Romeinen

• Geschiedenis
• Voortgezet speciaal onderwijs
• Leerroute 1

Romeinen

Lesindeling

Bespreken toets Grieken

Overzicht Romeinen

Popplet 3.1

Aan de slag..

Welke vragen in de toets gingen er goed? Leervragen? Bronvragen?

Welke vragen in de toets waren lastig? Waardoor kwam dat?

Hoeveel tijd heb jij besteed aan het leren van de toets?

Op welke manier heb je geleerd?

Romeinen overzicht

Hoofdstuk 3

3.1 tot en met 3.6
3.8 afsluiting

Minder opdrachten - samen opdrachten bespreken
Popplet = woordweb online

Kenmerkende aspecten

1. de groei van het Romeinse imperium waardoor de Grieks-Romeinse cultuur zich in Europa verspreidde

2. de confrontatie tussen de Grieks-Romeinse cultuur en de Germaanse cultuur van Noordwest-Europa

3. De ontwikkeling van het christendom van verboden tot enig toegestane godsdienst

Lesdoelen

Je weet hoe je een popplet kunt inzetten om de stof beter te kunnen begrijpen

Je kunt uitleggen waarom de klassieke cultuur en het christendom belangrijk voor ons is

Waar denk je aan bij de Romeinen? Wat weet je er al van?

3.1 Vechten en verleiden

Popplet > zie studiewijzer

Klaar?

Aan de slag..

6, 10, 11, 12

Waarom is de klassieke cultuur en het christendom belangrijk voor ons?

Les 2. Geboren om te heersen 

Uitleg 
KA vraag
Opdrachten werkboek bespreken + maken
Popplet

Check

Leerdoelen

1. Je weet hoe Rome uitgroeide van stadstaat tot wereldrijk.
2. Je kunt een volledig antwoord geven op een KA vraag

 

Hoe groeide Rome uit van stadstaat tot wereldrijk?

Kenmerkend aspect

De groei van het Romeinse imperium waardoor de Grieks-Romeinse cultuur zich in Europa verspreidde

Romulus en Remus

Legende

schooltv.nl

Hoe bestuurden de Romeinen hun rijk?

Koning ( 753 - 509 v. Chr.)

Er stond toen 1 koning aan het hoofd van Rome. Daarnaast was er ook een volksvergadering en een senaat.

Republiek ( 509 - 31 v. Chr.)

Twee senatoren hadden nu de meeste macht. In deze tijd leefde ook Julius Caesar die veel veroveringen heeft gedaan.

Keizerrijk ( 31 v. Chr. - 476 n. Chr.)

Nu komt Octavianus aan de macht = Keizer Augustus

Leren van Grieken en Etrusken

Etrusken waren in Midden-Italië de baas. 

Rome werd het politieke centrum. 
Forum aangelegd. 

Vanuit Rome belangrijke handelsroutes
Rome had zout - zeldzaam en duur
Van Grieken olijfolie, wijn, alfabet, havenbouw en munten geleerd

schooltv.nl

Italië veroverd 

(350-270 v. Chr)

Uitbreiding van het rijk

(Carthago)

Uitbreidingen 

1. Tot 270 v.Chr. Heel Italië

  

2. Cartago

3. Imperium Romanum 

4. Oosten en Noorden veroverd o.a. Griekenland/Egypte – Ned./Frankrijk/België

Oorlog met Carthago

• Tussen 264 en 146 v.C. voerden de Romeinen drie keer oorlog met Carthago. (Puniers) 

• Een machtige stad in Noord-Afrika die met zijn sterke vloot een groot deel van de handel op de Middellandse Zee beheerste. 

Oorlog met Carthago

De Romeinen lieten 120 grote oorlogsschepen bouwen en begonnen met veroveren. 

218 v. Chr. Hannibal verraste de Romeinen (Hoe?)

Succes Romeinen

Er zijn vier redenen voor het enorme succes van de Romeinen:

1. Goede wegen om leger snel te kunnen verplaatsen 

2. Getrainde en goed bewapende soldaten: gaven nooit op.

3. Bondgenootschappen met veroverde gebieden

4. Rijkdom van het rijk door belasting

Romeins soldaat

Julius Caesar en daarna

Legercommandanten bleven langer dan één jaar in functie.

* Bouwden band op met hun soldaten

Veel generaals werden in de 1e eeuw v. Christus erg machtig

Julius Caesar. 

schooltv.nl

Groepsopdracht

Groepjes van 2 of 3

Leg aan de hand van twee beeldelementen uit bij welk kenmerkend aspect deze bron past.

Bron 2 Schilderij van Heinrich Leutemann uit 1866 - Hannibal

Antwoord

De kaart laat de groei zien van het Romeinse Rijk. Welke beschrijving past het best bij welke fase in de groei van het Imperium Romanum? Maak de juiste combinatie tussen beschrijving en cijfer op de kaart.

A De Romeinen breiden hun macht uit in het noordwesten van Europa, Afrika en Azië.

B De Romeinen veroveren hellenistische rijken langs de Middellandse Zee.

C De Romeinen veroveren Latium en nemen de macht over van de Etrusken.

D Het Imperium Romanum op z’n grootst.

Aan de slag..

Bespreken huiswerk

Popplet 3.2 maken of samenvatting 3.2 maken

Bezig met vragen uit het boek:
19, 23, 25 en 28 = verplicht
Extra oefenen: 29, 32 

Lesdoelen

 Je weet hoe Rome uitgroeide van stadstaat tot wereldrijk.

Hoe groeide Rome uit van stadstaat tot wereldrijk?

Les 3. Koningstijd, republiek, keizertijd

Herhaling door werkboekopdrachten bespreken

Uitleg

Opdrachten maken

Popplet

Oefenen met toetsvragen

Check

Leerdoelen

1. Jij kan de verschillende bestuursvormen van Rome op chronologische volgorde zetten

2. Je kan uitleggen hoe Rome een Republiek werd

3. Je kan uitleggen hoe de republiek werd bestuurd.

4. Je kan uitleggen waarom een burgeroorlog in Rome snel kon uitbreken.

5. Je weet hoe en waarom Caesar werd vermoord.

6. Je kan veranderingen noemen wat keizer Augustus onder zijn leiding invoerde.

Hoe werd het Romeinse Rijk van een monarchie een republiek en uiteindelijk toch weer een monarchie?

Kenmerkend aspect

1. de groei van het Romeinse imperium waardoor de Grieks-Romeinse cultuur zich in Europa verspreidde

Bespreken werkboekopdrachten

19, 23, 25 en 28 = verplicht

19. Haal drie oorzaken voor de groei van Rome uit de tekst.

25. Is deze moderne tekening wel een bron? Leg uit.

In veel boeken over de Romeinen wordt
regelmatig gesproken over: Imperium Romanum.

Wat zou dit betekenen?

1. Romeinse Leiders
2. Romeinse Tijd
3. Romeinse Vrede
4. Romeinse Rijk

De Romeinse Republiek (1)

• De naam republiek komt van: res publica. Dat betekent: publieke zaak, in het Latijn.

• Op papier is de republiek een democratie...

• ...maar in de praktijk is een kleine groep mensen aan de macht. Dit heet: aristocratie

De Romeinse Republiek (2)

• De republiek wordt bestuurd door de senaat ('raad van ouderen'). Dit waren rijke Romeinen.

• Het volk kiest elk jaar 2 leiders: consuls
  - Niet langer dan 1 jaar in functie

• Zij voerden de besluiten van de senaat uit
  - Senaat gaf advies

De Romeinse Republiek (3)

Arme burgers boos (weinig invloed)

Staking zorgde voor Volkstribunen

Veto-recht > beslissing tegenhouden

* Legercommandanten populair > vergroot macht volk

Er komen 4 quizvragen aan... 

Wat is de juiste volgorde over het
bestuur van het Romeinse Rijk?

1. koninkrijk-republiek-keizerrijk
2. republiek-keizerrijk-koninkrijk
3. keizerrijk-koninkrijk-republiek
4. koninkrijk-keizerrijk-republiek

Op de afbeelding zie je de bijeenkomst van:

1. De senaat
2. De consuls
3. De volksvergadering
4. Het volk

Wie waren er machtiger:
De 2 consuls of de senatoren?

1. De consuls
2. De senatoren

Burgeroorlogen

133 v. Chr. tot 44 v. Chr.

• Heersen over dit machtige rijk, dat wil iedereen wel!
• Tussen de machtigste Romeinse Generalen ontstaat een aantal ruzies die uitlopen in burgeroorlogen

Uitleg werkvorm

• Jullie zien een afbeelding wat te maken heeft met de Romeinse tijd. Jullie taak is om de gebeurtenis te achterhalen en het zo goed mogelijk na te tekenen.
• Groepen van 3 personen.
• Ieder groepslid krijgt 20 seconden de tijd om de afbeelding te bekijken.
  
• Daarna gaat hij terug naar zijn groep en vertelt wat hij heeft gezien.
  
• Vervolgens gaan jullie het samen tekenen.
  
• Daarna mag de volgende leerling kijken.
• Iedereen geweest? Bespreken
  

Julius Ceasar

23 messteken vermoord

 

Aantal senatoren vonden Caesar te veel een alleenheerser en daarmee een gevaar voor de republiek. Toen Caesar in 44 v.Chr benoemd werd tot 'dictator voor het leven', vermoordden ze hem.

Octavianus neemt wraak

44 v. Chr.

• De geadopteerde zoon van Julius Caesar, Octavianus, neemt wraak
• Hij schakelt de daders en andere tegenstanders één voor één uit.
• Ook zijn vroegere medestander en trouwste vriend van Caesar, Marcus Antonius, en diens geliefde: Cleopatra (ex geliefde Caesar). 

Imperator Caesar Augustus

27 v. Chr. - 14 n. Chr.

• Uiteindelijk is er niemand machtiger dan hij. De rust in het rijk is terug.
• De senaat bedankt hem hiervoor en geeft de titel Augustus ('de verhevene') te geven. 
• Hij is als God boven de gewone mensen > bouwde veel nieuwe tempels in Rome.
• Gebruikt naar Caesar (keizer) als titel (Maakt einde aan republiek) = 1e keizer
• Rome groeide uit tot een stad met een miljoen inwoners.
  - gratis graan uitgedeeld aan armen. 

Het Romeinse Keizerrijk

Keizer Augustus regeerde meer dan 40 jaar

• Rome zal meer dan 500 jaar een keizerrijk zijn
  * Senaat, consuls en volkstribunen bleven bestaan

• Volksvergaderingen hebben geen macht meer, behalve bij gladiatorenspelen en wagenrennen
• Ongeveer 80 keizers hebben geregeerd tussen (27 v. Chr. - 476 n. Chr.).

 'Brood en spelen'

Autoriteiten organiseerden dit om het volk rust te houden. Ze kregen spektakel en graan

Pax Romana

27 v. Chr.

• Met keizer Augustus begint een periode van rust en vrede die ongeveer 200 jaar duurt: de Pax Romana (vrede van Rome)
• Het rijk breidt zich nog steeds verder uit, maar voorlopig is er tussen de machtigste politieke groepen een soort vrede...  

Eén goede keizer...

...wil niet zeggen dat zijn opvolgers dat ook altijd waren...

Volgende les 3.5...

Hoe noem je de mannen die
Caesar vermoord hebben?

1. Consuls
2. Plebejers
3. Patriciërs
4. Senatoren

Wat betekent de
titel 'Augustus'

1. De verhevene
2. Dictator voor het leven
3. Keizer van het Romeinse rijk
4. Redder van de Republiek

Aan de slag

Eerst popplet 3.4 maken

Klaar?
Maken opdrachten: 55, 58, 62, 67, 68

Extra oefenen: 59, 66, 70

Check

Overleg samen en schrijf een antwoord in je schrift:

Leg uit hoe in het Romeinse Rijk legercommandanten, zoals Julius Caesar, konden uitgroeien tot personen met ook grote politieke macht.

Leg uit hoe in het Romeinse Rijk legercommandanten, zoals Julius Caesar, konden uitgroeien tot personen met ook grote politieke macht.

Zet de volgende gebeurtenissen in de juiste volgorde.
1 Er volgt een strijd om de macht, die wordt gewonnen door Octavianus.
2 Hij wordt alleenheerser en krijgt de eretitel Augustus.
3 Hij wordt door de senaat benoemd tot dictator en krijgt veel macht om de orde in het rijk te herstellen.
4 Hij wordt vermoord door senatoren die de republiek terug willen.
5 Julius Caesar vergroot door zijn veroveringen in Gallië zowel zijn rijkdom als zijn politieke macht.

Les 4. Een rijk, twee keizers

Herhaling door werkboekopdrachten bespreken

Uitleg

Popplet

Werkboekopdrachten

Check

Leerdoelen

1. Je kan voorbeelden noemen van de crisis in het Romeinse Rijk in de 3e eeuw.

2. Je kan uitleggen waarom het Romeinse Rijk zich opsplitste in een West-Romeins Rijk en Oost-Romeins Rijk

3. Je kan het verdedigingssysteem van de Romeinen: de limes omschrijven.

4. Je kan uitleggen hoe het West-Romeinse Rijk aan zijn is gekomen.

5. Je kan uitleggen waarom het Oost-Romeinse Rijk kon voortbestaan, en duizend jaar later aan zijn eind kwam

Hoe veranderde het Romeinse Rijk in de Late Oudheid?

Kenmerkend aspecten

1. de groei van het Romeinse imperium waardoor de Grieks-Romeinse cultuur zich in Europa verspreidde

2. de confrontatie tussen de Grieks-Romeinse cultuur en de Germaanse cultuur van Noordwest-Europa

Herhaling - werkboek

Maken opdrachten: 55, 58, 62, 67, 68

Extra oefenen: 59, 66, 70

55. Op welke twee manieren probeerden de Romeinen te zorgen dat niet langer te veel macht bij één persoon terecht kwam?

58. In de eerste eeuw v. Chr. werden de volkstribunen steeds belangrijker in de politiek. Leg uit hoe dat kwam?

67. Waaruit blijkt dat de keizers wel de macht hadden, maar toch functies uit de Republiek lieten bestaan?

Koninkrijk?

De stadstaat Rome is ooit een koninkrijk geweest,

hoewel daar erg weinig over bekend is.

En of het verhaal van Romulus en Remus waar is....?

In 117 na Christus was het Romeinse Rijk op zijn grootst. Toen besloten de keizers om geen gebieden meer te veroveren.

Mare Nostrum, onze zee. Zo noemden de Romeinen de Middellandse Zee.

Germania, zoals onze streek door de Romeinen werd genoemd, bestond uit: Germania Inferior (Laag Germanië) en Germania Superior (Hoog Germanië).

Gallia (Gallië), het huidige Frankrijk, werd door Julius Caesar veroverd. Zijn aanzien steeg hierdoor enorm. De hele oorlog kostte het leven aan meer dan een miljoen Galliërs, en nog een miljoen werden tot slaaf gemaakt. Caesar heeft de oorlog beschreven in het boek Verslagen over de Gallische Oorlog, waarin hij hier en daar wel een beetje overdrijft...vooral over zichzelf.

Met de verovering van Egypte hadden de Romeinen hun voedseltekort in delen van het Romeinse Rijk opgelost: het land werd de graanschuur van Rome.

Limes

• Na de dood van Ceasar veroveren de Romeinen de laatste gebieden van hun enorme rijk. 
• Ze maken vaak gebruik van natuurlijke grenzen zoals: zeeën, rivieren, bergen en woestijnen.
• Maar als het nodig is bouwen ze een versterkte grens met wachttorens en forten. Zo'n grens heet limes. 

De Limes in Nederland

• In Nederland is de grens van het Romeinse Rijk de rivier Rijn. 
• Langs deze rivier bouwen de Romeinen forten en wachttorens.

• Vanaf de grens kunnen ze de stammen in het noorden van het Rijk in de gaten houden, maar óók handel met ze drijven.

De Limes in Nederland

In Nederland is de grens van het Romeinse Rijk de rivier Rijn. Langs deze rivier bouwen de Romeinen forten en wachttorens.

Vanaf de grens kunnen ze de stammen in het noorden van het Rijk in de gaten houden, maar óók handel met ze drijven.

Bij Nijmegen (Noviamagus) en Xanten (Castra Vetera) lagen castra. Een castra is een groot fort, meestal voor een legioen. Dit was een leger van ongeveer 6000 soldaten.

Bij Utrecht (Trajectum) lag een castellum. Een castellum is een klein fort, meestal voor een cohort. Dit was een leger van ongeveer 600 soldaten.

De wachttoren die je bij de vorige slide zag, stond bij Vechten (Fectio)

De Tubanten (Tubanti) waren Germanen die in het oosten van het huidige Nederland woonden. De naam kom je tegenwoordig in dit gebied nog regelmatig tegen: de naam Twente is er van afgeleid, net als de naam van de regionale krant Tubantia.

De Bataven woonden in het gebied rond de grote rivieren. Dit gebied heet tegenwoordig de Betuwe, en vermoedelijk komt de naam van de Bataven

De Limes in Nederland

In Nederland is de grens van het Romeinse Rijk de rivier Rijn. Langs deze rivier bouwen de Romeinen forten en wachttorens.

Vanaf de grens kunnen ze de stammen in het noorden van het Rijk in de gaten houden, maar óók handel met ze drijven.

Reconstructie van het castellum Leiden-Roomburg

De Limes in Nederland

In Nederland is de grens van het Romeinse Rijk de rivier Rijn. Langs deze rivier bouwen de Romeinen forten en wachttorens.

Vanaf de grens kunnen ze de stammen in het noorden van het Rijk in de gaten houden, maar óók handel met ze drijven.

Reconstructie van het mini-castellum bij Den Haag 

De Limes in Nederland

In Nederland is de grens van het Romeinse Rijk de rivier Rijn. Langs deze rivier bouwen de Romeinen forten en wachttorens.

Vanaf de grens kunnen ze de stammen in het noorden van het Rijk in de gaten houden, maar óók handel met ze drijven.

Reconstructie van Castra Noviomagus (Nijmegen)

Video

Waarom is volgens jou het Romeinse Rijk gevallen?

Waarom is volgens jou het Romeinse Rijk gevallen?

Barbaren!

• Eind van de 3e eeuw vallen Germanen het Romeinse Rijk vanuit het oosten aan. 
  
• De Romeinen noemen ze barbaren. Dit komt van het Griekse woord barbaros. 

De crisis van de 3e eeuw

1. Door besmettelijke ziektes (pokken) daalt het aantal inwoners en daardoor gaat de productie, handel en belasting omlaag. 

2. Volksverhuizingen.

3. Slechte keizers die zich vooral bezighouden met eigen ruzies (burgeroorlogen) en met feesten

4. Limes verzwakken.

5. Germaanse volken lukt het om met geweld het rijk binnen te dringen.

50 keizers in 49 jaar tijd > gaven veel geld uit aan bijvoorbeeld Germanen

De Amerikaanse schilder Thomas Cole maakte tussen 1833-1836 een serie schilderijen over een niet-bestaand rijk, dat erg lijkt op het Romeinse Rijk (maar het niet is!).

Dit schilderij is het derde deel van de serie heet Consummation (verorbering), en laat zien dat er vooral heel veel gefeest wordt.

Splitsing Rijk 395

• Het Rijk wordt in 395 twee stukken gedeeld. 
• Het oostelijk deel wordt het Oost-Romeinse Rijk. De hoofdstad is Constantinopel. 
• In het West-Romeinse Rijk blijft Rome (voorlopig) de hoofdstad. 
• Beide rijken hebben een eigen keizer.

In het West-Romeinse Rijk, met de hoofdstad Rome (later: Milaan en Ravenna), spraken de meeste mensen Latijn.

In het Oost-Romeinse Rijk, met de hoofdstad Constantinopel, spraken de meeste mensen Grieks.

Machtsstrijd

• Elke troonopvolging gaat gepaard met ruzies, moord en verraad.
• Legeraanvoerders willen keizer worden en laten soldaten terugkomen naar Rome, waardoor de grenzen onbewaakt achter blijven.
• Korte tijd nieuwe tactiek > Forten, snelle ruitereenheden. Toch rond 400 werd Rijngrens opgegeven. 

Niet alleen een machtsstrijd maakte een einde aan het West-Romeinse Rijk, er was ook aantal slechte keizers die er een potje van maakte. Zoals Honorius (384 - 423). Hij werd algemeen beschouwd als een van de slechtste keizers die het Romeinse Rijk heeft gekend. Toen hij keizer werd was er nog niet veel gevaar. Toen hij stierf was het West-Romeinse rijk al niet meer te redden.

Grote Volksverhuizing

3e eeuw - 5e eeuw

• ...Europese stammen slaan op de vlucht en kunnen, nu de grenzen niet meer zijn bewaakt, het Romeinse Rijk binnentrekken. 
• En door deze volken, gaan andere volken ook weer op de vlucht. In heel Europa trekken volken rond. > Hunnen zijn daar groot onderdeel van.
  

Christenen in het Romeinse Rijk

Het Christendom verspreidt zich snel in het Romeinse Rijk. 

De goede wegen en de aantrekkingskracht van het geloof 

zorgen ervoor dat veel mensen christen worden.

De Grote Volksverhuizing tussen de 3e en 5e eeuw.

De Hunnen waren een stam uit Azië. Ze waren gevreesd omdat ze erg wreed zouden zijn. Europese stammen slaan op de vlucht en kunnen, nu de grenzen niet meer zijn bewaakt, het Romeinse Rijk binnentrekken.

De Vandalen kwamen helemaal tot aan Rome. Ze plunderden de stad een paar keer en roofden zelfs het goud van de tempeldaken. Het begrip vandalisme komt inderdaad van de plunderende Vandalen.

De Angelen en Saksen steken de Noordzee over en komen terecht in Engeland.

Veel namen van stammen kom je tegenwoordig nog steeds tegen in namen van landen en streken: Franci (Frankrijk), Alemanni (Duitsland, in het Frans: Allemange), Bavarii (Beieren), enz.

Het West-Romeinse Rijk valt

476

• Volken vallen het Rijk binnen en plunderen de rijkdommen. 
• Romeinse aanvoerders hebben steeds minder te zeggen, en in 476 wordt zelfs een niet-Romein, keizer.
• Historici zien dit als het einde van het West-Romeinse Rijk.
  

De ondergang van Rome

En het Oost-Romeinse Rijk?

• Het Oost-Romeinse Rijk blijft nog bijna 1000 jaar langer bestaan: pas in 1453 wordt Constantinopel (Istanbul) ingenomen door de Turken.
  
• Dat komt vooral doordat het goed beschermd ligt tussen woestijnen en bergen. 
• Bovendien geeft de Oost-Romeinse keizer vijanden geld om met rust gelaten te worden. 
  

Tegenwoordig is de Hagia Sophia (Aya Sophia) één van de grootste moskeeën ter wereld. In de tijd van het Oost-Romeinse Rijk was dit de grootste christelijke kerk ter wereld.

Wat is er gebleven?

• In de duizend jaar dat het West-Romeinse Rijk heeft bestaan, heeft het veel achtergelaten
• Bijvoorbeeld: de taal (Latijn), de godsdienst (christendom), techniek, de kalender en wetgeving.
  
• Veel kennis van de grote Griekse en Romeinse geleerden blijft bewaard in boeken, vooral in de bibliotheken van het Oost-Romeinse Rijk.
  

De Amerikaanse schilder Thomas Cole maakte tussen 1833-1836 een serie schilderijen over een niet-bestaand rijk, dat erg lijkt op het Romeinse Rijk (maar het niet is!).

Dit is het vijfde schilderij uit de serie en heet Desolation (verlatenheid, eenzaamheid), en toont een rijk nadat het is ingestort.

Ook hier lijkt het weer een beetje op Rome, na de val van het West-Romeinse Rijk: de ruïnes zijn overgebleven...

Het einde.... 

Aan de slag..

Maken popplet 3.5

Maken opdrachten:  75, 77, 79, 81, 83, 84, 85, 88

Check: Lees de zinnen. Schrijf in je werkboek of de tweede zin een oorzaak of een gevolg is van de eerste zin.

A1 Er stierven veel mensen door een pokkenepidemie.

A2 Er kwam minder belastinggeld binnen.

B1 Vanuit het oosten trokken Hunnen het Romeinse Rijk binnen.

B2 Germaanse stammen trokken naar het westen.

C1 Boerderijen werden verlaten.

C2 Het platteland werd onveiliger.

D1 Het platteland werd onveiliger.

D2 De handel nam af.

E1 De stedelijke cultuur verdween.

E2 In het noordwesten van het Romeinse Rijk werden steden en boerderijen verlaten.

Antwoord

Wat hadden de Hunnen en de Grote Volksverhuizing met elkaar te maken?
Kies het juiste antwoord.

1. De Hunnen hadden geen vaste woonplaatsen. Overal waar ze kwamen, werden de volken die daar woonden bang en vluchtten. Omdat veel volken op de vlucht waren, wordt dit de Grote Volksverhuizing genoemd.
2. De Hunnen hadden geen vaste woonplaatsen en moesten dus steeds verhuizen. De Hunnen waren een volk, en als een volk steeds verhuist, is er dus een volksverhuizing.
3. Niets. Veel volken verhuisden, maar de Hunnen niet.
4. Niets. De Hunnen waren al eeuwen dood toen de Grote Volksverhuizing begon.

Op dit schilderij zie je hoe Rome wordt geplunderd. Sommige mannen klimmen zelfs op de tempeldaken om er het goud af te schrapen!
De man op het zwarte paard is de leider van de plunderaars.

Past de volgende zin bij de man op het paard?
Hij is een Vandaal.

1. Wel
2. Niet

Op dit schilderij zie je hoe Rome wordt geplunderd. Sommige mannen klimmen zelfs op de tempeldaken om er het goud af te schrapen!
De man op het zwarte paard is de leider van de plunderaars.

Past de volgende zin bij de man op het paard?
Hij heet Attila.

1. Wel
2. Niet

Op dit schilderij zie je hoe Rome wordt geplunderd. Sommige mannen klimmen zelfs op de tempeldaken om er het goud af te schrapen!
De man op het zwarte paard is de leider van de plunderaars.

Past de volgende zin bij de man op het paard?
Volgens de Romeinen is hij een barbaar

1. Wel
2. Niet

Wat hebben de jaartallen 395 en 476 te maken met het Romeinse Rijk?
Kies het juiste antwoord.

1. In 395 werd het christendom staatsgodsdienst. In 476 werd het Romeinse Rijk in twee delen gesplitst.
2. In 395 werd het Romeinse Rijk in twee delen gesplitst. In 476 was het einde van het West-Romeinse Rijk
3. In 395 ging de laatste West-Romeinse keizer dood. In 476 was het einde van het Oost-Romeinse Rijk.
4. In 395 werd het Romeinse Rijk in twee delen gesplitst. In 476 veroverden de Hunnen het West-Romeinse Rijk.

Leerdoelen behaald?

1. Je kan voorbeelden noemen van de crisis in het Romeinse Rijk in de 3e eeuw.

2. Je kan uitleggen waarom het Romeinse Rijk zich opsplitste in een West-Romeins Rijk en Oost-Romeins Rijk

3. Je kan het verdedigingssysteem van de Romeinen: de limes omschrijven.

4. Je kan uitleggen hoe het West-Romeinse Rijk aan zijn is gekomen.

5. Je kan uitleggen waarom het Oost-Romeinse Rijk kon voortbestaan, en duizend jaar later aan zijn eind kwam

Hoe veranderde het Romeinse Rijk in de Late Oudheid?

Les 5. Leven aan de noordgrens

Herhaling door werkboekopdrachten bespreken

Uitleg

Begrippen spel

Popplet

Werkboekopdrachten

Check

Leerdoelen

Je kan uitleggen hoe de klassieke (Griekse) cultuur terugkomt in de cultuur van de Romeinen

Je kan uitleggen hoe Romeinen nieuwe veroverde gebieden ging besturen.

Je kan voorbeelden noemen van Romanisering

Je kan uitleggen

Je kan uitleggen dat een groot rijk lastig besturen is, en hoe de Romeinen dit aanpakten.

Je kan uitleggen waarom gebieden toch in opstand kwamen.

Kenmerkende aspecten

1. de groei van het Romeinse imperium waardoor de Grieks-Romeinse cultuur zich in Europa verspreidde

2. de confrontatie tussen de Grieks-Romeinse cultuur en de Germaanse cultuur van Noordwest-Europa

Herhaling werkboek

Maken opdrachten: 75, 77, 79, 81, 83, 84, 85, 88

75. Noem drie oorzaken van de stijging van de kosten voor het leger in de 3e eeuw.

79. Is dit een primaire of een secundaire bron? Leg je antwoord uit.

83. Noem één voordeel en één nadeel van de verdeling van het Romeinse Rijk?

De eerste steden in ons land

Romeinen veroverde gebieden en dan?

1. Aanleggen wegen > zorgde voor handel
2. Steden bouwen (Noviomagus = Nijmegen)
3. Forum > tempels, stadsbestuur en markthal
4. Openbare toiletten
5. Thermen
6. Gladiatorengevechten en wagenrennen

Dit is een villa rustica, een soort boerderij. Naast dit type villa, bestond er ook de villa urbana. 

Het meeste werk rondom de villa werd gedaan door slaven.

Veel villa's hadden uitgebreide badruimten met vloerverwarming

Er waren appartementen voor de villicus (de toezichthouder) en de actor (de boekhouder) en ook slaapvertrekken voor de slaven.

Een villa rustica bestond vaak uit verschillende gebouwen, zoals het woonhuis, de stallen en de voorraadschuren.

Dit is een insula, een flatgebouw in Rome. De woningen werden gehuurd door de armere Romeinen. De meeste insulae waren 4 of 5 verdiepingen hoog. De bouwkwaliteit was niet best: bijna dagelijks waren er branden en instortingen.

De kamers bovenin een insula waren de slechtste kamers: hier woonden de proletariërs.

Hoewel er in sommige gebouwen stromend water was, moesten de bewoners van een insula het water vaak uit een fontein op straat halen.

Hoewel de meeste kamers in een insula klein en donker waren, was er wel verschil: de grotere kamers waren voor mensen met iets meer geld.

De meeste insulae hadden geen toiletten of keukens. Moest je naar de wc, dan ging je naar een openbaar toilet. En wilde je wat eten, dan ging je naar een thermopolium, een soort snackbar.

Romanisering

• Het contact tussen de mensen in deze streek en de Romeinen is intensief. 
• Dat is ook niet zo vreemd: de Romeinen zijn hier ruim 400 jaar, en door handel en huwelijken worden gebruiken overgenomen.
• Het overnemen van Romeinse gebruiken (taal, kleding, cultuur) heet romanisering

Reconstructie van een Villa Rustica

Rijke en machtige mensen gaan zich steeds meer gedragen als Romeinen: ze kleden zich als Romeinen, spreken de taal en laten 'Romeinse' huizen bouwen. Dit is een Villa Urbana in West-Europa

Leven onder de Romeinen

• De Romeinen laten de overwonnen volken vaak hun gebruiken en godsdienst houden. 
• En zolang de volken belasting betalen (o.a. door soldaten voor de hulptroepen te leveren), zijn er weinig problemen: precies wat de Romeinen willen.
  
• Meedoen = voordeel krijgen > weinig mensen Imperium Romanum besturen

Bataafse Opstand

• In 69 n. Chr. komen de Bataven onder leiding van Julius Civilis in opstand tegen de Romeinen. 
• Hoewel de Bataven in eerste instantie overwinningen (Trajectum werd door brand verwoest) behalen, worden ze uiteindelijk een jaar later verslagen.
  

De samenzwering van Julius Civilis, geschilderd door Rembrandt van Rijn

Naar Grieks voorbeeld

• De Romeinen waren onder de indruk van de Griekse cultuur en namen veel dingen daarvan over
  
• Denk dan aan Griekse kunst, architectuur, wetenschap en filosofie

Romeinen in West-Europa

• In alle landen die de Romeinen veroveren, bouwen ze Romeinse gebouwen, waarvan je er tegenwoordig nog steeds veel kunt bezoeken. 
• Hierdoor zijn archeologen ook veel te weten gekomen van de Romeinse techniek.

Bogen zijn door de Romeinen uitgevonden

Ook de koepel is een Romeinse uitvinding

Pont du Gard (Frankrijk) is een Romeins aquaduct dat later is uitgebreid tot brug.

De Zwarte Poort (Porta Nigra) in Trier (Duitsland) was de poort van de stadsmuur.

De Arena van Nîmes (Frankrijk) is een amfitheater, gebouwd tussen 50 en 100 na Chr. en geïnspireerd op het Colosseum in Rome.

Het wordt tegenwoordig nog steeds gebruikt voor concerten en stierengevechten.

In dezelfde stad, Nîmes, is ook deze tempel te vinden. Het Maison Carrée, zoals het tegenwoordig heet, is een van de best bewaarde Romeinse tempels die men kan vinden op het grondgebied van het voormalige Romeinse Rijk.

Welk van de onderwerpen hebben de Romeinen NIET van de Grieken overgenomen?

1. De boogconstructies
2. De zuilen
3. Mars, god van de oorlog
4. Kunst over Alexander de Grote

De Grieks-Romeinse cultuur

• De invloed van de Grieken was zo groot, dat er sprake was van een Grieks-Romeinse mengcultuur.
  
  
• Vandaag vaak de antieke of klassieke cultuur genoemd
  

Kijk opdracht:

Noteer in je schrift of in notities tijdens het kijken van het filmpje zoveel mogelijk voorbeelden van romanisering

voorbeelden van Romanisering

Aan de slag..

Maken Popplet of samenvatting 3.3 = verplicht

Maken opdrachten: 44, 45, 46, 51 en 53 of mee doen met de check

Check

Leg uit dat het Romeinse Rijk een agrarisch-stedelijke cultuur had.

Divide et imperia is een bekende Latijnse spreuk. Het betekent: verdeel en heers. De Romeinen gebruikten deze tactiek om opstanden in de door hen veroverde gebieden te voorkomen. Kies de beste uitleg van deze tactiek.

1. Deel een veroverd gebied meteen in tweeën. Zet in ieder deel een nieuwe leider. Die vechten dan tegen elkaar en niet tegen jou.
2. Geef beide partijen evenveel voordeel. Dan is iedereen tevreden en komt er geen opstand.
3. Geef de ene partij meer voordeel dan de andere partij. Dan worden ze elkaars concurrent en vechten ze niet samen tegen jou.
4. Geef een deel van jouw grondgebied aan de andere partij. Dan blijft iedereen tevreden.

Wanneer kwamen de Romeinen in onze streken?

1. 158 v. Chr.
2. 58 v. Chr.
3. 58 n. Chr.
4. 158 n. Chr.

Welk volk kwam in 69 n. Chr in opstand tegen de Romeinen?

1. Tubanten
2. Friezen
3. Cananefaten
4. Bataven

Nederland ging werken met geld door de Romeinen. Wat heeft Nederland nog meer geleerd van de romeinen?

1. Riolering aanleggen
2. Vechten
3. Een ander geloof
4. Om beschaafd te leven

Leerdoelen behaald?

Je kan uitleggen hoe de klassieke (Griekse) cultuur terugkomt in de cultuur van de Romeinen

Je kan uitleggen hoe Romeinen nieuwe veroverde gebieden ging besturen.

Je kan voorbeelden noemen van Romanisering

Je kan uitleggen dat een groot rijk lastig besturen is, en hoe de Romeinen dit aanpakten.

Je kan uitleggen waarom gebieden toch in opstand kwamen.

Video verhaal van Nederland - herhaling + nieuwe kennis

Les 6: Romeinen, Joden en Christenen

Herhaling

Uitleg

Begrippen spel

Check

Aan de slag..

Kenmerkende aspect

3. De ontwikkeling van het christendom van verboden tot enig toegestane godsdienst

voorbeelden van Romanisering

Joden en christenen

Palestina > bevolking is Joods

Monotheïsme

Polytheïsme 

Messias

Steeds meer Christenen 

• Snel verspreid door Pax Romana
• Aantrekkingskracht van het geloof  voor armen (gelijkheid in de hemel)
• Mensen moesten zorgen voor de zieken en de zwakken

Christenen gebruikten zelden het kruis als symbool. Ze gebruikte liever het Chi Rho-teken: de eerste twee letters van de naam Christus in het Grieks. De twee letters naast het teken zijn de alpha (α) en de omega (Ω): de eerste en laatste letter van het Griekse alfabet. Hiermee gaven ze aan dat Jezus het begin en het einde was.

Christenvervolging

• De volgelingen van Jezus trekken de wereld in om het verhaal van Jezus te vertellen
  
  
• Steeds meer mensen in het Romeinse Rijk worden christen
  
  
• Veel Romeinen kregen een hekel aan Christenen o.a. omdat ze de staatsgoden niet wilden eren

Christenvervolging

• In de 3e eeuw na Chr. kreeg het Romeinse Rijk steeds meer te maken met oorlogen en hongersnoden
  
  
• Veel Romeinen dachten dat dit de schuld was van de Christenen omdat zij de goden niet wilden eren
  
  
• De Christenen werden steeds vaker vervolgd en gedood

Vanaf het jaar 313 was er godsdienstvrijheid voor christenen. Maar al vóór die tijd groeide het christendom snel: steeds meer mensen werden christen. Geef daar drie redenen voor.

Waarom gaf Nero de christenen eigenlijk de schuld van de brand van Rome?

De overwinning van het christendom

• De vervolgingen houden op wanneer keizer Constantijn zich tot het christendom bekeert
  
  
• Hij geeft christenen in 313 godsdienstsvrijheid = TOLERANTIE EDICT

• In 392 maakte keizer Theodosius van het christendom de staatsgodsdienst
  
  

Overwinning Christendom

• Tempels werden verwoest of omgebouwd tot kerken

• Iedere Romeinse provincie kwam onder leiding te staan van een bisschop
  
  
• De belangrijkste bisschop werd de paus, de leider van de kerk
  
  
• Ook vandaag is de paus nogsteeds de leider van de rooms-katholieke kerk

Waardoor kreeg het Christendom steeds meer aanhangers?

Begrippen spel (2)

Je krijgt 10 minuten om de begrippen over te lezen. 

We maken in de klas 3 teams van ongeveer 6 leerlingen.

Van elk team komt er 1 leerling naar voren:
Ronde 1: Je krijgt een begrip en tekent of beeld het begrip zo goed mogelijk na. 
Ronde 2: je mag nu ook omschrijven

De begrippen

Slavernij                                                             Senaat                                                                      Tolerantie-edict

Romulus en Remus                                       Consul                                                                      Jodendom

Klassieke cultuur                                           Volkstribunen

Christendom                                                    Vetorecht

Forum                                                                  Burgeroorlog

Imperium Romanum                                      Keizer Augustus (Octavianus)

Soldaat                                                                  Germanen

Julius Caesar                                                     Diocletianus

Cleopatra                                                             Constantijn

Imperium Romanum                                      West-Romeinse Rijk

Koninkrijk                                                               Oost-Romeinse Rijk

Republiek                                                             Limes
Polytheisme                                                       Messias

Keizertijd                                                                Christenvervolging                                                           

Vetorecht

Burgeroorlog

Keizer Augustus (Octavianus)

Germanen

Diocletianus

Constantijn

West-Romeinse Rijk

Oost-Romeinse Rijk

Limes

Aan de slag..

Opdrachten werkboek maken individueel of samen:
Alleen de bronopdrachten

Popplet 3.6 maken

Hoe pak je het leren voor geschiedenis aan?
Tip voor je klasgenoten:

Ik wil graag uitleg hebben voor: Hoe te leren voor geschiedenis

Ja, dat wil ik

Ik heb misschien een vraag

Nee dat ben ik niet nodig.

Herhaling

• Check met de doelenlijst wat je al kent
• Klaar? Ga op zoek naar de antwoorden per leerdoel in de paragraaf. 
• Zorg dat je gaat samenvatten. Aan het eind van de les heb je minimaal van 2 paragrafen een samenvatting.
• Klaar? maak de extraparagraaf 3.6

Hoe wil je gaan samenvatten?

Zelfstandig

Zelfstandig met stappenplan

Met de docent en het stappenplane

Les 7: herhaling en toetsvoorbereiding

Oefentoets

https://dashboard.blooket.com/favorites 

Begrippenspel

Paragraaf 8 - extra