6.4: Een bijzonder bestuur en bloeiende cultuur

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vmbo, mavo, havo, vwo
• Leerjaar 2

Introductie

Aan het eind van deze presentatie kun je herkennen en uitleggen op welke manier de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden werd bestuurd

6.4: Een bijzonder bestuur en bloeiende cultuur

De Republiek en haar welvaart

Leerdoelen

1: Je kunt uitleggen waarom de koning van Spanje de gewesten liet besturen door stadhouders.

2: Je kunt beschrijven hoe de staatsinrichting van de Republiek eruit zag en hoe deze zich onderscheidde van die van andere landen.

3: Je kunt het burgerlijk bestuur en de stedelijke cultuur van de Republiek beschrijven.

4: Je kunt met twee voorbeelden uitleggen waarom de tolerante samenleving veel buitenlanders aantrok.

Wat weet je van de Gouden Eeuw?

De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden

• Vóór de Tachtigjarige Oorlog waren de Nederlanden 17 losse gewesten. 
• In elk gewest was er een stadhouder (Willem van Oranje). 
• Opvolger FIlips: Beeldenstorm

• Filips' harde optreden zorgde ervoor dat Willem van Oranje in verzet kwam. 
• Met het Plakkaat van Verlatinghe werd Filips II in 1581 door de Noordelijke Nederlanden afgezet. 

• De andere Europese landen vonden het raar dat de Nederlanden na het opzij zetten van Filips II geen koninkrijk werden, maar een republiek. 

Alleen verder...

• De Noordelijke Nederlanden hebben eerst nog geprobeerd een koning te vinden. Dat lukte niet. Daarom wordt besloten verder te gaan zónder koning, als de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden
• Dit was uniek in de wereld: "Geen koning?! Wie beschermt je dan?!"

Wat vind jij beter? Wel een koning, of juist geen koning?

Wel een koning

Geen koning

De Staten-Generaal

• Elk van de zeven gewesten had een eigen bestuur.  
• Zij namen vooral beslissingen die hun eigen gewest aangingen.
• Beslissingen die voor de hele Republiek belangrijk waren, werden genomen in de Staten-Generaal: de vergadering van alle gewestelijke staten bij elkaar
• De voorzitter van de Staten-Generaal was de raadspensionaris

Een andere belangrijke functie in de Republiek was de stadhouder. Dit waren sinds Willem van Oranje altijd de Prinsen van Oranje. In de Republiek werd dan ook zijn zoon Maurits de eerste stadhouder.

De stadhouder had hoge militaire functies: hij was kapitein-generaal van het leger en admiraal-generaal van de vloot.

Officieel was de stadhouder in dienst van de Staten-Generaal, maar wie de baas was, was niet altijd even duidelijk....

Welk gewest hoorde wel bij de Republiek, maar was niet in de Staten-generaal vertegenwoordigd?

Maak de goede combinatie tussen begrip en uitleg.

Begrip	Uitleg
	Zelfstandig gebied met eigen regels, wetten en gewoonten.
	Plaatsvervanger van een landheer in een gewest.
	Hoogste bestuur van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden
	Een land zonder koning.

Gewest

Stadhouder

Staten-Generaal

Republiek

Regenten

• In tegenstelling tot andere landen hadden de (rijke) burgers in de Republiek veel meer macht en invloed dan de adel.
• Veel van deze burgers waren enorm rijk geworden door de handel (in de steden)
• Deze groep rijke burgers noem je regenten.
• Bijna alle belangrijke banen waren in handen van de regenten.

Van vader op zoon

• Veel regentenfamilies probeerden de mooie banen in hun eigen of bevriende families te houden.
• Zo erfden kinderen al op jonge leeftijd titels of kregen ze voorrang bij banen op basis van hun achternaam.

Gerard Bicker was een zoon van Andries Bicker, een van de machtigste koopmannen uit Amsterdam. Gerard had een goed leven. Hij hoefde dankzij de macht en rijkdom van zijn vader niet echt heel hard te werken. Hij zou zo'n 220 kilo hebben gewogen en werd in de volksmond ook wel "de dikke Bicker" genoemd.

'Gouden Eeuw'

De Gouden Eeuw (een bloeiperiode) duurt geen eeuw, maar van 1602 tot 1672. 

In de Gouden Eeuw komt 

er meer bevolking in de Republiek

Rijk...

• Regenten (rijke bestuurders), kooplieden en handelaren

• Woonden in grote grachtenpanden ('De Gouden Bocht') in Amsterdam of in grote buitenhuizen (aan de Vecht)

...en arm

• Ambachtslieden en winkeliers: er hoefde maar iets te gebeuren, waardoor ze in de problemen kwamen. Bijvoorbeeld: stijging van broodprijzen

• Meer dan de helft van de inwoners van Amsterdam hadden geen vast werk en/of inkomen

• In het oosten en noorden van Nederland kwam er nog veel meer armoede voor: mensen leefden vooral als 'kleine' boer. Voor hen leverde de handel niet zo veel op. 

Twee stellingen:
1: De Gouden Eeuw was voor iedereen te merken.
2: Ik wil wel in een buitenhuis wonen.
Wat is juist?

1. 1 = juist 2 = feit
2. 1 = juist 2 = mening
3. 1 = onjuist 2 = feit
4. 1 is onjuist 2 = mening

Armenzorg

• Ongeveer 15% van de Amsterdamse bevolking leefde van de armenzorg

• Veel mensen waren afhankelijk van liefdadigheid. 

Bedenk een vorm van liefdadigheid:

Armenzorg

• Ongeveer 15% van de Amsterdamse bevolking leefde van de armenzorg

• Armenzorg, via: kerk, gilde, de stad en soms rijken

• Rasphuis: soort gevangenis waarin je tucht (=discipline en gehoorzaamheid) werd bijgebracht, door hard te werken

Vrijheid

• In de Republiek was meer vrijheid en tolerantie dan in andere landen.

• De bestuurders van de Republiek vertelden de mensen niet hoe ze moesten leven of welke godsdienst ze moesten aanhangen.
  

• Veel geleerden konden in de Republiek (meestal) schrijven wat ze wilden, zonder gevaar te lopen

Wetenschap

• Voor rijke inwoners van de Republiek was het mogelijk om te gaan studeren aan universiteiten.

• Wetenschappers delen kennis en de resultaten van hun onderzoeken.

• Bekende Nederlandse wetenschappers waren Christiaan Huygens en Antoni van Leeuwenhoek

Atlas Major

1662

Joan Blaeu brengt een grote hoeveelheid kaarten

en tekeningen uit, gebundeld in een serie boeken: de Atlas Major

Schilderkunst

Ook in de schilderkunst is er een Gouden Eeuw.

Rembrandt van Rijn, Johannes Vermeer, Jan Steen en Frans Hals

zijn de belangrijkste Nederlandse schilders uit die tijd

Kijken naar...

De Nachtwacht

Rembrandt van Rijn

1642

Rijksmuseum, Amsterdam

Sinds is de Nachtwacht 363 bij 438 cm, maar dat was het schilderij niet toen Rembrandt het maakte! Het was toen een stuk groter: 500 bij 387 cm. Maar omdat het schilderij niet paste op de plaats waar het zou gaan hangen in het stadhuis op de Dam (tegenwoordig Paleis op de Dam), werden er in 1715 stukken vanaf gesneden.

Benieuwd hoe de Nachtwacht eruit zag vóór de stukken eraf waren gesneden? Klik op de afbeelding rechtsonder in de hoek.

De Nachtwacht heet tegenwoordig zo, maar de oorspronkelijke titel is: De compagnie van kapitein Frans Banninck Cocq en luitenant Willem van Ruytenburgh maakt zich gereed om uit te marcheren.

Het is onduidelijk waar de naam Nachtwacht precies vandaan komt. Is het misschien de kleur van het schilderij? Of was dit inderdaad een nachtwacht?

Kapitein Frans Banninck Cocq

Luitenant Willem van Ruytenburgh

Schilderijen van schutterijen (een soort politie) waren erg populair in de tijd. De leden van een schutterij betaalden veel geld om er goed en stoer uit te zien. Rembrandt had voor het maken van dit schilderij ongeveer 3500 gulden verdiend. Dat was in die tijd veel geld, maar niet ongebruikelijk voor een schilderij van Rembrandt.

Is dit Rembrandt zelf? Sommige mensen zeggen van wel.

Het meisje stelt een soort mascotte voor. Aan haar riem hangt een dode vogel. Vooral de twee poten van het beest, de klauwen, zijn duidelijk te zien. Ze zijn het symbool voor de kloveniers (de schutters), die ook wel klauweniers werden genoemd.

Kloveniers waren schutters met een musket (geweer). Rembrandt heeft in zijn schilderij laten zien wat er allemaal bij komt kijken om zo'n musket te gebruiken. Zo vult er één zijn musket met kruit; ééntje schiet zijn musket af en een ander reinigt zijn musket door het kruit weg te blazen.

Het is bijna niet te zien, maar in hun wapen hadden de Kloveniers twee klauwen van een vogel. Die twee klauwen zie je ook weer terug bij de vogel die het meisje bij zich draagt.

Op dit schild staan de namen van de personen die zijn afgebeeld (en waarschijnlijk ook hebben betaald).

Hoeveel is de Nachtwacht waard? Dat is niet te zeggen: het schilderij is nooit verkocht of te koop aangeboden. Er is later weleens geprobeerd om het uit te rekenen. Ze kwamen toen uit op een bedrag van 500 miljoen Euro!

De signatuur (soort handtekening) van Rembrandt: Rembrandt f 1642

Sommige leden van de schutterij weigerden te betalen toen ze het schilderij zagen: ze stonden er maar half op! Of keken de andere kant op! "Daarvoor ga ik niet betalen!", zeiden sommigen

Honden op schilderijen waren vaak een teken van trouw ('trouwe viervoeter'). Of de hond in dit schilderij dezelfde functie heeft, trouw aan de stad Amsterdam, is niet bekend.

De Nachtwacht lijkt misschien een rommeltje, maar als je goed kijkt zitten er duidelijk 'lijnen' in. Dat zie je bijvoorbeeld aan de lansen en geweren.

Niet op de Nachtwacht

Weet jij wat er allemaal op de Nachtwacht van Rembrandt staat?

Wel op de Nachtwacht

Een trommel

Rembrandt zelf

Een meisje

Een lans

Een geweer

Een kippenpoot

De paardensprong

Maak met de letters het juiste woord. Wie weet de betekenis?

E

E

R

T

G

N

N

E

De paardensprong

Maak met de letters het juiste woord. Wie weet de betekenis?

T

L

R

O

N

E

T

A

Ik weet nu genoeg van de paragraaf

Ja

Nee

Geef jezelf een tip om nóg meer te weten te komen over dit onderwerp.