3.1 Fenotype en genotype & 3.2 Genenparen & 3.3 Monohybride kruisingen

• Biologie
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 4

Genetica

3.1 Fenotype en genotype

Spullen op tafel

Telefoon in het zakkie op tafel

Jas uit en over je stoel

Tas op de grond

Lesprogramma

• Huiswerk
• Leerdoelen
• Uitleg
• Vragen
• Nabespreken
• Huiswerk

Leerdoelen 3.1

• Je kunt beschrijven wat het fenotype en wat het genotype van een organisme is en uitleggen hoe het fenotype tot stand komt.
  
• Je kunt de verschillen tussen autosomen en geslachtschromosomen benoemen.
  
• Je kunt omschrijven hoe de DNA-sequentie en de genexpressie erfelijke eigenschappen kunnen bepalen.

Hoe zat het ook alweer

Genotype en fenotype

Genotype

Fenotype

Chromosomen 

Genen

Een gen bevat informatie voor een of meerdere erfelijke eigenschappen.

Het is een deel van een chromosoom.

Altijd één gen van je moeder en één gen van je vader!

Wat valt op?

DNA-sequentie

De specifieke volgorde van de stikstofbase.

Denk aan de computer met enen en nullen.

Milieufactoren

Hoe je eruitziet wordt niet alleen bepaald door genotype , maar ook door milieu factoren 

Genotype en milieufactoren samen is fenotype

Genen aan en uit

• Elke cel heeft dezelfde genen.
• Genexpressie. De genen staan aan!
• Inactivatie. De genen staan uit
• Voorbeeld: levercel maakt geen haren aan. 

Leerdoelen 3.2

• Je kunt beschrijven hoe dominante en recessieve allelen in het fenotype van een organisme tot uiting kunnen komen.
• Je kunt toelichten hoe door recombinatie nieuwe combinaties van allelen ontstaan.

p - arm

q - arm

--(centromeer)

• Waarom gebruiken we voor de allelen letters als A, B en D en niet C, P of X? 

Naast volledig dominant

• onvolledig dominant

---> Intermediair fenotype

• Codominantie 

allelen I^o, I^B, I^A 

^{--> Bloedgroepen:} 

Recombinatie

• Zorgt voor genetische variatie
  --> grotere overlevingskans, waarom?
  
  
• Hoeveel type verschillende zaadcellen kan een man maken? 
  

• (mutaties en 'crossing-over' )

• Tweelingen?

Leerdoelen 3.3

• Je kunt een kruisingsschema opstellen van een monohybride kruising.
  
• Je kunt de frequentie van bepaalde genotypen en fenotypen van nakomelingen afleiden uit een kruisingsschema of stamboom van een monohybride kruising.

Kruisingsvraagstukken

Vraagstuk:

1. Wat zijn de genotypen van de ouders? Geef deze weer in een kruising.
2. Welke allelen kunnen de geslachtscellen van de ouders bevatten? 
3. Welke mogelijkheiden bestaan er voor de versmelting van een zaadcel met een eicel? (evt kruisingsschema)
4. Stel een kruisingsschema op voor een kruising van twee individuen uit de F1 generatie

Inleiding:

Een hond homozygoot voor lang haar kruist met een hond homozygoot voor kort haar. Het allel voor lang haar is dominant over het allel voor kort haar.

Frequenties in kruisingsschema's

Frequenties in genotypen of fenotypen van de nakomelingen is aan te geven met 

verhoudingen 1:2:1

en/of 

percentages 25% : 50% : 25%

Verhoudingen in kruisingsschema's

1. Wat is de verhouding van genotypen in de F2? 

• AA : Aa : aa = 1 : 2 : 1

2. Wat is de verhouding van fenotypen in de F2?

AA & Aa = langharig , aa = kortharig dus

• Langharig : kortharig = 3 : 1

Percentages (of kansen) in kruisingsschema's

1. Wat is de kans op Aa (genotype) in de F2?

• Aa =     = 50%

2. Wat is de kans op lang haar (fenotype) in de F2? 

• Lang haar = AA + Aa = 75%

​4​​1​​+​4​​2​​=​4​​3​​

​4​​2​​

Genotype

Fenotype

1. Homozyg. dom. x homozyg. dom.

AA x AA = 100% AA

2. Homozyg dom x heterozyg.

AA x Aa = 75% AA en 25% Aa

AA : Aa = 3: 1

3. Homozyg. dom x homozyg. rec.

AA x aa = 100% Aa

4. Heterozyg. x heterozyg.

Aa x Aa = 25% AA en 50% Aa en 25% aa

AA : Aa : aa = 1 : 2 : 1

5. Heterozyg. x homozyg. rec.

Aa x aa = 25% Aa en 75% aa

Aa : aa = 1 : 3

6. Homozyg. rec. x homozyg. rec.

aa x aa = 100% aa

1. Homozyg. dom. x homozyg. dom.

AA x AA = 100% zwart

2. Homozyg dom x heterozyg.

AA x Aa = 100% zwart

3. Homozyg. dom x heterozyg.

AA x aa = 100% zwart

4. Heterozyg. x heterozyg.

Aa x Aa = 75% zwart en 25% wit

zwart : wit = 3 : 1

5. Heterozyg. x homozyg. rec.

Aa x aa = 25% zwart en 75% wit

zwart : wit = 1 : 3

6. Homozyg. rec. x homozyg. rec.

aa x aa = 100% wit

A = zwart

a = wit

Testkruisingen

Om uit te zoeken of een organisme homozygoot of heterozygoot is: kruisen met homozygoot recessief

Stel het testorganisme is Aa, dan zijn de nakomelingen 50% Aa en 50% aa

Stel het testorganisme is AA, dan zijn alle nakomelingen Aa

	a	a
A	Aa	Aa
A	Aa	Aa

	a	a
A	Aa	Aa
a	aa	aa

Stambomen

Lezen van een stamboom (1)

Een vierkant = man 

Een cirkel = vrouw

Kleur = met of zonder eigenschap 

Lezen van een stamboom (2)

Informatie over verwantschap wordt aangegeven in de legenda of in de tekst van de opgave.

Gegevens halen uit een stamboom

Uit een stamboom haal je in de volgende situatie wat dominant is en wat recessief is:

Zoek twee gelijke ouders qua fenotype (uiterlijk). Krijgen zij een kind met een ander fenotype, dan:

• Hebben de ouders het dominante fenotype 
• Zijn de ouders allebei heterozygoot (Aa)
• Heeft het kind  het recessieve fenotype (aa)

Drager

Als een aandoening recessief overervend is:

Dan heb je de aandoening alleen, als je het geen 2 keer hebt (aa)

Heb je Aa, dan ben je DRAGER, je hebt het gen wel, maar je bent niet ziek.

Als 2 dragers nakomelingen krijgen, dan hebben zij 25% kans op een kind met die aandoening (aa).

NB: er zijn geen dragers bij een dominant overervende aandoening!

Welke drie conclusies trek je uit deze stamboom?

Welke drie conclusies trek je uit deze stamboom?

1. De eigenschap van de ouders is dominant
2. De beide ouders zijn heterozygoot
3. Nummer 2 is homozygoot voor de recessieve eigenschap

Hoe kan je alle genotypes invullen in een stamboom?

(probeer het in te vullen op een kladblaadje)

Tip 1:  zoek twee ouders met hetzelfde fenotype en een kind met een ander fenotype

Tip 1:  zoek twee ouders met hetzelfde fenotype en een kind met een ander fenotype

Huiswerk

Leren en maken 3.1 t/m 3.3