Les 4

• Kunst
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

Renaissance: schilderkunst

Les 4

Verdeling

Vroege Renaissance:   1400-1500

Hoog Renaissance:      1500-1520

Maniërisme:                  1520- 1600

Tip: aan het jaartal van werken kun je meestal zien uit welke periode het komt

Het humanisme

Mensen belangrijkste positie binnen de schepping

God wordt abstracter begrip: het volmaakte en het perfecte

Perfectie terug te vinden in geometrische vormen!

De Vitruviaanse mens

De ideale vorm:

Mens past in vierkant en in cirkel

Niet ver verwijderd van de perfectie van God, geschapen naar zijn evenbeeld

Waarom wordt de kunst van de renaissance en de barok 'hofcultuur' genoemd?

De kunstenaar

Verandering positie; anonieme kloosterling tot burger, ambachtsman en lid van een gilde

Zelfbewustzijn wordt groter in renaissance. Hoe zie je dit zelfbewustzijn terug? 

• Naam onder kunstwerk zetten
• Zelfportretten. Soms onopvallend in een grote groep aan de zijkant. Soms formele zelfportretten.  

Albrecht Dürer, zelfportret, 1493

Zelfbewustzijn zie je terug in:

Wie waren de 4 grote homo universalis?

Mecenaat

• Veranderende houding Italiaanse hoven tegenover almacht Kerk. 
• Nieuwe vorm van hofcultuur; onderdeel daarvan mecenaat 

= Kunstenaars, wetenschappers etc. werken landurig aan hof

Statusverhogend, duur maar men moet investeren in kunst!

Betaling loopt niet altijd even soepel

Waarom is het voor kunstenaars een ideaal om hofkunstenaar te zijn?

Het heeft een aantal voordelen...

• Statusverhogend
• Nieuwe opdrachtgevers 
• (Meestal) een goed inkomen
• Bescherming machtige mecenas (boven de wet staan; moord)
• Mecenas voorziet je van interessante opdrachten
• Je werk wordt gewaardeerd door een publiek dat er verstand van heeft

Welk portret komt uit de Middeleeuwen en welk portret uit de Renaissance? 

Waarom denk je dat? 

Veranderingen in de schilderkunst

In 15e eeuw schilderij nabootsing natuur

Giorgio Vasari: "schilderijen ogen nog wat 'hard' en kunstmatig

Belangstelling wetenschap en wereld in algemeen invloed op schilderkunst

Observeren, notities en tekeningen maken

Wereld zo natuurgetrouw mogelijk weergeven

Waar gaan we het over hebben?

• Anatomie (en het naakt)
• Proportieleer
• Perspectief
• Compositie
• Sfumato techniek
• Onderwerpen/thema's

Anatomie en het naakt

In middeleeuwen geen interesse in lichaam

Monniken concentreren op geestelijke en niet op het aardse

In klassieke kunst, grote voorbeeld, veel naakt!

Kennis van anatomie nodig... 

Aantekeningen van Da Vinci

Kunstenaars willen laten zien dat zij kennis van de anatomie hebben

Michelangelo: Adam en Eva verdreven uit het Paradijs

Anatomisch relatief correct: lichaam vrouw op de tast bedacht. Ze mochten lichamen van vrouwen niet bestuderen! Etiquette... 

Nieuw in de renaissance: ze hebben emotie

De weergegeven naakten worden geïdealiseerd weergegeven. Dit kan omdat het toch niet om portretten van 'echte' personen gaat. 

Titiaan: Venus van Urbino, 1538

Lichamen worden 'vlezig' weergegeven. Geen botjes in de renaissance!

Proportieleer

Schoonheid wetenschappelijk benaderd: zoektocht naar de formule voor schoonheid

Proportio: evenwichtige verhoudingen

Kunstenaars zoeken naast anatomie naar de ideale verhoudingen van de lichaamsdelen

Dit wordt in wetten vastgelegd. Denk aan de Vitruviaanse mens!

Perspectief

Wereld driedimensionaal, ook zo weergeven

Uitgebreide studie van manier waarop men de wereld ziet

Kunstenaars vinden allerlei verschillende instrumenten uit 

In de religieuze kunst van de middeleeuwen negeert men perspectief. Waarom?

Perspectivisch raster zoals schaakbord om ruimte en grootte van mensen en dieren in goed verband te krijgen. Wat vinden we van dit werk?

Paolo Ulcello- De Slag bij San Romano, 1456

Perspectief

Brunelleschi= bedenker/vernieuwer/uitvinder van perspectief!

De horizon (ooghoogte) neemt een belangrijke plaats in: lijnen lopen naar verdwijnpunten 

• Lijnperspectief (manier van ruimtesuggestie)

Lijnperspectief!

Annunciatie: Maagd Maria krijgt bezoek van engel Gabriël 

Wat kunnen we zeggen over het perspectief in beide werken?

Ruimte klopt niet, als Maria op staat stoot ze haar hoofd want de ruimte is te klein

Sfumato techniek (wazig, rokerig) 

• Ontwikkeld door Leonardo Da Vinci. 
• Schildertechniek waarbij de omtrekken van onderwerpen wazig worden gemaakt, zodat de vormen vaag worden en de contouren onscherp. 

Da Vinci: Mona Lisa, 1505

Botticelli: Geboorte van Venus, 1485

Verkorting

Albrecht Dürer: Kunstenaar met perspectiefrooster, 1525

Andrea Mantegna, De bewening van de dode Christus, ca. 1475 - 1478

Al di sotto in su: helemaal van onder naar boven. Klopt eigenlijk niet; je zou alleen maar voeten moeten zien, maar dit is wel heel erg verkort

Compositie

Evenwichtige, harmonieuze plaatsing afgebeelde figuren en objecten

Zorgvuldige opbouw van de onderdelen van een schildering

Regels voor ideale compositie

• Denkbeeldige driehoek (rust, symmetrie)
• Denkbeeldige ovaal

Figuren staan niet zomaar op een bepaalde plaats in het schilderij, er is goed over nagedacht!

Wat zijn de thema's/onderwerpen van renaissance schilderijen? 

Thema's/onderwerpen

Religieuze werken

Mythologie

Portretten

Religieus

De geseling van Christus: welke versie komt uit de Middeleeuwen en welke uit de Renaissance? Leg uit 

Het goddelijke/heilige niet meer verheven boven mensheid

Mythologie

Botticelli: De geboorte van Venus, 1485-1486 

Verwijzing Klassieke Oudheid: contrapost houding, naakt, vlezig (geen botjes), verbeeldt mythologie, geïdealiseerd persoon

Allegorie: personificatie van de wind

Allegorie: personificatie van de lente

Geen enkele verwijzing naar de Bijbel

Wat kun je zeggen over de compositie?

Botticelli: Venus en Mars, 1485

Portret

En profil: van de zijkant

Botticelli, 1476

Da Messina, 1475

Olieverf: zachter en natuurlijker

Waarom was er veel belangstelling voor portretkunst? 

Pierro della Francesca: Hertog van Urbino, 1466

De vrouw is minder gedefinieerd: zij ging al dood tijdens het schilderen

De landschappen geven aan waar hij over heerst, atmosferisch perspectief

Eén kant van zijn hoofd was mismaakt, dus en profil afgebeeld

Vrouwen werden geëpileerd en het haar werd afgeschoren

Portretkunst

• Moet anatomisch kloppen
  
• Status; kostbare kleding, houding, achtergrond
  
• Attributen en rekwisieten voor info sociale + intellectuele niveau afgebeelde
• Vorsten verheven afgebeeld.

   Baard= symbool mannelijkheid en moed