Nationaal Archief
Hét kanaal voor bronmateriaal

De Arbeidsinzet: door de ogen van een dwangarbeider

De Arbeidsinzet: door de ogen van een dwangarbeider
Archiefdoos
1 / 17
volgende
Slide 1: Tekstslide
GeschiedenisPrimaire Bronnen+3Middelbare schoolvmbo, mavo, havo, vwoLeerjaar 1-3

In deze les zitten 17 slides, met interactieve quizzen en tekstslides.

time-iconLesduur is: 25 min

Introductie

Wat was de Arbeidsinzet? Hoe was het om als jonge man dwangarbeid te moeten verrichten in Duitsland? In deze les gaan leerlingen zelfstandig of in tweetallen aan de slag met originele bronnen en een interview om de ervaringen van een dwangarbeider tijdens de Arbeidsinzet te bestuderen. Zo leren ze, kijkend door de ogen van een dwangarbeider, wat de Arbeidsinzet was en hoe dit tijdens de oorlog veranderde. Ondertussen oefenen leerlingen met het gebruik van primaire en secundaire bronnen, het reproduceren van informatie en het leggen van verbanden. Leerdoelen: • Leerlingen kunnen aan de hand van een voorbeeld uitleggen wat de Arbeidsinzet inhield. • Leerlingen kunnen uitleggen hoe en waarom de Arbeidsinzet in de loop van de oorlog veranderde.

Instructies

Archiefdoos
Archiefdozen zijn korte en lange lessen die het beste werken als aanvulling op de lesmethode. In deze lessen bestuderen leerlingen één onderwerp of persoon binnen een breder thema aan de hand van verschillende bronnen. Bij archiefonderzoekers ligt de nadruk op vaardigheidsontwikkeling met enige kennisontwikkeling of -verdieping.

Instructie
De les is zodanig gemaakt dat leerlingen deze zelfstandig kunnen gebruiken, in de klas of als huiswerk. Leerlingen kunnen de les daarvoor het beste op hun eigen device openen.

Na een algemene inleiding, die gezamenlijk kan worden gedaan, beantwoorden leerlingen met behulp van bronnen in de online les vragen op een werkblad. Er zijn twee versies van het werkblad. Versie A geeft bij verschillende vragen al een opzet van het antwoord, zodat leerlingen zich meer kunnen focussen op de inhoud van hun antwoord en minder op de formulering. Bij versie B moeten leerlingen hun antwoord zelf formuleren. Daarnaast hebben de werkbladen verdiepingsvragen waarbij leerlingen hun kennis moeten toepassen of contextualiseren. Docenten kunnen zelf bepalen of deze vragen voor hun klas geschikt zijn. Aan het einde van de online les volgen twee controlevragen die weer gezamenlijk behandeld kunnen worden.

Instructies

Werkbladen

Onderdelen in deze les

De Arbeidsinzet: door de ogen van een dwangarbeider
Archiefdoos

Slide 1 - Tekstslide

Archiefdoos:
Archiefdozen zijn korte en lange lessen die het beste werken als aanvulling op de lesmethode. In deze lessen bestuderen leerlingen één onderwerp of persoon binnen een breder thema aan de hand van verschillende bronnen. Bij archiefdozen ligt de nadruk op vaardigheidsontwikkeling met enige kennisontwikkeling of -verdieping.

Achtergrond:

Kaart met locaties waar Henri Labrie is geweest. Privécollectie Dick Labrie.

Afbeelding:
Portretfoto Henri Labrie (8 februari 1941). Privécollectie Dick Labrie.
Detail bekijken
Extra informatie
Afbeelding vergroten
Klik op afbeelding
Klik op hotspot
Notities
Klik op hotspot

Slide 2 - Tekstslide

Doel van deze slide:
Uitleg van de interactieve elementen.

Zie ook de docentenhandleiding voor uitleg en achtergrondinformatie.
Tijdvak

Slide 3 - Tekstslide

Tijdvak:
Tijd van Wereldoorlogen.
Je kan aan de hand van een voorbeeld uitleggen wat de Arbeidsinzet inhield.
Leerdoelen
Je kan uitleggen hoe en waarom de Arbeidsinzet in de loop van de oorlog veranderde.

Slide 4 - Tekstslide

Voorkennis:
Om deze les te kunnen doen, moet je al wat weten over het verloop van de Tweede Wereldoorlog en de bezetting van Nederland. Ook moet je het verschil kennen tussen een primaire en secundaire bron.
Waar maken deze
posters reclame voor?
Waar maken deze
posters reclame voor?
A
De NSDAP
B
Het Duitse leger
C
Werken in Duitsland
D
De Europese Unie

Slide 5 - Quizvraag

Afbeeldingen (l-r):
Duitse Propaganda (1942), NIOD.
Duitse Propaganda (1942), NIOD.
Arbeidsinzet
Duitsland kampt tijdens de Tweede Wereldoorlog met een arbeidstekort:
  • Duitse mannen moeten het leger in.
  • De groeiende oorlogsindustrie heeft steeds meer arbeiders nodig.
Om dit probleem op te lossen zet Duitsland buitenlandse arbeiders in.
Eerst lokt Duitsland mannen uit bezette gebieden met mooie beloftes.
In 1942 gaat Duitsland over op dwang. De gedwongen tewerkstelling
heet: de Arbeidsinzet of Arbeitseinsatz.
7.700.000
dwangarbeiders
Nederlanders
500.000
Werkblad
Pak je werkblad erbij en beantwoord de vragen met behulp van de informatie en bronnen in deze les.

Slide 6 - Tekstslide

Afbeeldingen:
Duitse Propaganda (1942), NIOD.
Belangrijke gebeurtenissen
1944
1943
1942
23 februari 1942
Invoering Arbeidsinzet
Duitse propaganda
Duitse propaganda
Duitse propaganda
9 april 1942
Begin gedwongen werving metaalarbeiders
5 oktober 1942
Begin gedwongen werving ambtenaren
7 mei 1943
Oproep voor alle mannen tussen de 18 en 35
Oproep Arbeidsinzet Utrecht
juli 1943
Razzia's in Friesland
8 september 1944
Begin grote razzia's
Oproep Arbeidsinzet Zevenaar
Oproep Arbeidsinzet Rotterdam
10-11 november 1944
Razzia in Rotterdam
8 oktober 1944
Kerkrazzia's in Noord-Brabant
21 november 1944
Razzia in Den Haag
25 april 1945
Razzia's in Groningen
Razzia
Razzia's zijn massale arresties van specifieke groepen (zoals Joden of werkplichtige mannen) binnen een bepaald gebied.
Oproepen aan werkplichtigen
Arbeidsinzet

Slide 7 - Tekstslide

Afbeeldingen (l-r):
Duitse Propaganda (1942), NIOD.
Duitse Propaganda (1942), NIOD.
Duitse Propaganda (1942), NIOD.
Oproep Utrecht (1943), NIOD.
Oproep Rotterdam (1944), Nationaal Archief.
Henri Labrie wordt geboren op 5 mei 1923. Zijn moeder is een alleenstaand dienstmeisje. Henri brengt een deel van zijn jeugd door in de daklozenopvang en een pleeggezin. Op z'n 16e start hij een opleiding tot metaalbewerker.
Vijf dagen na zijn 17e verjaardag begint de Duitse invasie.
Henri op ambachtsschool "Don Bosco" in Amsterdam.
Henri in 1941.
Henri Labrie

Slide 8 - Tekstslide

Afbeeldingen (l-r):
Henri Labrie op de Don Boscoschool (8 november 1939). Privécollectie Dick Labrie.
Portretfoto Henri Labrie (8 februari 1941). Privécollectie Dick Labrie.
Henri gaat in november 1941 bij de Nederlandse Arbeidsdienst (arbeidsinzet in Nederland). Hij hoopt hiermee aan tewerkstelling in Duitsland te ontkomen. Dit mislukt. In april 1942 wordt hij opgeroepen voor de Arbeidsinzet.
Henri (helemaal links) bij de Nederlandse Arbeidsdienst.
Henri in zijn uniform van de arbeidsdienst.
Tekst op de achterkant van Henri's foto in uniform.
Henri Labrie

Slide 9 - Tekstslide

Afbeeldingen (l-r):
Henri Labrie (helemaal links) in de Nederlandse Arbeidsdienst (november 1941). Privécollectie Dick Labrie.
Henri Labrie in arbeidsdienstuniform (3 april 1942). Privécollectie Dick Labrie.
Achterkant foto van Henri Labrie in arbeidsdienstuniform (3 april 1942). Privécollectie Dick Labrie.
Henri's paspoortaanvraag voor de tewerkstelling in Duitsland.
Hendri's paspoort uit 1942.
Henri Labrie

Slide 10 - Tekstslide

Afbeeldingen (l-r):
Paspoortaanvraag Henri Labrie (10 augustus 1942). Stadsarchief Amsterdam.
Paspoort Henri Labrie. Privécollectie Dick Labrie.
Transportlijst september 1942.
Transportlijst november 1942.
Woordenboek
Arbeitsort = werkplaats
Beruf = beroep
Firmenbezeichnung = bedrijfsnaam
Hilfarbeiter = hulpkracht
Klempner = loodgieter
Zeichner = tekenaar
Henri Labrie

Slide 11 - Tekstslide

Afbeeldingen (l-r):
Transportlijst Amsterdam - Duitsland (13 november 1942). Stadsarchief Amsterdam.
Transportlijst Amsterdam - Duitsland (14 september 1942). Stadsarchief Amsterdam.
Interview met Dick Labrie.
Interview met Dick Labrie.
Henri Labrie

Slide 12 - Tekstslide

Video's (l-r):
Interview met Dick Labrie: introductie en dwangarbeid.
Interview met Dick Labrie: leefomstandigheden.
Interview met Dick Labrie.
Interview met Dick Labrie.
Henri Labrie

Slide 13 - Tekstslide

Video's (l-r):
Interview met Dick Labrie: bombardement van Koningsbergen.
Interview met Dick Labrie: angstige momenten.
Financiële administratie Arbeidsbureau Amsterdam 1942
Financiële administratie Arbeidsbureau Amsterdam 1943
Financiële administratie Arbeidsbureau Amsterdam 1944-45
Henri Labrie

Slide 14 - Tekstslide

Afbeeldingen (l-r):
Financiële administratie Gewestelijk Arbeidsbureau Amsterdam (1942). Stadsarchief Amsterdam.
Financiële administratie Gewestelijk Arbeidsbureau Amsterdam (1943). Stadsarchief Amsterdam.
Financiële administratie Gewestelijk Arbeidsbureau Amsterdam (1944). Stadsarchief Amsterdam.
Interview met Dick Labrie.
Interview met Dick Labrie.
Henri Labrie

Slide 15 - Tekstslide

Video's (l-r):
Interview met Dick Labrie: terugreis.
In de video zegt Dick dat Glanerbrug bij Eindhoven ligt. Dat moet Enschede zijn.

Interview met Dick Labrie: ontvangst.

Leg uit wat de Arbeidsinzet was. 
Gebruik Henri Labrie als voorbeeld in je uitleg.

Slide 16 - Open vraag

Tip:
Denk aan:
Waarom ging Henri naar Duitsland?
Wat deed Henri in Duitsland?
Hoe was Henri's leven in Duitsland?
Sleep naar het juiste jaar!
Ontwikkeling van de Arbeidsinzet
1942
1944
Grote razzia's
Zelfstandig aanmelden
Alle mannen van 18 tot 35
Specifieke doelgroepen
Dreigen met geweld
Positieve propaganda

Slide 17 - Sleepvraag

Tip:
Klik en sleep de kenmerken naar het juiste jaar.