Voor het gemak laten wij de late middeleeuwen in deze serie parallel lopen aan de tijd van Steden en Staten. Of dit historisch altijd helemaal correct is, is natuurlijk de vraag. Maar voor leerlingen is het wel zo prettig om de naam van het tijdvak te laten corresponderen met één van de duidelijkste kenmerken van de late middeleeuwen: het ontstaan van steden. Dat is voor leerlingen overigens ook meestal een onderwerp van vragen: “Waren er dan geen steden meer?”. Natuurlijk waren die er wel, en ook altijd geweest, maar de grootte van de Europese steden was sinds de val van het Romeinse Rijk natuurlijk afgenomen. Zo kende Rome in de vierde eeuw een inwoneraantal van ruim 1 miljoen. Dit aantal zou pas in de twintigste eeuw weer worden behaald. Rond het jaar 800 was het inwoneraantal zelfs gedaald tot rond de 25.000!In deze serie wordt ingegaan op de groei en het ontstaan van steden in de middeleeuwen, en het leven in zo’n middeleeuwse stad. Helaas gaat het wellicht wat te ver om leerlingen mee te nemen naar het Franse Carcassonne, maar ook in Nederland is er nog een aantal mooie voorbeelden te vinden van middeleeuwse steden, zoals Amersfoort of Deventer.In de late middeleeuwen neemt de macht van de Kerk ook toe. Maar tegelijkertijd zie je twijfel ontstaan, en komen de eerste bewegingen tegen de kerk zoals de flagellanten en de katharen (of: Albigenzen). Het laat duidelijk zien dat zonder de middeleeuwen het tijdvak erna, dat van Ontdekkers en Hervormers, simpelweg niet mogelijk was geweest. En dat zelfs grote Renaissance-denkers en- kunstenaars zoals Leonardo da Vinci en Botticelli geboren zijn in de Middeleeuwen.De geschiedenis is niet iets dat stopt op de eerste januari van een mooi afgerond jaartal: het is een vloeiend geheel dat vaak pas achteraf goed een plek is te geven.

Werken in de stad is onlosmakelijk verbonden werken op het land. In de vorige serie werd al ingegaan op het drieslagstelsel. Maar er waren meer belangrijke uitvindingen die voor een hogere opbrengst zorgden. Hierdoor konden horigen zich vrijkopen van hun heer en nam de handel, onder andere op de jaarmarkten, toe.Overigens heeft de toename van de handel meerdere oorzaken die wel interessant zijn om aan de leerlingen te vermelden. Zo nemen na het jaar 1000 de aanvallen van de Vikingen af, waardoor Europa veiliger wordt. Meestal is er geen tijd om de Vikingen te behandelen, maar wellicht kan op deze plek een korte uitweiding plaatsvinden.In deze les wordt ingegaan op het begrip gilde. Voor veel leerlingen is dit begrip op zich niet lastig, nog het feit hoe een gilde werkt en op welke wijze je je kunt opwerken. Wat ze meestal wel bijzonder vinden is dat er, ‘nota bene in de middeleeuwen’, afspraken worden gemaakt over prijs en kwaliteit. Dat vinden ze heel modern en kunnen dat maar moeilijk plaatsen in een tijd waarin ze elkaar nog maar kort daar voor de hersens in sloegen in het Frankische Rijk. Dit geeft maar weer eens aan welk beeld er van de middeleeuwen is.In deze les wordt ook kort ingegaan op de Hanze en het belang ervan voor een aantal steden. In principe is de Hanze ook een soort gilde, alleen op veel grotere schaal afspraken werden gemaakt over prijzen.Onderwerpen:Van jaarmarkten naar stedenWerken en leven in een gildeIn de bovenstaande afbeelding zijn de gildenhuizen aan de Grote Markt van Antwerpen te zien.