11.4 Je lijkt op

• Biologie
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 2

11.4 Je lijkt op ...

Dit leer je in deze les...

• Je kunt uitleggen wat chromosomen zijn.
  
  
• Je kunt benoemen hoeveel chromosomen een menselijke cel bevat,
  en dat een eicel en zaadcel de helft daarvan bevatten.
  
  
• Je weten hoe chromosomen het geslacht bepalen
  
  
• Je weet hoe een zaadcel het geslacht bepaalt.

Wat weten jullie al van DNA?

Jouw bouwbeschrijving

- Staat 'beschreven' in       je chromosomen.

- Chromosomen is een lange sliert DNA.

- Alle chromosomen samen noem je het genoom.

Het genoom is als het ware de 'bouwbeschrijving' van je lichaam.

Chromosomen

Menselijke cel

In een eicel zitten 23 chromosomen.

In een zaadcel zitten 23 chromosomen.

Eicel + zaadcel = een bevruchte cel met 46 chromosomen.

Die bevruchte cel deelt zichzelf op. 

Als de cel zich deelt, deelt hij ook de chromosomen. 

In al jouw cellen zitten daardoor 46 chromosomen, waarin dezelfde bouwbeschrijving' staat. 

(Alleen de zaadcellen en eicellen dus niet.)

Waarom lijk je dan op je ouders?

De helft van jouw 'bouwpakket' komt van de 

23 chromosomen die je van je vader kreeg.

De helft van jouw 'bouwpakket' komt van de 

23 chromosomen die je van je moeder kreeg.

Karyogram van een lichaamscel van de mens.

Ze zijn diploid: dwz, ze hebben elk chromosoom 2x

van elk paar is 1 chromosoom van je moeder en 1 chromosoom van je vader afkomstig

Alle cellen hebben hetzelfde pakketje chromosomen

Welke cellen hebben geen paren chromosomen maar enkele chromosomen in de celkern?

1. Geslachtscellen
2. Lichaamscellen
3. Hersencellen
4. Hypofyse cellen

Jongen of meisje

Het laatste paar chromosomen bepaald het geslacht

XX = vrouw

XY = jongen

Alle eicellen hebben dus een x-chromosoom.

De helft van de zaadcellen hebben een X-chromosoom.

De helft van de zaadcellen hebben een Y-chromosoom.

Jongen of meisje

De zaadcel van de vader bepaalt of de baby een jongen of een meisje wordt

1. waar
2. niet waar

Een bepaalde cel bevat 13 chromosomen, kun je zeggen of dit een geslachtscel is of een lichaamscel?

1. Ja, lichaamscel
2. Ja, geslachtscel
3. Dat kan je niet zeggen

Een bepaalde cel heeft 18 chromosomen, kun je zeggen hoeveel chromosomen een levercel van dit organisme heeft?

1. 9
2. 18
3. 36
4. Dat is niet te zeggen

Aan de bak 

Wat?   Opdrachten 1 t/m 5 + 10 t/m 14 van 11.4

Ruth, Flint, Thijs, Manasse

Sven, Loes, Isa, Jesse

Ilse, Chelsea, Mila 

Blijven allemaal in de vergadering

Dit leer je in deze les...

• Je kunt uitleggen wat chromosomen zijn.
  
  
• Je kunt benoemen hoeveel chromosomen een menselijke cel bevat,
  en dat een eicel en zaadcel de helft daarvan bevatten.
  
  
• De leerlingen weten hoe chromosomen het geslacht bepalen
  
  
• De leerlingen kunnen uitleggen hoe een zaadcel het geslacht bepaalt.

Einde les

Voor de les van morgen zijn opdrachten 1 t/m 13 van paragraaf 11.4 af. 

Lesdoel 1. Wat is een chromosoom?

Lesdoel 2. Een spermacel van een stier bevat 30 chromosomen. Hoeveel chromosomen bevat een uiercel van een koe?

Lesdoel 3 & 4. Waarom bepaalt een eicel niet het geslacht?

11.4 Leerdoelen, deel 2

 1. Je kunt uitleggen dat eigenschappen die vastliggen op je chromosomen erfelijk zijn.

2. Je kan uitleggen wat een aangeboren afwijking is en waardoor het veroorzaakt wordt.

3. Je kan benoemen op welke wijzen een arts de chromosomen van een ongeboren kind kan onderzoeken: vruchtwaterpunctie en vlokkentest

4. Je kunt uitleggen wat een gen en een allel is.

5. Je kunt uitleggen wat het genotype en fenotype is.

Hoe kan dit?

Erfelijkheid

Op je chromosomen liggen bepaalde eigenschappen (oogkleur)

Deze eigenschappen kun je 'overerven' van je ouders

Je krijgt dus 23 chromosomen met daarop bepaalde eigenschappen van je moeder en 23 chromosomen met daarop bepaalde eigenschappen van je vader

Wie heeft er bijvoorbeeld een broer/zus die een andere oogkleur/haarkeur heeft?

Gen en allel

 ✔Chromosomen bestaan uit DNA

✔ Een gen is een stukje van een chromosomen dat info geeft over een eigenschap.

✔ Varianten van een gen noem je allelen. Bijv. het gen oogkleur heeft variant (allel) 'blauw' en 'bruin'. 

Er bestaat een gen haarkleur. Noem minstens 3 bijbehorende allelen.

Genotype : de info van beide allelen van een gen.

Fenotype : wat je ziet van een eigenschap. 

Je fenotype wordt grotendeels bepaald door je genotype. Wat heeft echter ook invloed op je fenotype

1. Het DNA van je ouders
2. De geslachtschromosomen
3. Je omgeving
4. Je eigen keuzes

Genotype + omgeving

maakt het fenotype

Hoe bepaalt dan een gen je uiterlijk?

Een stuk DNA kan vertaald worden. 

Hierbij ontstaat uiteindelijk een specifiek eiwit. (1 gen codeert voor 1 eiwit)

Dit eiwit regelt vervolgens een klein onderdeel van je uiterlijk

Hoe komt dit dan?

Aangeboren aandoeningen

• Aangeboren aandoening: een aandoening of ziekte waarmee je geboren wordt. 
• Erfelijke aandoening: Fout in de chromosomen geërfd van een van de ouders. 
• Voorbeeld Syndroom van Down:  zij hebben 1 chromosoom extra in hun cellen bij paar #21.

Chromosomen onderzoeken bij ongeboren baby's :

Vruchtwaterpunctie

De arts zuigt wat vruchtwater uit de baarmoeder op, in dit vruchtwater zitten ook cellen van de foetus, die vervolgens onderzocht kunnen worden.

Vlokkentest

De arts zuigt cellen uit de placenta, hierin zitten ook cellen van de foetus, die vervolgens onderzocht kunnen worden.

11.4 Leerdoelen, deel 2

 1. Je kunt uitleggen dat eigenschappen die vastliggen op je chromosomen erfelijk zijn. 

2. Je kan uitleggen wat een aangeboren afwijking is en waardoor het veroorzaakt wordt.

3. Je kan benoemen op welke wijzen een arts de chromosomen van een ongeboren kind kan onderzoeken.

4. Je kunt uitleggen wat een gen en een allel is.

5. Je kunt uitleggen wat het genotype en fenotype is.

Eigenschappen liggen vast op chromosomen. Deze chromosomen erf je van je vader en je moeder. Daardoor erf je automatisch die eigenschappen mee. 

1

Een aangeboren aandoening is een aandoening die je al vanaf je geboort hebt. Het ontstaat door een fout in de chromosomen die je geërfd hebt van een van de ouders. 

2

vruchtwaterpunctie en vlokkentest

3

Een gen is een bepaalde eigenschap. Een allel is een variant op een gen. 

4

Genotype zijn al je erfelijke eigenschappen. Fenotype is hoe het genotype tot uiting komt en wordt ook deels bepaald door de omgeving. 

5

Heb je nog extra uitleg nodig over 11.4?

1. Ja
2. Nee

Wat vind je lastig bij deze paragraaf?

Nu aan de bak

Je gaat nu  het volgende doen:
       - Maken de overige opdrachten van paragraaf 11.4
       - Is huiswerk voor volgende week

Extra uitleg nodig? Blijf even in de vergadering