16.3 Theorie: ontwikkelingslanden en macht meten

• Maatschappijwetenschappen
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 6

'Internationale samenwerking'

§16.3 Theorie: ontwikkelingslanden en macht meten

Wat leer ik deze les?

• Ik ken het verschil tussen evolutionistische en afhankelijkheidstheorieën
• Ik weet de betekenis en verschillende vormen van sociale ongelijkheid
• Ik kan verschillende vormen van macht onderscheiden
• Ik weet het verschil tussen macht en gezag en het benaderen hiervan vanuit verschillende paradigma's
• Ik leer hoe je macht kunt meten

Leerdoelen

Worden alle samenlevingen later welvarend of hoort het verschil in arm en rijk nou eenmaal bij het economische systeem?

Worden alle samenlevingen later welvarend of hoort het verschil in arm en rijk nou eenmaal bij het economische systeem?

Deze vraag gaat eigenlijk al over het verschil tussen de evolutionistische theorie en de afhankelijkheidstheorie en is daarmee een goede inleiding op de les. 

De vraag is heel breed, maar zet leerlingen vast aan tot actief nadenken over het onderwerp, voordat ze de theorie hebben gekregen.

Evolutionistische theorieën

• Vooruitgangsgeloof: arme staten staan aan het begin van het proces dat rijke staten al hebben doorgemaakt.
  
• Dit proces gaat geleidelijk en kan worden aangeduid als modernisering
  

Ideologie van modernisering

Veranderingsprocessen zijn onvermijdelijk en leiden tot vooruitgang, aangedreven door de ontwikkeling van wetenschap en technologie en hun toepassing in productie van goederen en diensten.

Dit vooruitgangsgeloof is universalistisch.

Afhankelijkheidstheorieën

• Arme staten zijn afhankelijk van de export van goedkope grondstoffen aan rijke geïndustrialiseerde landen. 
  
• Er is sprake van een lucratieve ruilvoet en protectionisme in  rijke landen
  
• Verklaring in vroegere kolonialisme en imperialisme
  

Sociale ongelijkheid

Een situatie waarin verschillen tussen mensen in al dan niet aangeboren kenmerken, consequenties hebben voor hun maatschappelijke positie en leiden tot een ongelijke verdeling van schaarse en hooggewaardeerde zaken, van waardering en behandeling.

Welke rol speelt institutionalisering in het in stand houden van sociale ongelijkheid?

Welke rol speelt institutionalisering in het in stand houden van sociale ongelijkheid? 

Institutionalisering: “het proces waarbij een complex van waarden en min of meer geformaliseerde regels vastgelegd wordt in standaardgedragspatronen, die het gedrag van mensen en hun onderlinge relaties reguleren”.

De betekenis die men geeft aan aangeboren of andere verschillen is cultureel bepaald en geïnstitutionaliseerd in het leven van mensen. Mensen zijn de verschillen normaal gaan vinden en daardoor wordt sociale ongelijkheid in stand gehouden. Sociale ongelijkheid wordt gedreven door een systeem van regels.

Drie vormen van sociale ongelijkheid

Macht

Beschikken over fysieke dwangmiddelen

Bezit

Kennis, inkomen en vermogen

Status

Waardering op grond van leefstijl en maatschappelijke positie

Welke vormen van sociale ongelijkheid zien we in Nederland? 

Welke vormen van sociale
ongelijkheid zien we in Nederland?

Geopolitiek

Grootmachten proberen met een combinatie van economische en militaire macht hun invloed in bepaalde regio's te vergroten. 

Ook demografische, historische, politieke en culturele aspecten spelen een rol.

Machtsbronnen

• Economisch - schaarse goederen
• Cognitief - waardevolle kennis
• Politiek - middelen tot legitiem uitoefenen van dwang
• Affectief - emotionele binding

Hoe probeert China haar machtspositie te versterken?

Hoe probeert China haar machtspositie te versterken? 

China zet vooral in op economische macht. Door haar vermogen in het Westen te vergroten, hoopt zij meer invloed uit te kunnen oefenen. Meer bezit in het westen vergroot ook haar politieke macht, omdat China op deze manier dwang kan uitoefenen over Westerse landen. Er is sprake van sociale ongelijkheid in de vorm van ongelijk 'bezit'. 

Macht

• Informele versus formele macht
• Er is sprake van een assymetrische relatie tussen actoren
• Macht is relationeel: op alle niveaus (micro, meso, macro) en verschillende soorten


• Machtsevenwicht: macht is gelijk verdeeld

Politieke macht

• Vermogen om politieke besluitvorming te beïnvloeden
  
• Gebaseerd op formele macht
  
• Officiele machtsverhoudingen en verdelingen zijn wettelijk geregeld
  
• Overheid heeft legitieme macht over geweldsuitoefening
  

Gezag

' Macht die als legitiem beschouwd wordt' 

• Gezag kan ontleend worden aan: persoonlijke kwaliteiten, positie of prestaties van een persoon/groep
  
• Gezag kan snel weer verdwijnen en mensen moeten voortdurend overtuigd worden
  

Wat is het verschil tussen macht en gezag?

Wat is het verschil tussen macht en gezag? 

Gezaghebbende instanties hebben wel macht, want mensen doen wat zij willen, maar deze macht is niet gebaseerd op dwang. Macht kan bestaan zonder gezag, maar gezag kan niet bestaan zonder macht. Gezag is macht die als legitiem wordt ervaren.

Functionalisme-paradigma

Macht en gezag zijn positief voor het voortbestaan van de maatschappij. De maatschappij is een geïntegreerd geheel dat via onderlinge banden tussen afzonderlijke delen voorziet in de gemeenschappelijke behoeften.

Conflict-paradigma

De strijd tussen machthebbers en minder machtigen staat centraal. Men is geïnteresseerd in welke individuen, groepen of staten met welke belangen tegenover elkaar staan.

stockfoto-ID: 1159942408

Sociaalconstructivisme-paradigma

De aandacht gaat uit naar betekenisverlening door verschillende actoren. Machtsverhoudingen kunnen door mensen geaccepteerd of negatief beoordeeld worden. Pure machtsverhouding kan veranderen in een gezagsverhouding.

Rationele-actor-paradigma

Er is veel aandacht voor gezag en minder voor gevestigde machtsverhoudingen. De focus ligt op het gedrag van actoren en de institutionele patronen die zij hanteren.

Meten van macht

1. Besluitvormingsmethode
2. Positiemethode
3. Inventariseren van machtsbronnen

Macht is relatief en dynamisch

'Law of anticipated reactions' 

1. Besluitvormingsmethode: ziet macht als invloed hebben op besluitvormingsprocessen

2. De focus ligt op verschillende posities die staten hebben bij internationale organisaties.

3. Inventariseren van machtsbronnen waarover staten beschikken. 

Law of anticipated reactions: mensen passen hun gedrag aan op de voorkeuren van anderen. Macht is dus niet transparant.

Opdracht 14 - Militaire uitgaven

Het Stockholm International Peace Research Institute (SIPRI) doet wereldwijd onderzoek naar geweld, bewapening en ontwapening. Jaarlijks wordt bijgehouden hoeveel geld landen besteden aan militaire uitgaven, zoals wapens, en wordt alle informatie omtrent VN vredesoperaties en wapenembargo’s in kaart gebracht. Macht wordt vaak uitgedrukt in militaire cijfers. In 2016 waren de totale militaire uitgaven wereldwijd rond de 1700 miljard dollar (1500 miljard euro), aldus SIPRI. Hierbij gaat het om zaken als wapens, uitrusting, lonen van militairen enzovoort. De Verenigde Staten en China geven het meeste uit aan militaire zaken. In de top tien waren geen nieuwkomers, Rusland en Saudi-Arabië hebben stuivertje gewisseld, Frankrijk zakte een paar plaatsen. De plaats van Saudi-Arabië was opvallend, omdat het qua inwoneraantal niet een groot land is. Wel is het een rijk land dat zich met militaire middelen wil beschermen tegen dreigingen van buitenaf.

Pagina 126 in het boek

Leg uit dat macht niet statisch is en bespreek welke methode in de bron wordt gebruikt

Leg uit dat macht niet statisch is en bespreek welke meetmethode in de bron wordt gebruikt

Macht is niet statisch, omdat landen zich ontwikkelen. Zo heeft China meer macht verworven ten opzichte van het Westen. Het is wisselend hoeveel geld landen inzetten aan bijvoorbeeld defensie en daarmee verschuiven ook de machtsverhoudingen. 

De meetmethode die hier wordt gebruikt is het inventariseren van machtsbronnen. 

Wat heb je geleerd deze les?

Wat heb je geleerd deze les?

Wat heb je geleerd deze les?

Wat vind je nog lastig?

Wat heb ik geleerd deze les?

• Ik ken het verschil tussen evolutionistische en afhankelijkheidstheorieën
• Ik weet de betekenis en verschillende vormen van sociale ongelijkheid
• Ik kan verschillende vormen van macht onderscheiden
• Ik weet het verschil tussen macht en gezag en het benaderen hiervan vanuit verschillende paradigma's
• Ik leer hoe je macht kunt meten

Leerdoelen

De volgende Seneca-Les gaat over:

§16.4 Ontwikkelingen: globalisering

Einde van de les 'Theorie: ontwikkelingslanden en macht meten'