Hofcultuur theater

• Kunst
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 4-6

Theater in de Hofcultuur

Leerdoelen

• Je kent de 4 stappen binnen het traditionele handelingsverloop dat Aristoteles heeft vastgelegd over theater.
  
• Je kan uitleggen of een toneelstuk voldoet aan de ‘eenheid van tijd, plaats en handeling’ (Aristoteles principes).
  
• Je kent de theatrale middelen en kan ze beschrijven bij het zien van een theaterstuk.
  
• Je kan de klassieke invloeden herkennen in het theater: in decors, verhaallijn (structuur) en verhalen.
  
• Je weet wat de kenmerken zijn van Commedia dell’arte. Ook kan je de vaste personages (typetjes) herkennen aan de hand van het kostuum/karakter.
  
• Je kan een aantal vernieuwingen in de toneeldecors benoemen van onder andere decorontwerper Torelli.
  
• Je weet het verschil tussen komedie (balletkomedie) en tragedie (balletopera) en kan de bijbehorende speelstijl beschrijven.
  
• Je kent het toneelstuk ‘Le Bourgeois Gentilhomme’ (De Burgerlijke Edelman) van Molière en weet met welk doel dit toneelstuk is gemaakt voor Lodewijk XIV.
  
• Je weet wat de kenmerken zijn van een lijsttoneel (Barok).
  
• Je weet wat de volgende begrippen betekenen: tragedie, komedie, Commedia dell’arte, Aristoteles principes (expositie, motorisch moment, climax, afloop), Intermezzi, Opera, kunst- en vliegwerk (in decors), Balletkomedie, Balletopera, Lijsttoneel, Deus ex Machina, aria, recitatief, rei (koor).
  

SPEL

(door acteurs)

THEATER

VORMGEVING

lichaam

stem

speelstijl

mise-en-scène

decor

locatie

kostuum

grime/hairstyling

rekwisieten/attributen

belichting

muziek

geluidseffecten

Vormgeving theater

Spel:

Lichaam

Stem

Speelstijl

Mise-en-scène

Theatervormgeving:

Locatie

Decor

Kostuum

Grime en hairstyling

Rekwisieten

Attributen

Belichting

Muziek

Geluid en geluidseffecten

De geschriften over het theater van de filosoof Aristoteles zijn eeuwenlang bepalend geweest voor de vorm en structuur van het drama. Zo telt een tragedie 5 bedrijven. Een drietal andere voorwaarden waar deze tragedie aan moest voldoen, was de eenheid van tijd, eenheid van plaats en eenheid van handeling. Leg voor ieder van deze eenheden uit wat ze inhouden.

In sommige tragedies wordt een tragische afloop voorkomen door een zogenaamde deus ex machina. Wat wordt hiermee bedoeld en waarom heeft deze 'oplossing' en negatief imago?

Het invloedrijke en populaire commedia dell’arte ontstaat
vanuit het rondreizende straattoneel en lijkt maar weinig te
maken te hebben met het hofleven.
Noem drie zaken waardoor deze vorm van toneel
aantrekkelijk is voor het grote publiek en aan het hof.

de innamorati 

de innamorati = de geliefden; de innamorata = het verliefde meisje: zij 

droegen nooit maskers en bij hun spel moest het altijd om het mooie van de  oprechte liefde draaien. Bij hun spel lag de nadruk op literaire aspecten: fraaie voordrachtskunst, poëzie, scherpzinnigheid.

de oude mannen

 Pantalone = de vader,

vaak met een rood pak, sloffen en een

spits sikje; hij wil het meisje uithuwelijken

aan een andere man; meestal

vertegenwoordigt hij het autoritaire type,

en wordt daarin karikaturaal neergezet.

Van beroep is Pantalone koopman, en hij

heeft een erg driftig karakter. 

De andere personages hadden vaak wel

een masker, en waren meer clownesk

aangekleed. Bij hen was pantomime even

belangrijk als het spel. 

Il dottore = graziano, de kennis van pantalone die advocaat is, meestal  met  een brilletje. Hij is een charlatan, een  betweterige rechtsgeleerde of geneeskundige, die steeds iedereen probeert te overtuigen van zijn gelijk. Zijn conclusies zijn altijd zeer onnozel, absurd ( wat vierkant is is niet rond), en als  eigenaardigheid heeft il dottore de gewoonte zich heel erg vaak te verspreken. 

Il capitano = een snoevende, laffe militair met een grote snor, een haakneus en heeft een donkere huidskleur. Hij is  zwierig uitgedost met een zwaard, cape en hoed met pluimen. Hij heeft de neiging 

enorm op te scheppen maar wordt altijd ontmaskerd

de Zanni

De zanni = knechten, waarvan er meestal een slim was en een dom: Arlecchino, Pulcinella, Pedrolino, Scapino, Mezzetino, 

Scaramuccia, Brighella. Deze zanni hadden vaak grappen die helemaal los stonden van de opvoering: dat zijn de zogenaamde 'lazzi': pantomime, 

voordracht enz. 

De andere knechten (Brighella en

Scaramuccia) kregen vaak teleurstellingen

te verwerken. De commedia dell'arte was

echt volksvermaak dat op straten en

pleinen werd opgevoerd. Ook werden ze

uitgenodigd om bij de vorstenhoven op te

treden. 

Pulchinella ( in het engels: Punch en bij ons: Jan Klaassen) heeft een grote haakneus, een gebochelde rug, een lange puntmuts en hij danst veel.

Arlecchino is een heel beweeglijke figuur

die steeds springt en buitelt. Hij heeft een

geruit pak aan. 

Arlecchino

Pulcinella

Brighella en

Scaramuccia

De acteurs van het commedia dell'arte dragen maskers en kostuums die kenmerkend waren voor hun karakter/rol. Welke voordelen heeft dit voor de voorstelling?

De maskers maakte het acteren niet gemakkelijk omdat de gezichtsmimiek beperkt werd. Welke andere mogelijkheden tot expressie worden gebruikt bij commedia dell'arte?

Rondreizende toneelgezelschappen werden bij bijzondere gelegenheden gevraagd om op te treden. Noem er drie.

Vergelijking hofballet en balletkomedie

Check:

• Je kent de 4 stappen binnen het traditionele handelingsverloop dat Aristoteles heeft vastgelegd over theater.
  
• Je kan uitleggen of een toneelstuk voldoet aan de ‘eenheid van tijd, plaats en handeling’ (Aristoteles principes).
  
• Je kent de theatrale middelen en kan ze beschrijven bij het zien van een theaterstuk.
  
• Je kan de klassieke invloeden herkennen in het theater: in decors, verhaallijn (structuur) en verhalen.
  
• Je weet wat de kenmerken zijn van Commedia dell’arte. Ook kan je de vaste personages (typetjes) herkennen aan de hand van het kostuum/karakter.
  
• Je kan een aantal vernieuwingen in de toneeldecors benoemen van onder andere decorontwerper Torelli.
  
• Je weet het verschil tussen komedie (balletkomedie) en tragedie (balletopera) en kan de bijbehorende speelstijl beschrijven.
  
• Je kent het toneelstuk ‘Le Bourgeois Gentilhomme’ (De Burgerlijke Edelman) van Molière en weet met welk doel dit toneelstuk is gemaakt voor Lodewijk XIV.
  
• Je weet wat de kenmerken zijn van een lijsttoneel (Barok).
  
• Je weet wat de volgende begrippen betekenen: tragedie, komedie, Commedia dell’arte, Aristoteles principes (expositie, motorisch moment, climax, afloop), Intermezzi, Opera, kunst- en vliegwerk (in decors), Balletkomedie, Balletopera, Lijsttoneel, Deus ex Machina, aria, recitatief, rei (koor).