absoluut de moeite waard om te laten zien. In deze les zit de eerste aflevering over de bouw van de Berlijnse Muur.

Als je tijd over hebt, dan zou je de film Forrest Gump kunnen laten zien. Niet omdat de Koude Oorlog nu zo overdreven terugkomt in de film, maar wel vanwege het feit dat hij de Amerikaanse zeitgeist van de jaren ’50 tot begin jaren ’80 zo ontzettend mooi weergeeft. En het is ook gewoon een wonderschone film, die eigenlijk door elke leerling wordt gewaardeerd.

Een praktische opdracht bij deze film is hieronder, in de bijlagen, te vinden.

Onderwerpen:

De bouw van de Berlijnse Muur
13 dagen in oktober 1962: De Cubacrisis
De Amerikaanse interventie in Vietnam

Personen:

Fidel Castro
John F Kennedy
Lyndon B Johnson
Nikita Chroesjstsjov
Richard Nixon
Ho Chi Minh

Video's:

De Koude Oorlog (1960-1970)

Mei 2019 - Les met 66 slides door Geschiedenisleraar.nl

GeschiedenisMiddelbare schoolmavoLeerjaar 3

De wereld is in de jaren '70 gewend aan de Koude Oorlog. De Vreedzame co-existentie zoals Nikita Chroesjstsjov hem ooit voorstelde, lijkt in de jaren '70 daadwerkelijk te gebeuren. De Verenigde Staten zaken steeds verder weg in de uitzichtloze Vietnamoorlog en de economische situatie in het communistische Oostblok zorgen ervoor dat de machtsblokken andere dingen aan hun hoofd hebben. De periode van detente kent een aantal hoogtepunten, zoals de ondertekening van de SALT-akkoorden en de ontmoeting van kosmo-en astronauten in de ruimte.

Dan, als het decennium bijna voorbij is, neemt de Koude Oorlog weer in alle hevigheid toe met de inval van de Sovjet-Unie en de verkiezing van Ronald Reagan als president van de Verenigde Staten.

En dan: in 1985 is het Russische Politburo door conservatieve oude mannetjes heen, en komt Michail Gorbatsjov in de Sovjet-Unie aan de macht. Gorbatsjov, in het verleden aanhanger van de anti-Stalin-politiek van Chroesjstsjov, realiseert zich dat de Sovjet-Unie alleen kan blijven bestaan als er veranderingen plaatsvinden. Perestrojka en Glasnost lijken de toverwoorden die de vloek van de Koude Oorlog kunnen opheffen. En dan gaat het snel. Sterker nog: sneller dan iemand zich had kunnen bedenken.

Mocht je nog tijd over hebben, dan is de film Good Bye, Lenin een absolute aanrader. Niet eens zozeer vanwege de val van de Muur, maar zeker ook vanwege het nagenoeg perfecte beeld dat wordt neergezet van de DDR. Ook een mooie, maar wellicht lastigere film, is Das Leben der Anderen, over de afluisterpraktijken van de Stasi.

Onderwerpen: