De strijd voor het abortusrecht

• Geschiedenis
• Nationaal Archief
• +4
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 4-6

Introductie

De les behandelt de strijd voor het abortusrecht in de tweede helft van de twintigste eeuw. Dit onderwerp is een voorbeeld van een sociaal-culturele ontwikkeling in de tweede helft van de 20e eeuw. In de les wordt aandacht besteed aan de reden dat er een strijd voor abortusrecht werd en wordt gevoerd, door wie deze strijd werd gevoerd, waar zij voor streden en hoe de wet tot stand kwam. Tot slot wordt de relatie gelegd met de actualiteit. Leerlingen worden uitgedaagd om een mening te vormen over de verankering van het abortusrecht in de wet.

Instructies

Archiefdoos

Archiefdozen zijn korte en lange lessen die het beste werken als aanvulling op de lesmethode. In deze lessen bestuderen leerlingen één onderwerp of persoon binnen een breder thema aan de hand van verschillende bronnen. Bij archiefdozen ligt de nadruk op vaardigheidsontwikkeling met enige kennisontwikkeling of -verdieping.

Instructie

In de notities staat achtergrondinformatie over de les.

Lees van tevoren de docentenhandleiding. De leerlingen doen mee via de LessonUp-app. Geef ze inlogcode waarmee zij individueel op de vragen kunnen reageren. Het is ook mogelijk de vragen klassikaal te bespreken.

De strijd voor het abortusrecht

Archiefdoos

Doel van de les:

Het plaatsen van de strijd voor het abortusrecht in de sociaal-culturele ontwikkelingen van de tweede helft van de 20e eeuw.

Kenmerkend aspect 48

Deze les past bij kenmerkend aspect 48: de toenemende westerse welvaart die vanaf de jaren zestig van de twintigste eeuw aanleiding gaf tot ingrijpende sociaal-culturele veranderingsprocessen.

De strijd voor het abortusrecht is een voorbeeld van zo een veranderproces.

Taalgebruik

In de les wordt regelmatig het woord ‘zwangere’ gebruikt, omdat niet alleen vrouwen zwanger kunnen worden, maar ook veel non-binaire mensen en trans mannen. Omdat het hier gaat om de tweede helft van de 20e eeuw wordt echter ook regelmatig juist gesproken over vrouwen, omdat de strijd voor het abortusrecht niet los kan worden gezien van de tweede feministische golf en de maatschappelijke positie van de vrouw.

Foto achtergrond: Rob Croes, Nationaal Archief / Anefo

Foto cirkel: Bert Verhoeff, Nationaal Archief / Anefo

Detail bekijken

Vraag/discussie

Extra informatie

Afbeelding vergroten

Klik op afbeelding

Klik op hotspot

Notities

Klik op hotspot

Klik op hotspot

Doel van deze slide:

Uitleg van de interactieve elementen.

Leerdoelen

Je kan uitleggen wat de strijd voor het abortusrecht te maken heeft met de seksuele en economische bevrijding van de vrouw.

Je kan uitleggen welke onderdelen van het abortusrecht veranderd zijn en welke hetzelfde zijn gebleven. 

Je kan uitleggen waarom de strijd voor het abortusrecht juist in de jaren '60/'70 volop losbarst.

Doel van deze slide:

Uitleg leerdoelen.

Voorkennis

Het is nuttig als leerlingen in grote lijnen al bekend zijn met de ontwikkelingen in de tweede helft van de 20e eeuw.

Verantwoording van bronnen

In de les wordt gebruik gemaakt van foto's uit de collectie van het Nationaal Archief. In de notities wordt altijd de bron vermeld. 

Op sommige slides wordt ook gebruik gemaakt van beeldmateriaal van derden. Het NA heeft zo goed mogelijk getracht te achterhalen of materiaal vrij te gebruiken was. Er wordt altijd vermeld waar de bron vandaan komt.

Wat weet je al?

Abortus

Doel van deze slide:

Ophalen voorkennis over abortus. 

Abortus is: de afbreking van een zwangerschap. 

In Nederland werkt het nu als volgt:

- de zwangere beslist

- vanaf 24 weken heeft het kind kans op leven onafhankelijk van de zwangere

- kans op leven betekent recht op bescherming van het leven

- na 24 weken is abortus daarom verboden

- abortusrecht is in de wet vastgelegd (wet afbreking zwangerschap)

- abortus gaat via een pil of zuigcurretage (ingreep)

- 2020: 75% van de Nederlanders is voor het abortusrecht en 10% is tegen  

- In Nederland vinden 85% van de abortussen plaats in de eerste 13 weken van de zwangerschap (65% in de eerste 8 weken). 

Dolle Mina

Sister Outsider

Wij Vrouwen Eisen

Hollanda Türkiyeli Kadinlar Birliği

Man Vrouw Maatschappij

Purperen Mien / Paarse September

Lesbian Nation

Ashanti

Umoja

Flamboyant

Deze feministische organisatie richtte zich volledig op het veranderen van de abortuswetgeving.

In 1973 verscheen het boek 'Lesbian Nation: The Feminist Solution', geschreven door de Amerikaanse Jill Johnston. Johnston was voor 'lesbisch separatisme': vrouwen zouden volledig moeten breken met de 'mannenwereld'. In 1976 richtte een groep Amsterdamse vrouwen een gelijknamige actiegroep op. Ook deze actiegroep streed voor legalisering van abortus.

Deze vrouwenbeweging richtte zich op thema's waar met name vrouwen met Turkse roots mee te maken kregen. De beweging streed ook voor het recht op abortus. De samenwerking tussen de HTKB en andere vrouwenorganisaties liep niet altijd soepel. De vrouwen van de HTKB vonden vaak dat de witte feministen deden alsof zij beter wisten wat goed was voor de vrouwen met Turkse roots dan zijzelf. 

Een krant door en voor zwarte vrouwen. In de jaren '80 worden meerdere feministische organisaties opgericht door zwarte vrouwen. 

Flamboyant was een archief voor en over zwarte vrouwen en vrouwen met een migratieachtergrond. Het werd opgericht omdat deze vrouwen zagen dat hun bronnen en ervaringen niet of nauwelijks terugkwamen in bestaande archieven en bibliotheken.

In 1971 richtte een groepje vrouwen Purperen Mien op, om ruimte te bieden aan lesbische vrouwen. Ze vonden dat in de vrouwenbeweging het vooral draaide om heteroproblematiek. 

In 1972 werd de groep radicaler en kreeg deze een andere naam: Paarse September. De leden vonden dat je geen echte feminist kon zijn als je heteroseksueel was. Ze vonden lesbisch zijn een politieke keuze. 

Dit was een brede vrouwenbeweging, gericht op verbetering van de maatschappelijke positie van vrouwen. Ook de strijd voor het abortusrecht hoorde hierbij. De organisatie werd eerst 'Vrouwen 2000' genoemd, maar toen ook mannen zich aansloten werd deze omgedoopt tot 'Man Vrouw Maatschappij'. 

Feministische beweging, die ontstond in december 1969. Dolle Mina staat bekend om de ludieke acties. De term 'Baas in Eigen Buik' is bedacht door de feministen van Dolle Mina.

Bonte Was

Een collectief van met name lesbische vrouwen, die fel streed voor legalisering van abortus. Een iconische actie is hun protest op de Dam, waar ze met ketchup tussen hun benen en breinaalden in de hand lagen.

1980

1971

Ashanti was een tijdschrift door en voor Surinaamse vrouwen. In het tijdschrift werden allerlei thema's behandeld, waaronder abortus.

1974

1968

1985

1969

1973

1974

1986

1984

Sister Outsider werd opgericht om een plek te geven aan zwarte vrouwen die op vrouwen vallen. Zij voelden zich niet thuis in de brede lesbische community waarin witte vrouwen de boventoon voerden. 

1976

De tweede feministische golf

Doel van de slide:

Deze slide toont de veelheid en verscheidenheid van organisaties die streden voor vrouwenrechten te laten zien.

Aanpak:

Vraag aan de leerlingen welke organisatie ze qua naam aanspreekt en klik die aan. Doe dit bij 3-5 organisaties en ga dan verder naar de volgende slide.

Achtergrondinformatie:

De meeste van deze organisaties houden zich bezig met het abortusrecht, maar de ene organisatie meer dan andere. 

Mogelijke vragen aan de leerlingen:

- Waarom zijn er zoveel verschillende organisaties? Antwoord: in organisaties als Dolle Mina en Wij Vrouwen Eisen voerden witte heterovrouwen de boventoon. Vrouwen van kleur, zwarte vrouwen, vrouwen met een migratieachtergrond, lesbiennes, zwarte lesbiennes, etc. begonnen allemaal aparte organisaties.

- Waar zijn de mannen? Alleen Man Vrouw Maatschappij heeft ook mannen in de gelederen. Hoe komt dit? Wat vinden de leerlingen ervan dat mannen weinig vertegenwoordigd zijn in de organisaties die strijden voor het abortusrecht? Is abortusrecht alleen een strijd van mensen met een baarmoeder?

Noem één ding dat je opvallend of verrassend vindt aan de vorige slide. 

Doel van de slide:

Reflecteren op informatie. Het vormen en verwoorden van een eigen kijk of mening op zaken. 

Bestudeer de 5 flyers

Wat is per organisatie het belangrijkste doel, als je de flyer bekijkt?

Uitgave uit 1983 van het tijdschrift Ashanti, voor Surinaamse vrouwen. 

Poster uit 1986 voor Internationale Vrouwendag van de HTKB (Hollanda Türkiyeli Kadinlar Birliği).

Poster uit 1980 van Wij Vrouwen Eisen.

Spandoek van Man Vrouw Maatschappij in 1975 op de manifestatie 'Emancipade' in de Jaarbeurs in Utrecht.

Poster van Dolle Mina uit 1972.

Doel van de slide:

Leerlingen onderzoeken de vrouwenbeweging aan de hand van bronnen. 

Bronnen:

Tijdschrift Ashanti: uitgave september/oktober 1983.

Poster HTKB: Ufuk Kobas, 1986, in opdracht van HTKB. Collectie: Atria. 

Poster Wij Vrouwen Eisen: collectie IISG, 1980.

Poster Vrouw Beslis: collectie Nationaal Archief, 1972. Toegang: 2.03.01, inv. nr. 10622.

Foto Man Vrouw Maatschappij: Bert Verhoeff, Nationaal Archief / Anefo, 1975.

Maar:

• Geen twijfel aan de positie van Filips II.
• De religieuze problemen worden vooruit geschoven.
  

Maar:

• Geen twijfel aan de positie van Filips II.
• De religieuze problemen worden vooruit geschoven.
  

De feministische organisaties zijn verschillend. Waar zijn zij het wél over eens? 

Zij zijn het met elkaar eens dat...

Wij Vrouwen Eisen

Denk aan de posters op de vorige slide!

1. vrouwen hun eigen keuzes mogen maken en dezelfde rechten horen te krijgen als mannen.
2. de focus op vrouwen in Nederland moet liggen en niet op een internationale vrouwenbeweging.
3. abortusrecht het belangrijkste doel is.
4. mannen geen onderdeel mogen zijn van de feministische organisaties.

Doel van de slide:

Leerlingen zien de verschillen tussen de organisaties, maar ook de overeenkomstigheden. 

Toelichting

- Ashanti focust zich op een enorme verscheidenheid aan onderwerpen (zie inhoudsopgave). In dit nummer gaat het ook over de positie van de vrouw op werk. Dit gaat over keuzevrijheid en dezelfde rollen mogen vervullen als mannen.

- HTKB vindt internationale solidariteit belangrijk. Dat zien we ook op deze poster door de focus op "vrede". Maar we zien ook "onze rechten". Dit gaat over het verkrijgen van dezelfde rechten als mannen. 

- Wij Vrouwen Eisen focust op abortus. Uit de slogan "de vrouw beslist" is op te maken dat keuzevrijheid belangrijk is voor WVE.

- Met deze poster richt Dolle Mina zich op het abortusrecht. Uit de slogan "Vrouw Beslis" is keuzevrijheid als speerpunt op te maken. 

- Man Vrouw Maatschappij richt zich op een gelijkwaardige positie van vrouwen en gelijke rechten. Dat zien we ook op het spandoek. 

B = fout, omdat HTKB de focus legt op vrede tijdens internationale vrouwendag

C = fout, omdat we ook andere thema's zien

D = fout, vanwege 'Man Vrouw Maatschappij'

De tweede feministische golf

Seksuele bevrijding van de vrouw

(Economische) zelfstandigheid van de vrouw

Gelijke rechten en een gelijkwaardige positie in de maatschappij

Uitbannen van (seksueel) geweld tegen vrouwen

Doel:

Deze slide licht de gedeelde waarden toe van de organisaties die we rekenen tot de tweede feministische golf. 

Hoe kan het abortusrecht bijdragen aan de economische zelfstandigheid en seksuele bevrijding van de vrouw?

Licht je antwoord toe!

Doel van de slide:

Het verband leggen tussen het abortusrecht en de ontwikkeling van de maatschappelijke positie van de vrouw.

Het abortusrecht en de seksuele bevrijding van de vrouw: de opkomst van anticonceptie en het abortusrecht zorgen ervoor dat seks minder gericht raakt op reproductie. Seksuele vrijheid en plezier worden belangrijker.

Het abortusrecht en de economische bevrijding van de vrouw: de vrouw krijgt de vrijheid om zelf over haar toekomst te beslissen. Zonder de mogelijkheid van abortus betekent zwangerschap automatisch moederschap. En het moederschap betekent in deze tijd vrijwel altijd thuisblijven met de kinderen en daarmee financiële afhankelijkheid van de man.

Wij Vrouwen Eisen - 1974

Ten derde vinden zij dat de zwangere zelf moet beslissen. Ze vinden dat niemand anders kan bepalen of de zwangere een kind kan en wil dragen en baren. 

Ten tweede willen ze dat abortus wordt vergoed door de verzekering, zodat iedereen er gebruik van kan maken.

'Wij Vrouwen Eisen' heeft drie eisen. Allereerst willen zij abortus uit het Wetboek van Strafrecht. Hierin staan alle misdrijven en overtredingen die er in Nederland bestaan. 

Wij Vrouwen Eisen

Doel van de slide:

Inzicht geven in wat de vrouwenbeweging wil terugzien in de abortuswet. Op het moment van oprichting van Wij Vrouwen Eisen, in 1974, was duidelijk dat er een abortuswet aan zat te komen. De strijd richt zich vanaf dat moment vooral op hoe de wet eruit moet komen te zien. 

Achtergrondinformatie:

De organisatie 'Wij Vrouwen Eisen' komt in 1974 met deze eisen op de proppen. De andere organisaties nemen deze over. 

Nog steeds worden de leuzen van Dolle Mina en Wij Vrouwen Eisen veel gebruikt bij protesten. 

Poster Wij Vrouwen Eisen: collectie IISG, 1980.

Foto: Van Smirren, Nationaal Archief / Anefo.

De weg naar de wet

De wet gaat officieel in werking.

Wetsvoorstel: 

• abortus mag onder bepaalde voorwaarden
• 5 dagen bedenktijd
• abortus blijft in het Wetboek van Strafrecht

Het voorstel wordt met 76 tegen 74 stemmen aangenomen in de Tweede Kamer. 

De abortuswet wordt met 38 stemmen voor en 37 tegen aangenomen in de Eerste Kamer.

1980

18 december 1980

28 april 1981

1 november 1984

Job de Ruiter (CDA) en Leendert Ginjaar (VVD) tijdens het debat over het wetsvoorstel in de Tweede Kamer.

Jarenlange protesten, ludieke acties, de bezetting van een abortuskliniek, confrontaties met de politie en petities.

1967 - 1980

Tijdens een protest in 1980 liggen vrouwen met breinaalden en ketchup tussen hun benen op de Dam. De breinaalden verwijzen naar een manier van aborteren, die levensgevaarlijk is voor de zwangere. Deze methode met breinaalden werd veel gebruikt voordat er echte, legale abortuszorg was.

Doel van de slide:

Inzicht bieden in de route van wetsvoorstel tot wet.

Foto protest: Rob Croes, Nationaal Archief / Anefo

Foto Ginjaar/De Ruiter: Marcel Antonisse, Nationaal Archief / Anefo

Foto Eerste Kamer: Marcel Antonisse, Nationaal Archief / Anefo

Zijn de voorvechters van het abortusrecht tevreden met de 5 dagen bedenktijd?

Licht je antwoord toe!

Doel van deze slide: 

De doelen van de feministische organisaties, specifiek met betrekking tot het abortusrecht, vergelijken met de nieuwe wet. 

Antwoord:

De vijf dagen bedenktijd botst met het principe van "de vrouw beslist". Alle organisaties die gestreden hebben voor het abortusrecht waren hierover ontevreden. De HTKB schreef hierover bijvoorbeeld: "De Turkse vrouwenbeweging is tegen de nieuwe abortuswet. Ook voor Turkse vrouwen geldt dat de nieuwe abortuswet hen belemmert in het zelf nemen van een beslissing, temeer omdat zij vaak lang wachten voor ze met een abortusverzoek komen, de artsen meer als autoriteit zien en de vijf dagen bedenktijd gauw als een afwijzing ervaren." (De Waarheid, 31-03-1981)

De vijf dagen bedenktijd is pas in 2021 geschrapt.

Wat blijft je bij van deze les?

Doel van de slide:

afsluiting

Heb je nog vragen over deze les?

Doel van de slide:

afsluiting

Huiswerkopdracht

Leg dit uit aan de hand van de eisen van 'Wij Vrouwen Eisen'. 

Onderzoek hoe er tegenwoordig wordt gestreden voor het abortusrecht. 

Er wordt nog steeds gestreden voor het abortusrecht. Waarom? 

Doel van de slide:

huiswerk.

Deze slide is optioneel. 

Foto: Dingena Mol

Poster Wij Vrouwen Eisen: collectie IISG, 1980.