Hoofdstuk 1 - De samenleving en het individu | VWO

• Maatschappijwetenschappen
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4-6

De samenleving en het individu

Hoofdstuk 1

Hier vindt u de notities bij een dia. Die kunnen bestaan uit voorbeeldantwoorden maar ook uit tips.

De starttip is: LessonUp is een interactief hulpmiddel dat een soort powerpoint is waarbij u uw leerlingen met hun mobiel kunt actief kunt laten meedoen met klassikale instructie + oefeningen. Het werkt zeer eenvoudig: u presenteert uw LessonUp in de klas en de leerlingen gebruiken hun telefoon er bij. Vergelijkbaar met hoe Kahoot werkt maar dan veelzijdiger.

Wat is de Nederlandse identiteit?

Wat is de Nederlandse
identiteit?

Wat leer ik dit hoofdstuk?

• verschillende aspecten van identiteit
• wat socialisatie is en hoe dit tot stand komt
• de functies van socialisatie
• verschillende elementen van cultuur
• individualisering, globalisering en de gevolgen hiervan

Leerdoelen

§1.1 Identiteit

Referentiekader

Het geheel van kennis, ideeën, ervaringen en overtuigingen van waaruit iemand denkt en handelt.

0

Identiteit

Het beeld dat iemand van zichzelf heeft, uitdraagt en anderen voorhoudt en dat hij als kenmerken beschouwd voor zijn eigen persoon. Dat is afgeleid van de perceptie over de groep(en) waar hij wel of juist niet deel van uitmaakt. 

Sleep de term naar de juiste beschrijving.

Het beeld dat iemand van zichzelf heeft

Het deel dat past bij de groepen waar iemand deel van uitmaakt.

Het beeld dat de samenleving heeft van een groep en het beeld dat ze blijvend kenmerkend voor die groep vindt.

Persoonlijke identiteit

Sociale identiteit

Collectieve identiteit

Wat is jouw sociale identiteit?

Wat is jouw sociale identiteit?

Verduidelijking voor de leerlingen: Bij welke groep hoor jij? De docent kan hier ingaan op het begrip groepsidentificatie (pagina 15 uit het boek)

Collectieve identiteit

Twee soorten collectieve identiteit:

1. Interne collectieve identiteit: het antwoord op de vraag: Wie zijn wij?
2. Externe collectieve identiteit: het antwoord op de vraag: Wie zijn zij?

Welk soort identiteit herken je in de afbeelding?

Welk soort identiteit herken je in de afbeelding?

1. Persoonlijke identiteit
2. Sociale identiteit
3. Collectieve identiteit
4. Externe collectieve identiteit

Hier kan eventueel het verschil tussen collectieve identiteit en externe collectieve identiteit uitgelegd worden (pagina 15 in het boek)

'Ik ben sociaal, vriendelijk en behulpzaam.'

Over welk aspect van identiteit gaat het hier?

'Ik ben sociaal, vriendelijk en behulpzaam'

Over welk soort identiteit gaat het hier?

1. Persoonlijke identiteit
2. Sociale identiteit
3. Collectieve identiteit
4. Externe collectieve identiteit

Identiteit

• Identiteit kan leiden tot spanningen, bijvoorbeeld een loyaliteitsconflict en iemand moet kiezen tussen meerdere groepen
• Identiteit kan veranderen door de tijd heen.

Pagina 16-17 in het boek

§1.2 Socialisatie

Socialisatie

Het proces van overdracht en verwerving van de cultuur van de groep(en) en de samenleving waar mensen toe behoren. Het proces bestaat uit opvoeding, opleiding en andere vormen van omgang met anderen.

Proces van socialisatie

• Proces van overdracht: leren wat er verwacht wordt
• Proces van verwerving:  een samenleving of cultuur eigen maken

Socialisatie bestaat uit 2 onderdelen:

Wie zijn jouw belangrijkste 

socialisatoren?

Wie zijn jouw belangrijkste
socialisatoren?

Aan de hand van dit woordweb kan besproken worden wat socialisatoren zijn. 

Internalisatie

Een langdurig proces waarbij mensen zich een cultuur eigen maken.

01:30

Heb je dit liedje vroeger op de basisschool geleerd?

Heb je dit liedje vroeger op de basisschool geleerd?

Ja

Nee

Dit filmpje toont aan dat socialisatie ook negatieve gevolgen kan hebben, zoals stereotypen en vooroordelen. (Pagina 19 in het boek)

Hoe trek jij een trui uit?

Hoe trek jij een trui uit?

Ik pak de kraag van mijn trui vast in mijn nek en trek 'm over mijn hoofd

Ik pak de trui bij de boord aan de onderkant en trek 'm over mijn hoofd

Op een andere manier

Het doel van deze poll is om leerlingen te laten zien dat socialisatie ook impliciet kan zijn door middel van imitatie en identificatie (pagina 19 in het boek).

Uit onderzoek is namelijk gebleken dat mannen over het algemeen optie 1 gebruiken en vrouwen optie 2. We leren we onze kinderen een notie van gender aan, zonder dat we daar ons bewust van zijn en waarschijnlijk zonder dat er iemand expliciet heeft gezegd dat je op deze manier je trui uittrekt als je man/vrouw bent.

Primaire socialisatie

Socialisatie binnen kleinere groepen zoals het gezin of de vriendengroep. Dit proces is vaak informeel. 

Pagina 19 in het boek.

Secundaire socialisatie

Socialisatie die plaatsvindt in een formele omgeving, zoals op school of bij een vereniging. Groepsleden nemen de waarden en normen van de groep over.

Tertiaire socialisatie

Socialisatie die impliciet plaatsvindt, bijvoorbeeld door literatuur, de massamedia en de overheid.

Sleep de afbeeldingen naar de juiste vorm van socialisatie.

Primaire socialisatie

Secundaire socialisatie

Tertiaire socialisatie

Functies van socialisatie

1. Voortzetten van een (sub)cultuur

2. Veranderen van een (sub)cultuur

3. Identificatie van het individu met anderen

4. Identiteitsontwikkeling

5. Gedragsregulatie

In 2020 was er in verschillende wereldsteden sprake van Black Lives Matter protesten. Deze protesten zou je kunnen zien als een vorm van socialisatie: het publieke debat over racisme werd aangewakkerd en de Nederlandse bevolking heeft veel meer geleerd over racisme. Ook laat dit debat zien dat acculturatie weer kan leiden tot nieuwe subculturen of verandering van cultuur.

00:36

Welke twee functies van socialisatie herken je in dit filmpje over de Black Lives Matter beweging?

Welke twee functies van socialisatie herken je in dit filmpje over de Black Lives Matter beweging?

1. Voortzetten van een (sub)cultuur
2. Veranderen van een (sub)cultuur
3. Identificatie met anderen
4. Gedragsregulatie

§1.3 Cultuur

Nature-nurture

Het debat over de vraag of menselijke eigenschappen eerder aangeboren (genetisch) of aangeleerd (socialisatie en cultuur) zijn.

Zijn overeenkomsten tussen broers en zussen eerder aangeboren of aangeleerd?

Zijn overeenkomsten tussen broers en zussen eerder aangeboren of aangeleerd?

Aangeboren

Aangeleerd

Beide

0

De film Three Identical Strangers gaat over een drieling die apart van elkaar zijn opgegroeid en niet van elkaars bestaan afwisten totdat hun paden kruisden. Uiteindelijk blijkt dat ze bewust in pleeggezinnen zijn opgegroeid, vanuit het idee onderzoek te kunnen doen naar nature-nurture. De (trailer van deze) film kan de leerlingen aanzetten om een discussie te voeren over het nature-nurture debat (pagina 20 in het boek)

Cultuur

Cultuur is het geheel van voorstellingen, uitdrukkingsvormen, opvattingen, waarden en normen die mensen als lid van een groep of samenleving hebben verworven.

Elementen van cultuur

1. Wat mensen in hun hoofd meedragen:

• Waarden: idealen, zoals vrijheid en gelijkheid
• Opvattingen: ideeën over iets
• Voorstellingen: beelden, ideeën en verhalen over een gebeurtenis.

Elementen van cultuur

2. Hoe gedrag geregeld wordt:

• Normen: regels die horen bij waarden.
• Instituties: geheel aan gedragsregels die het gedrag van mensen reguleren. 

3. Wat je aan de buitenkant kunt zien of merken:

• Uitdrukkingsvormen: symbolen, taal, mode.

De Iraanse cultuur staat bekend om haar gastvrijheid.
Welk element van cultuur is gastvrijheid?

De Iraanse cultuur staat bekend om haar gastvrijheid. Welk element van cultuur is gastvrijheid? 

1. Opvatting
2. Voorstelling
3. Waarde
4. Uitdrukkingsvorm

Noem een uitdrukkingsvorm die past bij de hipster-cultuur.

Noem een uitdrukkingsvorm die past bij de 

hipster-cultuur.

Goede antwoorden kunnen zijn: baarden, vintage kleding, racefietsen, rugzakken, lange haar, gekleurde haren etc.

0

Noem een materieel aspect dat past bij het meisje van de video.

Noem een materieel aspect van cultuur dat past bij het meisje uit de video.

Welke immateriële aspecten van de subcultuur herken je?

Welke immateriële aspecten van de subcultuur herken je?

§1.4 Acculturatie en subculturen

Dominante cultuur

De cultuur van de groep in de samenleving met de invloedrijkste politieke of economische positie. 

Vaak is dat de grootste groep, maar niet altijd.

Subcultuur

Kleinere culturen met eigen waarden en normen die deels overlappen en licht afwijken van de dominante cultuur.

Welke voorbeelden van subculturen ken je?

Welke voorbeelden van subculturen ken je?

Tegencultuur

Mensen die een tegencultuur vormen kunnen zich geweldloos of gewelddadig verzetten tegen de dominante cultuur.

Sleep de afbeeldingen naar de juiste vorm van cultuur.

Dominante cultuur

Subcultuur

Tegencultuur

Welk begrip past het beste bij de inburgeringscursus?

Welk begrip past het beste bij de inburgeringscursus?

1. Enculturatie
2. Acculturatie
3. Tegencultuur
4. Socialisatie

Het gaat hier om een specifieke vorm van socialisatie, namelijk acculturatie. Mensen die een inburgeringscursus doen zijn zijn bezig met het aanleren en het verwerven van een nieuwe cultuur.

Socialisatie is milieuafhankelijk

• Economisch kapitaal: bezit of inkomen
• Sociaal kapitaal: connecties, netwerk en mate van respect die mensen hebben
• Cultureel kapitaal: kennis, opvattingen, houdingen en smaak die kenmerkend zijn voor sociale posities.

Pagina 26 in het boek.

Noem een voorbeeld van cultureel kapitaal

Noem een voorbeeld van cultureel kapitaal.

Voorbeelden van goede antwoorden zijn: kennis van klassieke muziek of filosofen, etiquetten, bepaald soort kledingstijlen.

Cultuur is relatief

• Cultuurelementen worden overgedragen via socialisatie, maar veranderen ook constant.
• Cultuur is dus dynamisch en tijd- en plaats gebonden.  
• Wat op de ene plek normaal is, kan ergens anders vreemd zijn.

§1.5 Vorming in een veranderende samenleving

Individualisering

Het proces waarbij individuen hun zelfstandigheid op verschillende gebieden in de samenleving kunnen vergroten.

Gevolgen van indvidualisering

Verandering van cultuur: 

• Ideeën over het huwelijk
• Secularisering
• Invulling van het gezin

Waarom vieren we Pinksteren in Nederland?

Waarom vieren we Pinksteren in Nederland?

Secularisering

Ook wel: ontkerkelijking. Het proces waarbij steeds minder mensen zich met een religie identificeren. 

www.vpro.nl

Eventueel met leerlingen te bekijken: het fragment 'Das Weisse Band' van 3:20 tot 6:06. Dit fragment laat de rolverdeling van het gezin zien net voor WOI en kan gebruikt worden als een opening van het onderwerp van de verandering die het gezin en de rolverdeling tussen man en vrouw heeft doorgemaakt de afgelopen 100 jaar. 

Koop jij weleens producten uit het buitenland?

Koop jij weleens producten uit het buitenland?

Ja, vaak.

Soms

Nee, nooit.

Deze vraag helpt leerlingen om na te denken over het bestaan van globalisering.

Globalisering

Het proces van uitbreiding en intensivering van contacten en afhankelijkheden over zeer grote afstanden en over landsgrenzen heen.

Zonder globalisering was het coronavirus nooit over de hele wereld uitgebroken.

Zonder globalisering was het coronavirus nooit over de hele wereld uitgebroken.

Eens

Oneens

Een stelling waarbij de leerlingen kunnen nadenken over de (negatieve) gevolgen van globalisering (Pagina 31 in het boek)

maatschappij-wetenschappen.nl

Optioneel als extra materiaal bij de les

maatschappij-wetenschappen.nl

Optioneel als samenvatting van het hoofdstuk

Wat heb je geleerd deze les?

Wat heb je geleerd deze les?

Wat vind je nog lastig?

Wat vind je nog lastig?

Wat heb ik geleerd dit hoofdstuk?

• verschillende aspecten van identiteit
• wat socialisatie is en hoe dit tot stand komt
• de functies van socialisatie
• verschillende elementen van cultuur
• individualisering, globalisering en de gevolgen hiervan

Leerdoelen

Einde van hoofdstuk 1

De samenleving en het individu