5.2 Nederland bezet

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vmbo k, g, t, mavo, havo, vwo
• Leerjaar 2,3

Introductie

Aan het eind van deze les kun je herkennen en uitleggen op welke manier de bezetting van Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog verliep.

Terugblik 

Sleep de gebeurtenissen in de juiste volgorde van tijd. Begin met de gebeurtenis die het langst geleden is.

Duitsland valt Polen aan.

Japan valt Pearl Harbor aan.

Duitsland valt Nederland aan.

D-day.

Atoombommen op twee Japanse steden.

Verloop WOII

5.2 Nederland bezet 

Hoe was het leven in Nederland onder Duitse bezetting?

Feniks, Geschiedenis Werkplaats, Memo, Saga

Leerdoelen

• Ik kan de begrippen collaboreren, het verzet, Hongerwinter en NSB (Nationaal Socialistische Bond) uitleggen.(R)
• Ik kan beschrijven hoe de Duitsers in mei 1940 Nederland binnenvielen en hoe Nederland bezet werd. (T1)
• Ik kan beschrijven hoe het leven in Nederland tijdens de Duitse bezetting eruit zag. (T1)
• Ik kan uitleggen waarom sommige mensen collaboreerden, in het verzet gingen of niets deden tegen de Duitse bezetting. (T2)
• Ik kan uitleggen waarom het noorden van Nederland in 1944 een Hongerwinter hadden en wat de gevolgen daarvan waren. (I)

Hoelang heeft Nederland gevochten tegen nazi-Duitsland tijdens de Tweede Wereldoorlog?

Nederland mobiliseert

november 1939

• De Nederlandse regering hoopt dat, net als tijdens de Eerste Wereldoorlog, Nederland neutraal zou blijven. 
• Uiteindelijk wordt pas laat besloten om tóch te mobiliseren en gebruik te maken van de Hollandse Waterlinie.

Duitsland valt aan

10 mei 1940

• Op vrijdagmorgen, om 3.55, valt het Duitse leger het slecht bewapende Nederland aan. 
• Op sommige plekken, zoals bij de Afsluitdijk en de Grebbelinie, wordt nog behoorlijk tegenstand geboden, maar tegen de overmacht is niets opgewassen.
  

Regering wijkt uit naar Londen

13 mei 1940

• Om niet in de handen van de Duitsers te vallen, wijkt een groot deel van de Nederlandse regering uit naar Engeland.
• Vanuit Londen zal koningin Wilhelmina de Nederlanders motiveren om niet op te geven en tegen de bezetters te strijden.

Bommen op Rotterdam

14 mei 1940

• Hoewel de stad zich al heeft overgegeven, bombarderen de Duitsers Rotterdam tóch.
• Het bombardement duurt maar een kwartier, maar de binnenstad is verwoest, en zal pas na de oorlog weer worden opgebouwd.

https:

Nederland geeft zich over

15 mei 1940

• Na het bombardement op Rotterdam, en de Duitse dreiging om ook andere steden te bombaderen, kan Nederland niets anders dan zich overgeven.
• In totaal komen in de meidagen van 1940 ongeveer 2200 mensen om het leven.

Het resultaat?

De Duitse inval

Vrijdag 10 mei 1940 – 14 mei 1940

Waarom gaf het Nederlandse leger zich al na 5 dagen over?

   -  Slechte bewapening en geen goede voorbereiding  

   -  Angst voor bombardementen op andere steden

Deel van Duitsland

29 mei 1940

• Nederland wordt een deel van Duitsland: Reichskommissariat Niederlande
• De Oostenrijker Arthur Seyss-Inquart wordt Reichskommisar. 

Duits bestuur in NL

De NSB

• in 1941 werden alle politieke partijen verboden, behalve de NSB. 
• De Nationaal-Socialistische Beweging (NSB) werkte mee met de Duitse bezetter (= collaboratie)

• De leider van de NSB, Anton Mussert, mag zich 'Leider van het Nederlandsche Volk' noemen, maar de Duitsers zijn uiteindelijk de baas.
  

Alle post- en sierduiven moeten worden gedood. 

Duiven vliegen vrij rond en kunnen 

boodschappen brengen naar de geallieerden.

Duivenpootjes mét ring moeten 

als bewijs worden ingeleverd.

De eerste bezettingsmaanden

mei 1940 - februari 1941

• De Duitsers gedragen zich meestal keurig en de meeste Nederlanders pakken hun normale leven op en werken, passief of actief, met de Duitsers samen.
• Nederlandse bedrijven kunnen goed geld verdienen aan de 'Duitse oorlog'...

Februaristaking

februari 1941

• De eerste grote verzetsactie tegen de Duitse bezetter in Nederland.
• Aanleiding waren de razzia's in Amsterdam, als reactie op de moord op een NSB-er.

Verzet

Wat is verzet?

• Aanslagen plegen of illegale krantjes verspreiden? Onderduikers helpen?
  
• Of naar rechts gaan als de Duitsers zeggen dat je naar links moet gaan?

• In totaal waren er rond de 45.000 Nederlanders die actief verzet pleegden. 
• Maar dat konden ze niet doen zonder de hulp van honderduizenden anderen.
• Verzet plegen was levensgevaarlijk: niet alleen voor jezelf, maar ook voor je omgeving.

Om te voorkomen dat Joden worden opgepakt,

worden identiteitsbewijzen vervalst...

Pip Matthée is een 23-jarige eigenaar van een reclame-adviesbureau uit Roosendaal als in 1942 het gevaar dreigt om in Duitsland te werk gesteld te worden. Dat betekent het verlies van zijn baan. Op advies van NSB-burgemeester Daems wordt Pip lid van de NSB, maar krijgt desondanks een oproep om in Duitsland te gaan werken. Meteen zegt hij zijn lidmaatschap op. Snel trouwt hij, in de hoop dat zijn echtgenote de zaak mag overnemen. Dat lukt niet en Pip moet naar Wenen.

1. Verzet
2. Collaboratie

Dr. H. M. Hirschfeld is secretaris-generaal van twee ministeries: dat van Handel, Nijverheid & Scheepvaart en van Landbouw & Visserij. Hij was gedeeltelijk van joodse afkomst en moest niets van de Duitsers hebben. Toch kon hij uitstekend met hen samenwerken. De Duitsers deelden zijn mening over de rust en orde die in Nederland nodig was. Binnen enkele dagen na de capitulatie van Nederland maakte deze ambtenaar met de bezetter belangrijke afspraken over openbare orde, voedselvoorziening en economische 'samenwerking' met Duitsland.

1. Verzet
2. Collaboratie

Hannie Schaft is opgevoed met socialistische ideeën. In de oorlog heeft ze op verschillende manieren (onder andere door het stelen van persoonsbewijzen van niet-joodse vrouwen om deze door te geven aan joodse vrouwen en door het verzenden van pakjes naar Westerbork en andere kampen) geprobeerd haar protest tegen de bezetting om te zetten in daden tegen de bezetters. Ze ging echter veel verder. Ze papte met Duitsers aan om aan informatie te komen. Verschillende Nederlanders, ook verzetsmensen, zagen haar als verraadster. Ze heeft meegewerkt aan verschillende sabotage-aanslagen. Uiteindelijk is ze opgepakt en in de duinen door de Duitsers terechtgesteld.

1. Verzet
2. Collaboratie

Dolle Dinsdag

5 september 1944

• De opmars van de geallieerden na D-Day gaat erg snel. 
• De gebeurtenissen worden gevolgd op illegale radio's: "Ze zijn in Nederland!"
  

Slag om Arnhem

september 1944

• De Geallieerden willen doorstoten tot het noordelijk deel van Nederland, om daar vandaan Duitsland binnen te vallen, maar ze vergissen zich in kracht van de Duitsers. 
• Operatie Market Garden is mislukt bij Arnhem ('Brug te ver').

Spoorwegstaking

september 1944 - mei 1945

• Om de geallieerde opmars te helpen, roept Radio Oranje het spoorweg-personeel op om te gaan staken. Zo kunnen de Duitsers geen gebruik meer maken van het spoor voor hun oorlog. 
• Het zorgt uiteindelijk ook voor voedsel- en brandstoftekorten...

Hongerwinter

november 1944 - april 1945

De Hongerwinter had een aantal oorzaken:

1. Zo was er geen aanvoer van kolen meer mogelijk uit Limburg, omdat dit deel van Nederland al was bevrijd. 
   
2. Daarnaast zorgde de Spoorwegstaking ervoor dat er niets meer werd vervoerd... 
3. ...én namen de Duitsers wraak door hoofdroutes naar West-Nederland te blokkeren.

Het systeem van de distributiebonnen, dat al in 1939 was ingevoerd,

werkt in de laatste fase van de oorlog niet meer: er wás gewoon niets meer....

Duitse overgave

4 mei 1945

• In Hotel De Wereld in Wageningen wordt op 5 mei onderhandeld over deovergave van de Duitse troepen in Nederland.
• De Duitse troepen hebben zich overigens al op 4 mei overgegeven aan de geallieerden.

De Bevrijding

mei 1945

• De bevrijding wordt tegenwoordig gevierd op 5 mei, maar Nederland werd niet overal op 5 mei bevrijd: soms was het eerder, soms veel later, zoals op Texel. 
• Dit eiland werd pas op 20 mei 1945 bevrijd.

Wat was de reactie van Nederlanders op verraders, profiteurs en collaborateurs?

Video

Histoclips: Nederland in de Tweede Wereldoorlog

Video

Clipphanger: Wat herdenken we op 4 mei?

Begrippen uit deze les

• NSB
• collaboreren
• verzet
• Dolle Dinsdag
• distibutiebonnen
• Hongerwinter

Personen uit deze les

• Anton Mussert
• Koningin Wilhelmina
• Arthur Seyss-Inquart

Jaartallen uit deze les

• 10 mei 1940: Duitsland valt Nederland aan. 
• 14 mei 1940: Bombardement op Rotterdam 
• 22/23 februari 1941: Februaristaking
• 5 september 1944: Dolle Dinsdag
• september 1944: Slag om Arnhem 
• september 1944 - mei 1945: Spoorwegstaking
• november 1944 april 1945: Hongerwinter
• 5 mei 1945: Bevrijdingsdag

Schrijf 3 dingen op die je
deze les hebt geleerd

Stel 1 vraag over iets dat je
deze les nog niet zo goed hebt begrepen