Hoofdstuk 2 - De samenleving en bindingen | HAVO

• Maatschappijwetenschappen
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4,5

Hoofdstuk 2

De samenleving en bindingen

Het beeld dat iemand van zichzelf heeft

Het deel dat past bij de groepen waar iemand deel van uitmaakt.

Het beeld dat de samenleving heeft van een groep en het beeld dat ze blijvend kenmerkend voor die groep vindt.

Persoonlijke identiteit

Sociale identiteit

Collectieve identiteit

Terugblik op de vorige les over identiteit en cultuur.

Binnen de samenleving kun je maar tot één groep behoren en die bepaalt je identiteit.

Binnen de samenleving kun je maar tot één groep behoren en die bepaalt je identiteit.

Eens

Oneens

Deze stelling zet leerlingen aan om na te denken over groepsvorming en sociale cohesie in relatie tot het onderwerp van vorige les, identiteit.

Het juiste antwoord is oneens en dit is gelijk een bruggetje naar de verschillende soorten identiteiten die in de vorige les besproken zijn.

Wat leer ik deze les?

• verschillende soorten bindingen en groepen
• wat sociale cohesie is en hoe het ontstaat
• wat sociale instituties zijn
• de cultuurdimensies van Hofstede

Ik leer...

§2.1 Groepsvorming

Affectieve binding

Met wie heb jij een affectieve binding?

Met wie heb jij een affectieve binding?

Cognitieve binding

Economische binding

Noem een voorbeeld van een economische binding.

Noem een voorbeeld van een economische 

binding.

Voorbeelden zijn: werkgever-werknemer, verkoper-koper (zoals caissière en klant) en bouwvakker-opdrachtgever.

Politieke binding

'Bij je vriendengroep heb je vaak het gevoel dat je er wel bij hoort.'
Om welk soort binding gaat het hier?

'Bij je vriendengroep heb je vaak het gevoel dat je er wel bij hoort.'

Om welk soort binding gaat het hier?

1. Affectieve binding
2. Cognitieve binding
3. Economische binding
4. Politieke binding

Om welk(e) soort(en) binding gaat het in de afbeelding?

Om welk(e) soort(en) binding gaat het in de afbeelding?

1. Affectieve binding
2. Cognitieve binding
3. Economische binding
4. Politieke binding

Bij een rijles is er zowel sprake van een cognitieve binding (kennisoverdracht) en een economische binding (de leerling betaalt de rij-instructeur).

Dit voorbeeld laat zien dat bindingen elkaar niet uitsluiten, maar soms ook hand in hand gaan (pagina 30).

Groepsvorming

Van welke groep of groepen en ben jij onderdeel?

Van welke groep of groepen ben jij 

onderdeel?

Ingroup

De groep mensen die bij de groep horen

Outgroup

De groep mensen die niet bij de 

groep horen

Sociale controle

Wanneer mensen anderen ertoe bewegen (of dwingen) om zich te houden aan de normen van de groep.

(In)formele sociale controle

• Informele sociale controle:  wanneer groepsleden elkaar wijzen op de waarden en normen van de groep. 
• Formele sociale controle: wanneer iemand vanuit zijn beroep of functie iemand op de regels wijst.

Om welke vorm van sociale controle gaat het hier?

Om welke vorm van sociale controle gaat het op de afbeelding?

Informele sociale controle

Formele sociale controle

Antwoord voor docent:

Formele sociale controle. Een scheidsrechter heeft controle door de functie die hij of zij heeft.

Welke vrouw luister het liefste naar rockmuziek?

Welke vrouw luistert er het liefst naar rockmuziek?

1. 
2. 
3. 
4. 

Het antwoord van de leerlingen is waarschijnlijk gebaseerd op een vooroordeel: mensen met tattoos zijn stoer en luisteren naar rockmuziek

Eventueel is ook het hele filmpje te bekijken, hier wordt dieper ingegaan op het ontstaan van vooroordelen en stereotypes en dat het kan leiden tot discriminatie.

https://www.youtube.com/watch?v=E7UvnPaCkbY

Stereotypen en vooroordelen

Cultureel aangeleerde beelden, gegeneraliseerde en veronderstellingen, bijvoorbeeld over bepaalde groepen mensen. 

Met welke vooroordelen heb jij weleens te maken gehad?

Met welke vooroordelen heb jij weleens te maken gehad?

Dit filmpje laat pijnlijk zien wat de vooroordelen van kinderen op de basisschool zijn, maar ook dat vooroordelen twee kanten op werken. 

Groepsvorming

Een groep houdt niet altijd stand. Het kan zijn dat leden van de groep  niet meer tot de groep te willen, mogen of kunnen behoren. 

(In)formele groepen

Formele groepen

Informele groepen

• Er is sprake van een hiërarchie
• Alle leden van de groep hebben een rol
• Regels zijn vastgelegd op papier
• Er zijn doelen en normen voor de groep
• Bijvoorbeeld: bedrijfsafdeling

• Mensen kennen elkaar goed en  voelen zich emotioneel met elkaar verbonden.
• Geen officiële of vastliggende afspraken
• Rollenstructuur is flexibel
• Bijvoorbeeld: vriendengroep

§2.2 Sociale cohesie

Pagina 34

Waardoor of wanneer  voelen Nederlanders zich met elkaar verbonden?

Waardoor of wanneer voelen Nederlanders
zich met elkaar verbonden?

Bijvoorbeeld:

Als Nederland in een voetbalwedstrijd wint.

Dezelfde normen en waarden binnen tradities, bijvoorbeeld de Gay Pride

Samenhang in een samenleving

Gedeelde waarden en normen

Dwang

Samenhang en afhankelijkheid zorgt voor zorgzaamheid. Mensen bieden elkaar bijvoorbeeld hulp aan.

Wederzijdse afhankelijkheid

door:

Benadruk bij wederzijdse afhankelijkheid dat dit te maken heeft met eigenbelang

Hoe kan eigenbelang zorgen voor binding tussen mensen? Leg dit uit aan de hand van een voorbeeld.

Hoe kan eigenbelang zorgen voor binding tussen mensen? Leg dit uit aan de hand van een voorbeeld.

Soms kan het streven naar voordelen leiden tot het deelnemen aan een groep om door samen te werken die voordelen te bereiken of nadelen te beperken. Denk aan collectieve inkoop van zonnepanelen, elektriciteit of andere zaken.

Sociale cohesie

Sociale cohesie is het aantal en de kwaliteit van de bindingen die mensen in een ruimer sociaal kader met elkaar hebben, het gevoel een groep te zijn, lid te zijn van een gemeenschap, de mate van verantwoordelijkheid voor elkaars welzijn en de mate waarin anderen daar ook een beroep op kunnen doen.

§2.3 Sociale institutie

Pagina 37

tussentestje (individueel)

1. Noem de drie verschillende sociologische verklaringen over wat samenlevingen bijeenhoudt. 

2. Noem minstens één argument  waarom sociale cohesie negatieve gevolgen kan hebben. 

Sociale institutie

Sociale institutie is een complex van min of meer geformaliseerde regels die het gedrag van mensen en hun onderlinge relaties reguleren

5 kenmerken van sociale instituties

1. ze bestaan buiten het individu om

2. ze hebben vaak een lange traditie

3. ze zijn (in grote lijnen) vrij stabiel, maar (deels) wel veranderlijk door de samenleving

4. ze berusten vaak op moreel gezag (zoals het 'bij ons' hoort)

5. ze zijn dwingend (straf/beloning)

pagina 39

"Om 20:00 op 4 mei is het respectloos om niet 2 minuten stil te zijn"
Bij welk kenmerk past dit?

"Om 20:00 op 4 mei is het respectloos om niet 2 minuten stil te zijn"

Bij welk kenmerk past dit?

1. Dwingend
2. Moreel gezag
3. Vrij stabiel/lange traditie
4. buiten individu

Dit voorbeeld kan dienen om alle kenmerken langs te gaan, want de 4 mei herdenking past binnen elk kenmerk

Groepsopdracht

1. Ik kan de definitie van het kernconcept ‘sociale institutie’ geven, herkennen in en toepassen op een bron.
   
2. Ik kan minstens één voorbeeld noemen van een sociale institutie en kan dit beargumenteren.
   
3. Ik kan omschrijven hoe sociale instituties deel uit maken van een cultuur.
   
4. "Ik kan omschrijven hoe sociale instituties invloed hebben op de sociale cohesie in een samenleving. "
5. "Ik kan de vijf kenmerken van een sociale institutie noemen, omschrijven, herkennen in en toepassen op een bron. 

"

§2.4 Cultuurdimensies

tussentestje (individueel)

1. Noem de drie verschillende sociologische verklaringen over wat samenlevingen bijeenhoudt. 

2. Noem minstens één argument  waarom sociale cohesie negatieve gevolgen kan hebben. 

Culturen kunnen op verschillende niveaus van elkaar verschillen

Microniveau

Mesoniveau

Macroniveau

gezin/familie/individu

school/werk/etc.

politiek/religie/instituties

Dimensies van Hofstede

Geert Hofstede heeft een indeling gemaakt om verschillende culturen in kaart te brengen.

Per dimensie kan een cultuur een score scoren van 1 tot 100.

We lopen nu alle zes dimensies af

1. Dimensie machtsafstand

Hierbij gaat het om de mate waarin de minder machtige leden in een land verwachten en accepteren dat de macht ongelijk verdeeld is.

Het gaat daarbij niet om de letterlijke machtsverdeling, maar om hoe normaal of terecht mensen dat vinden.

2. Dimensie individualistisch versus collectivistisch

Hierbij gaat het erom hoe culturen omgaan met vrijheid voor een individu ten opzichte van de groep waar dat individu bij hoort.

Individualistisch: het individuele belang gaat voor het belang van de groep.

Collectivistisch: de enkeling schikt zich naar de groep. 

Is Nederland een individualistisch of een collectivistisch land? Bedenk voor beide een argument

Is Nederland een individualistisch of een collectivistisch land? Bedenk voor beide een argument

3. Dimensie masculien versus feminien

Hierbij gaat het erom hoe culturen omgaan met sekse en verschillende rollen van mannen en vrouwen.

Masculien: rollen zijn strikt gescheiden 

Feminien: rollen zijn meer inwisselbaar 

3. Dimensie masculien versus feminien

Masuclien

Verschillende rolopvattingen mannen vrouwen:

Over het algemeen worden van mannen prestaties buiten huis verwacht en van vrouwen wordt verwacht dat ze bezig zijn met zorgen. Van zowel mannen als vrouwen wordt competitie en assertiviteit verwacht. 

Feminiem

Mannen en vrouwen worden als gelijkwaardig beschouwd. Van zowel mannen als vrouwen wordt een samenwerkende en hulpvaardige houding verwacht. 

Hoe zou een feminiene samenleving

eruit zien?

Hoe zou een feminiene samenleving
eruit zien?

4. Dimensie onzekerheidsvermijding

Hierbij gaat het erom hoe culturen omgaan met onzekere of onbekende situaties. Daarbij gaat het om de mate waarin mensen zich bedreigd voelen door onzekere of onbekende situaties. 

5. Dimensie termijnsgerichtheid

Hierbij gaat het erom hoe culturen met het verleden, heden en de toekomst omgaan.

5. Dimensie termijnsgerichtheid

Langetermijngerichtheid: streven naar een toekomstige beloning (door te sparen en vol te houden)

Kortetermijngerichtheid: gericht op het in stand houden van tradities uit het verleden (om gezichtsverlies te voorkomen)

Ben jij meer langetermijn of kortetermijn gericht?

Ben jij meer lange of korte termijn gericht?

Langetermijn

Kortetermijn

6. Dimensie hedonisme versus soberheid

Hierbij gaat het over de vraag in hoeverre genieten van het leven en plezier maken in een samenleving centraal staat

Passen de uitspraken bij soberheid of hedonisme?

Soberheid

Hedonisme

Pluk de dag!

We leven om te werken

We werken om te leven

Doe maar normaal dan doe je al gek genoeg!

Pagina 45

Wat voor kritiek kan je bedenken op de dimensies van Hofstede?

Wat voor kritiek kan je bedenken op de dimensies van Hofstede?

Mogelijke antwoord:

- de dimensies gaan alleen over de dominante cultuur in een land

pagina 46

Over welk soort sociale binding hebben mensen die geloven vooral met het geloof?

1. Affectieve
2. Cognitieve
3. Economische
4. Politieke

Welke sociologische verklaring voor het ontstaan van bindingen is er vooral bij een kerkgemeenschap?

1. Gedeelde waarden en normen
2. Wederzijdse afhankelijkheid
3. dwang
4. sociale controle

00:15

Waar bestaat sociale cohesie uit volgens jou?

Waar bestaat sociale cohesie uit volgens jou?

00:30

Zat je in de buurt met jouw antwoord?

Zat je in de buurt met jouw antwoord?

1. Ja
2. Nee

01:28

Wat zouden negatieve kanten van sociale cohesie kunnen zijn?

Wat zouden negatieve kanten van
sociale cohesie kunnen zijn?

Negatieve kanten:

- uitsluiten van anderen

maatschappij-wetenschappen.nl

Optioneel als extra materiaal bij de les.

Op welke manier zie je het kernconcept sociale cohesie terug in deze bron? (3p)

Leg uit op welke manier de kerk gezien kan worden als sociale institutie. Gebruik in je antwoord een kenmerk van een sociale institutie. (4pt)

maatschappij-wetenschappen.nl

Optioneel als samenvatting van het hoofdstuk.

Wat heb je geleerd deze les?

Wat vind je nog lastig?

Volgende les: 3 de samenleving en verschillen

• Verschillende soorten bindingen en groepen
• Wat sociale cohesie is en hoe het ontstaat
• Wat sociale instituties zijn
• De cultuurdimensies van Hofstede

Ik leerde...

Einde van hoofdstuk 2

De samenleving en bindingen