Examentraining: continuïteit en verandering

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 5,6

Introductie

Examentraining geschiedenis Historisch denken: oorzaken en gevolgen & continuïteit en verandering

Instructies

Lees de informatie goed en maak de oefenvragen.

EXAMENTRAINING

Examenstof

Deze examentrainer past bij Domein A: Historisch besef. In de lessen noemen wij dat historisch denken.

Examenstof

De onderdelen in deze les zijn: 

• in historische processen de samenhang tussen veranderingen en continuïteit beschrijven;
  
• de betekenis van historische gebeurtenissen, verschijnselen en ontwikkelingen voor het heden aangeven;
• in het kader van een historische vraagstelling verklaringen geven voor historische gebeurtenissen, verschijnselen en ontwikkelingen;
   
• onderscheid maken tussen verschillende soorten oorzaken en gevolgen.

Deze eerste twee punten noemen wij: continuïteit en verandering

Het derde en vierde punt noemen wij: oorzaken en gevolgen

OORZAKEN EN GEVOLGEN

(O&V)

Waardoor doen bepaalde gebeurtenissen of ontwikkelingen zich voor en waar leiden ze toe?

Historische veranderingen hebben bepaalde oorzaken. 

Soms hebben die oorzaken te maken met wat individuele mensen doen of nalaten.

Maar sommige oorzaken liggen dieper en zijn niet aan individueel menselijk handelen toe te schrijven.

Al die oorzaken spelen door elkaar heen en beïnvloeden elkaar. En zo kan één gebeurtenis of ontwikkeling ook meer gevolgen hebben.

Als je bezig bent met de vraag waarom dingen veranderen, denk je na over oorzaken en gevolgen.

Maar hoe kom je bij de juiste oorzaken en gevolgen? Op de volgende dia's 6 inzichten die je daarbij helpen.

Inzicht 1 O&V

Veranderingen ontstaan door combinaties van oorzaken en hebben ook verschillende soorten gevolgen. We onderscheiden hierbij onder andere het politiek-bestuurlijke, het sociaal-economische en het cultureel-mentale terrein.

Inzicht 2 O&V

Oorzaken kun je in twee grote categorieën indelen: 

(1) menselijk gedrag (motieven van een individu of groep) en 

(2) omstandigheden die van invloed zijn.

Inzicht 3 O&V

Bij het verklaren van een gebeurtenis maken we de invloed van oorzaken duidelijk door onderscheid te maken tussen indirecte (structurele) en directe (incidentele) oorzaken, waaronder de aanleiding.

Inzicht 4 O&V

Omdat mensen niet altijd kunnen overzien hoe situaties zullen veranderen door hun gedrag, maken we onderscheid tussen bedoelde en onbedoelde gevolgen. Ook onderscheiden we directe gevolgen (die onmiddellijk optreden) van indirecte gevolgen (die pas op langere termijn duidelijk worden).

Inzicht 5 O&V

Hoe belangrijk een oorzaak of een gevolg is, is iets wat mensen achteraf vaststellen en waarover discussie kan blijven bestaan.

Dit is weer gekoppeld aan historisch denken: relevantie.

Inzicht 6 O&V

Gebeurtenissen en ontwikkelingen in het verleden waren nooit onvermijdelijk. Als iemand zich iets anders had gedragen of een omstandigheid net iets anders was geweest, dan waren gebeurtenissen anders verlopen.

Oefenen

Op de volgende dia's staan oefenvragen bij het onderwerp oorzaken en gevolgen.

Gebruik eventueel je stappenplan voor het beantwoorden van vragen.

bron 1

bron 2

VRAAG 1

Gebruik bron 1 en bron 2

– Een gevolg van de situatie in de landbouw in de kustgewesten was dat visserij en handel werden bevorderd. Leg dat uit.

– Leg met de bronnen uit dat het succes van de moedernegotie werd veroorzaakt door de geografische ligging van Amsterdam en door technische ontwikkelingen.

VRAAG 2
Wanneer je de periode van het ancien régime

VRAAG 2

Wanneer je de periode van het ancien régime vergelijkt met de periode van de democratische revoluties en de periode daarna, zie je zowel verandering als continuïteit. Hieronder staan vier onderwerpen. Beschrijf per onderwerp welke continuïteit en verandering je ziet bij dat onderwerp. 1) grondwetten 2) het koningschap 3) macht en invloed van het volk 4) gelijkheid voor de wet

Voorbeeld

Hulp nodig? Bekijk het voorbeeld hieronder.

De staatsvorm van wat in onze tijd Nederland is

Tijdens het ancien régime was ons land een republiek. Dat bleef zo toen de patriotten kwamen. Maar na enkele jaren maakten de Fransen een koninkrijk van ons land. Dat bleef na de val van Napoleon.

VRAAG 2
Wanneer je de periode van het ancien régime

VRAAG 3

Benoem de oorzaken op korte termijn en de oorzaken op de lange termijn van de Russische Revolutie

Voorbeeld

Hulp nodig? Bekijk het voorbeeld hieronder.

De staatsvorm van wat in onze tijd Nederland is

Tijdens het ancien régime was ons land een republiek. Dat bleef zo toen de patriotten kwamen. Maar na enkele jaren maakten de Fransen een koninkrijk van ons land. Dat bleef na de val van Napoleon.

Evaluatie oorzaken & gevolgen
Wat ging goed? Waar loop je tegenaan? Waar heb je (eventueel) hulp bij nodig?

CONTINUÏTEIT EN VERANDERING

(C&V)

Hoe kunnen we alles wat vroeger is gebeurd, ordenen als een ontwikkeling in de tijd?

Heel veel dingen die mensen doen – werken, eten, slapen – gaan volgens vaste patronen. In de loop van de tijd lijken ze nauwelijks te veranderen.

Dat geldt ook voor de omgeving en de omstandigheden waarin mensen leven. Toch zijn die veranderingen er – soms heel geleidelijk, dan weer heel onverwacht. Een goed verhaal over het verleden houdt hier rekening mee. Als je bezig bent met de vraag wat op bepaalde momenten verandert, wat hetzelfde blijft en hoe je dat waardeert, denk je na over continuïteit en verandering.

Maar hoe herken je continuïteit en verandering? Op de volgende dia's 5 inzichten die je daarbij helpen.

Inzicht 1 C&V

Een verandering kan groot zijn, maar hij is nooit totaal. Er zijn altijd voorbeelden van continuïteit.

Inzicht 2 C&V

Het maken van een chronologie van gebeurtenissen is een basisvorm van ordenen. Door het onderscheiden van tijdsperioden geven mensen aan hoe ze continuïteit en verandering interpreteren.

Voorbeeld: de overgang van vroegmoderne tijd naar moderne tijd. Door de komst van machines, elektriciteit, etc. is een 'andere tijd' begonnen

Inzicht 3 C&V

Verandering is een ingewikkeld proces dat soms snel en soms langzaam gaat. Door het aanwijzen van een keerpunt geven mensen achteraf aan dat ze vinden dat de richting, de omvang of de snelheid van een historisch proces beslissend is veranderd.

Inzicht 4 C&V

Aan verandering of continuïteit geven mensen vaak een waardeoordeel, bijvoorbeeld door te spreken over vooruitgang, bloei en verval. Daarover kan altijd discussie blijven bestaan.

Inzicht 5 C&V

Ook de begrippen die we gebruiken om over het verleden te praten, zijn aan verandering onderhevig.

Soms blijven begrippen wel hetzelfde, maar verandert de betekenis ervan.
Denk bijvoorbeeld aan de invulling van het begrip 'democratie'

Oefenen

Op de volgende dia's staan oefenvragen bij het onderwerp continuïteit en verandering.

Gebruik eventueel je stappenplan voor het beantwoorden van vragen.

VRAAG 1
Vergelijk het handelskapitalisme van de Vroegmoderne Tijd met het industrieel kapitalisme van de Moderne Tijd. Geef een voorbeeld van continuïteit en een voorbeeld verandering

VRAAG 2
Maak duidelijk hoe de industriële revolutie ervoor zorgde dat geïndustrialiseerde landen meer behoefte kregen aan grondstoffen en afzetmarkten.

VRAAG 3
Bedenk waarom het in toenemende mate noodzakelijk was om afzetmarkten buiten Europa en Noord-Amerika te zoeken.

VRAAG 4
Geef twee voorbeelden van verandering en twee voorbeelden van continuïteit die het modem imperialisme met zich meebracht in de verhouding tussen de koloniale grootmachten en de bestaande en nieuwe koloniën.

VRAAG 5
Leg uit hoe Nederland in de negentiende eeuw in Nederlands-Indië vormgaf aan het modem imperialisme. Noem daarbij twee veranderingen en een voorbeeld van continuïteit ten opzichte van het Nederlandse kolonialisme in de VOC-tijd.

Evaluatie continuïteit en verandering
Wat ging goed? Waar loop je tegenaan? Waar heb je (eventueel) hulp bij nodig?

Ook het maken van een roadmap is een geweldige oefening voor oorzaak/gevolg & continuïteit/verandering

Meer oefenen?

• Maak oude examens via eindexamensite.nl of examenblad.nl
• Gebruik de 'historisch denken'-vragen uit Memo online
• Maak 1 van de vele oefeningen die in de loop van het schooljaar op Magister zijn gezet of mail/vraag je docent.