2.1 Van paleis naar polis

• Geschiedenis
• Grieks
• Middelbare school
• vmbo, mavo, havo, vwo
• Leerjaar 1

Introductie

Aan het eind van deze les kun je herkennen en uitleggen waarom de Oude Grieken kolonies hadden en op welke manier ze hun stadstaten bestuurden.

H2. De Griekse wereld

Waarom is de oude Griekse cultuur belangrijk voor onze samenleving?

Feniks, Geschiedenis Werkplaats, Memo, Saga

Wat weet je eigenlijk
van Griekenland?

Waarom ontstond er in het Oude Griekenland geen grote staat zoals in het Oude Egypte?

2.1 Van paleis naar polis

1. Hoe ontstonden de Griekse stadstaten?

2. Waardoor was kolonisatie nodig?

Leerdoelen

1. Je kent de betekenis van de begrippen: stadstaat/polis, burger, kolonie. (R)

2. Je weet waar de eerste resten van de Griekse samenleving gevonden zijn. (T1)

3. Je kunt uitleggen wat er met polis bedoeld wordt en wat de belangrijkste kenmerken van een polis zijn. (T1)

4. Je kunt uitleggen welke natuurlijke omstandigheden ertoe bijdroegen dat er in Griekenland geen grote staat ontstond zoals in het Oude Egypte. (I)

Minoïsche cultuur

• Ontstaan van de eerste steden ongeveer 2000 v. Chr op eiland Kreta.
  
• Deze Minoische cultuur had kennis gemaakt met de Egyptenaren.
  
• Er ontstaan steden met havens en grote paleizen, van waaruit werd bestuurd en alles werd verdeeld   centrum van de handel = paleiseconomieën
  
• Net als in Egypte…. Een koning.
  

Mykeense cultuur

• Rond 1600 v. Chr. ook steden op het Griekse vasteland.
  
• Ook met een koning, bijna hetzelfde schrift en bloeiende handel!
  
• Enorme bevolkingsgroei       steden telden gemiddeld 12.000 inwoners.
  
• Trojaanse oorlogen       mythe: Paard van Troje

De donkere eeuwen...

Noem een verschil op bestuurlijk gebied tussen een paleiseconomie en een polis.

Leerdoelen

1. Je kunt uitleggen hoe de Griekse stadstaten ontstonden. (T1)

2. . Je kunt uitleggen wat er met polis bedoeld wordt en wat de belangrijkste kenmerken van een polis zijn. (T1)

3. Je kunt uitleggen waarom kolonisatie nodig was bij de Grieken. (T2)

4. Je kunt uitleggen waarom de Griekse cultuur voor onze maatschappij belangrijk is. (I)

Aan de slag

1. Hoe ontstond een polis?
   
2. Waarom kreeg elke stad zijn eigen bestuur en wetten?
   
3. Wat heeft ons woord politiek met de polis te maken?
   
4. Waarom ging bijna elke polis ging koloniën zoeken?
   
5. Wat hadden de verschillende polis met elkaar te maken?
   

Het ontstaan van poleis

• Griekenland bestond nog niet als één land

• Er waren steden die als landen werden bestuurd: bijvoorbeeld met een eigen koning

• Zo'n zelfstandige stad heet een polis (stadstaat)

Griekse 

stadstaten 

• Rond 850 v. Chr. komt de stedelijke cultuur weer terug.
  
• Deze steden werden stadstaten (Poleis) = Een stad met zijn eigen, onafhankelijke, bestuur.
  
• Belangrijke mensen = adel
  
• Nieuwe groep mensen = burgers
  

Polis 

Polis (stadstaat) = staatje bestaande uit een stad met platteland.

• Zelfvoorzienend
  
• Eigen bestuur
  
• Eigen regels en wetten
  
• Eigen leger (burgers met eigen uitrusting: hoplieten)
  

Kolonies buiten Griekenland (1)

• Een kolonie is een gebied van een land buiten dat land

• Griekenland is door het droge klimaat en de rotsachtige grond erg onvruchtbaar (slechts 20% is geschikt voor landbouw)

• Een mislukte oogst betekende al snel een hongersnood

Kolonisatie

Kolonies buiten Griekenland (2)

• Sommige Grieken trokken weg, op zoek naar een beter leven

• Met schepen voeren ze over de Middellandse Zee naar andere gebieden om daar te gaan wonen

• Rond 750 v. Chr. hadden de Grieken kolonies in Spanje, Italië en Turkije

Kolonies buiten Griekenland (3)

• Tussen de kolonies en het 'moederland' ontstond zoveel handel dat de Grieken rond 550 v. Chr. geen nieuwe kolonies meer stichten.

• Door de Griekse kolonies raakte de mensen in het Middellandse Zeegebied bekend met de Griekse cultuur (zoals: mythologie, beeldhouwkunst, enz.)

Sparta

• Een koning is de baas (monarchie)

• Oorlog en het leger zijn belangrijk

• Kinderen krijgen een zware, Spartaanse opvoeding

• Er zijn slaven

Athene

• Het volk is de baas (democratie)

• Oorlog en het leger zijn minder belangrijk

• Kinderen krijgen een opvoeding met veel kunst en cultuur

• Er zijn slaven

De Atheense 

democratie

• In Athene was het volk de baas. 
• Er werd gestemd over belangrijke beslissingen.
• Dat was niet altijd zo geweest...

Macht en honger (1)

• Athene is waarschijnlijk ook ooit een monarchie geweest (laatste koning: Kodros?)

• Rond 600 v. Chr. wordt Athene bestuurd door rijke families, die veel bloedige ruzies om de macht hebben.

• De inwoners hebben weinig te vertellen

Macht en honger (2)

• Als de graan duur was kregen de arme Atheners graan van de rijke families.

• Als ze dat niet konden terugbetalen, werden ze verkocht als slaaf!

• Solon komt in 594 v. Chr. met  nieuwe wetten: je kon niet meer verkocht worden als slaaf

Het volk beslist

• Ondanks Solon's wetten blijft het verschil tussen arm en rijk groot

• Arme Atheners hadden het zwaar en er kwamen nieuwe ruzies

• Rond 500 v. Chr. komt Kleisthenes met nieuwe wetten en voert een échte democratie in

Kenmerken van de Atheense democratie

• Atheense vrije mannen met burgerrecht mogen stemmen

• Directe democratie

• Volksvergadering (buiten)

• Ostracisme (schervenrechtbank) voorkomt teveel macht bij één persoon

• Onbetaalde baan

Democratie?!

• Niet helemaal...
• ...alleen mannelijke burgers (ongeveer 16% van de bevolking) 
• Vrouwen, slaven en vreemdelingen mochten niet meepraten.

Verschillen met de Nederlandse democratie

• Alle mannen en vrouwen >18 jaar

• Indirecte democratie

• Eerste en Tweede Kamer (binnen)

• Verkiezingen (meestal om de 4 jaar)

• Betaalde baan

Video

Griekse staatsvormen

Video

Histoclips: De Oude Grieken

Begrippen uit deze les

• kolonies
• polis (stadstaat)

Personen uit deze les

• Leonidas
• Kodros

Jaartallen uit deze les

• 800 v. Chr. - 550 v. Chr.: Griekse kolonisatie

Schrijf 3 dingen op die je deze les hebt geleerd

Stel 1 vraag over iets dat je deze les nog niet zo goed hebt begrepen