Tula en de Verlichtingsidealen van de Franse Revolutie
1 / 25
Lesduur is: 45 minIntroductie
In deze les staat de relatie tussen de opstand op Curaçao (1795) en de Verlichtingsidealen centraal. De les kan ingezet worden voor het toepassen van kennis over de Verlichting voor het havo-eindexamen of ter verdieping van kennis over tijdvak 7. Leerlingen bestuderen aan de hand van primaire bronnen de opstand op Curaçao, waarbij zowel de Bataafse Opstand als de Haïtiaanse Opstand van invloed waren. Ook kijken leerlingen kritisch naar de toepassing van de Verlichtingsidealen in de context van slavernij en de ontwikkeling van nieuwe racistische denkbeelden.
Instructies
Archiefkast
Archiefkasten zijn (veelal) lange, inhoudelijke lessen met veel bronmateriaal. Deze lessen bevatten alle noodzakelijke informatie uit de lesmethode en actieve, verwerkende werkvormen. Bij archiefkasten ligt de nadruk op kennisontwikkeling met enige vaardigheidsontwikkeling.
Instructie
In de notities staat achtergrondinformatie over de les.
Lees van tevoren de docentenhandleiding. De leerlingen doen mee via de LessonUp-app. Geef ze inlogcode waarmee zij individueel op de vragen kunnen reageren. Het is ook mogelijk de vragen klassikaal te bespreken.
Onderdelen in deze les
Slide 1 - Tekstslide
Archiefkast:
Archiefkasten zijn (veelal) lange, inhoudelijke lessen met veel bronmateriaal. Deze lessen bevatten alle noodzakelijke informatie uit de lesmethode en actieve, verwerkende werkvormen. Bij archiefkasten ligt de nadruk op kennisontwikkeling met enige vaardigheidsontwikkeling.
Relaas van Tula (7 september 1795). Nationaal Archief.
Schilderij:
Slide 2 - Tekstslide
Doel van deze slide:
Uitleg van de interactieve elementen.
Zie ook de docentenhandleiding voor uitleg en achtergrondinformatie.
Slide 3 - Tekstslide
Tijdvak:
Tijd van Pruiken en Revoluties.
Kenmerkende aspecten:
- Uitbouw van de Europese overheersing, met name in de vorm van plantagekoloniën en de daarmee verbonden Trans-Atlantische slavenhandel, en de opkomst van het abolitionisme.
- Rationeel optimisme en ‘verlicht denken’ werd toegepast op alle terreinen van de samenleving: godsdienst, politiek, economie en sociale verhoudingen.
Slide 4 - Tekstslide
Voorkennis:
Voor deze les moeten leerlingen beschikken over basiskennis over plantageslavernij, de Trans-Atlantische mensenhandel en de Verlichtingsidealen van de Franse Revolutie.
Taalgebruik in deze les:
In de originele archiefstukken over de vrijheidsstrijd op Curaçao en de leiders van dit verzet, komt veel racistisch en koloniaal taalgebruik voor. Het meest extreme voorbeeld hiervan is het n-woord, dat in deze les bewust niet wordt uitgeschreven. We adviseren om dit woord ook niet hardop uit te spreken.
In deze les is door middel van taalgebruik geprobeerd zoveel mogelijk het verzet en de veerkracht van slaafgemaakten te benadrukken, als tegenwicht tegen het koloniale taalgebruik in de archiefstukken.
Slide 5 - Tekstslide
Doel van deze slide
Informatie bieden over de opstand van 1795.
Achtergrondinformatie
Het grootschalige verzet start als een groep van ongeveer 50 slaafgemaakten op plantage de Knip weigert te werken. Tula heeft samen met anderen de opstand voorbereid. Op suikerplantage Santa Cruz komen mensen in verzet onder leiding van Bastian Carpata. De strijd groeit uit tot ongeveer 1200 vrijheidsstrijders.
Op weg naar de hoofdstad Willemstad passeert de groep vele plantages. Tijdens de tocht, waar ook bij gevochten wordt, sluiten steeds meer mensen zich aan bij Tula.
Bron:
Kaart van Curacao. Toegang: 4.VEL inv. nr. 590A. Nationaal Archief.
Slide 6 - Tekstslide
Doel van deze slide
Kennis maken met Tula en zijn woorden.
Achtergrondinformatie
Een katholieke priester, Jacobus Schinck, die al jaren op Curaçao woont en het Papiaments goed beheerst, wordt door de koloniale overheid als onderhandelaar naar Tula gestuurd. Van deze ontmoeting maakt hij een verslag dat hij op 7 september 1795 aan de gouverneur stuurt.
Antwoord op de vraag
Schinck is gestuurd door de koloniale overheid. Dat maakt hem niet een neutrale onderhandelaar.
Hij lijkt wel zo precies mogelijk verslag te willen doen van wat Tula zegt, zonder hem woorden in de mond te leggen.
Bron:
Maar:
- Geen twijfel aan de positie van Filips II.
- De religieuze problemen worden vooruit geschoven.
Maar:
- Geen twijfel aan de positie van Filips II.
- De religieuze problemen worden vooruit geschoven.
Tula spreekt over de inname van Nederland door Frankrijk. Over welke historische gebeurtenis heeft hij het hier?
Wij Vrouwen Eisen
A
De Franse revolutie (1789)
B
De Bataafse revolutie (1794)
C
De omvorming van de Bataafse Republiek tot het Koninkrijk Holland onder Koning Lodewijk Napoleon (1806)
D
De annexatie van het Koninkrijk Holland door het Eerste Franse Keizerrijk (1810)
Slide 7 - Quizvraag
Doel van deze slide
Voorkennis activeren.
Het juiste antwoord is B.
Antwoorden C en D vallen al af, omdat deze gebeurtenissen ten tijde van de vrijheidsstrijd op Curaçao (1795) nog niet hebben plaatsgevonden.
Maar:
- Geen twijfel aan de positie van Filips II.
- De religieuze problemen worden vooruit geschoven.
Maar:
- Geen twijfel aan de positie van Filips II.
- De religieuze problemen worden vooruit geschoven.
Tula verwijst naar de Bataafse revolutie (1794): de Verlichtingsidealen van de Franse revolutie gelden daardoor ook in Nederland. Welke woorden vormen de centrale boodschap van de revolutionairen?
Wij Vrouwen Eisen
A
Je maintiendrai (ik zal handhaven).
B
L'union fait la force (eendracht maakt macht).
C
Liberté, égalité, fraternité (vrijheid, gelijkheid, broederschap).
D
La Nation, la Loi, le Roi (de natie, de wet, de koning).
Slide 8 - Quizvraag
Doel van deze slide
Voorkennis activeren.
Het juiste antwoord is C.
Waarom vindt Tula dat de idealen van 'vrijheid, gelijkheid, broederschap' tot de vrijheid van alle slaafgemaakten op Curaçao moeten leiden?
Beredeneer!
Slide 9 - Open vraag
Doel van deze slide
De leerlingen leggen de relatie tussen de Bataafse revolutie en de strijd van Tula.
Antwoord:
Volgens de principes van de Franse revolutie wordt iedereen gelijk geboren. Ieder mens heeft recht op vrijheid, gelijkheid en broederschap. Omdat deze principes nu in Nederland gelden, en Curaçao tot Nederlands grondgebied behoort, beredeneert Tula dat de slaafgemaakten onrechtmatig worden vastgehouden. Zij hebben nu recht op vrijheid.
Denk aan de leefomstandigheden van slaafgemaakten als Tula. Zou hij, als hij nooit gehoord had over de Bataafse Revolutie en de Verlichtingsidealen, ook in verzet willen komen? Leg je antwoord uit.
Beredeneer!
Slide 10 - Open vraag
Doel van deze slide
Leerlingen komen tot het inzicht dat Tula hoe dan ook vrijheid wilde. Daar had hij geen Bataafse Revolutie of Verlichtingsidealen voor nodig. Het is niet zo dat Tula vóór de Franse en Bataafse Revolutie overtuigd was van de legitimiteit van slavernij. Slaafgemaakten hebben uiteraard de slavernij altijd onrechtvaardig gevonden, en zich hier altijd tegen verzet. Tula grijpt de Verlichtingsidealen aan als middel/argument om tot het doel van vrijheid te komen.
Dit is een belangrijk inzicht, omdat het duidelijk moet zijn voor leerlingen dat het verzet van slaafgemaakten niet een product is van West-Europees gedachtengoed.
Antwoord:
Ja, Tula zou dan ook in verzet willen komen. Slaafgemaakten hadden de Verlichtingsidealen niet nodig om vrijheid te willen.
Slide 11 - Tekstslide
Doel van deze slide
De invloed van de Haïtiaanse revolutie begrijpen.
Antwoord op de vraag
De Haïtiaanse revolutie was vermoedelijk het belangrijkste voorbeeld voor Tula.
Achtergrondinformatie
De slaafgemaakten op Haïti gebruiken de Verlichtingsidealen ván de machthebbers tégen de koloniale macht: als elk mens gelijk en vrij geboren is, en St.-Dominque hoort bij Frankrijk, dan moeten de slaafgemaakten vrij zijn.
De Curaçaose strijd wordt vormgegeven naar het voorbeeld van de Haïtiaanse Revolutie. De Bataafse Revolutie (1794) is de aanleiding, het juiste moment om het verzet te starten.
Tula's bijnaam was Rigaud, naar één van de helden van de Haïtiaanse Revolutie.
Bron:
Brief van P. Th. van Teylingen (25 september 1795). Toegang 1.05.12.01, inv. nr. 121, dossier 52. Nationaal Archief.
Slide 12 - Tekstslide
Doel van deze slide:
Gezamenlijk bekijken van het schilderij.
Bespreek met leerlingen
Ook een groep witte mensen, zowel in Europa, als in de VS en de koloniën, vindt dat slavernij moet worden afgeschaft vanwege de Verlichtingsidealen. Hun beweging wordt het abolitionisme genoemd.
Dit schilderij is een allegorie; dit betekent dat de afgebeelde zaken symbolisch moeten worden opgevat. Het schilderij beeldt uit hoe de witte abolitionisten denken over de afschaffing van de slavernij: de Zwarte slaafgemaakten krijgen vrijheid via de Westerse kunsten en wetenschap.
Denk goed na over wat je op het schilderij hebt gezien. Waren de witte abolitionisten vrij van racistische denkbeelden?
Leg uit!
Slide 13 - Open vraag
Doel van deze slide
De leerlingen denken na over wat 'vrijheid, gelijkheid, broederschap' in de 19e eeuw betekenden voor de witte abolitionisten.
Antwoord:
Nee, we zien op het schilderij dat zwarte mensen in een ondergeschikte positie worden geplaatst. De symboliek is bovendien dat zij vrijheid verkrijgen via de wetenschap, cultuur en kunst van de witte machthebber. Hierin schuilen dezelfde racistische denkbeelden als die zich in slavernij manifesteren: zwarte mensen worden als ondergeschikt en minder beschaafd gezien. In het schilderij is Lady Liberty expres heel wit, om het contrast met de vrijgemaakte Afro-Amerikanen te benadrukken.
Extra informatie
Witte abolitionisten zagen zichzelf als 'witte redders'. Zij vonden zwarte mensen dom en niet zelfredzaam en zagen het als hun taak om hen te bevrijden, onderwijzen en redden.
Slide 14 - Tekstslide
Doel van deze slide
De leerlingen verdiepen zich verder in Tula en de andere vrijheidsstrijders. Via deze bron krijgen zij een inkijkje in wie zij zijn en hoe zij handelden.
Bron:
Wat ben je te weten gekomen over Tula en de andere vrijheidsstrijders met behulp van de bron? Wat voor indruk krijg je van Tula?
Bronnen van Onafhankelijkheid, 1576-1581
Bronnen van Onafhankelijkheid, 1576-1581
Slide 15 - Open vraag
Doel van de slide:
Leerlingen vatten samen wat zij nu weten en/of vermoeden over Tula en de andere vrijheidsstrijders.
Uit het eerdere citaat, is al gebleken dat Tula goed op de hoogte is van mondiale ontwikkelingen, zowel van de Bataafse als van de Haïtiaanse revolutie.
Mogelijke antwoorden:
- ze zijn christelijk (dit weten we niet zeker; het kan ook zijn dat de vrijheidsstrijders het christendom als argument gebruiken, omdat zij weten dat de koloniale machthebbers christelijk zijn)
- ze spreken Frans
- ze zijn goed op de hoogte van mondiale ontwikkelingen: Tula verwijst met 'de franse vrijheid' nogmaals naar de revolutie op Haïti (1791)
- dat zij de onderhandelaar goed behandelen
- dat hun doel vrijheid is
Slide 16 - Tekstslide
Doel van deze slide
De leerlingen realiseren zich dat slaafgemaakten die in verzet kwamen heel zwaar werden gestraft.
Achtergrondinformatie
Het verhoor van Tula begint met psychische marteling, oftewel dreigen om tot lichamelijke marteling over te gaan. Daarna wordt de gevangene op een pijnbank gelegd om met behulp van gewichten zijn ledematen uit te rekken. Als dit niet tot een bekentenis leidde, werd dit uitrekken langduriger toegepast. Daarna gingen de ondervragers ertoe over de gevangene te slaan en in het laatste geval ook op allerlei andere manieren te martelen (de vijfde graad van pijniging). Tula heeft deze vreselijke pijnen tijdens zijn verhoren heel erg lang weten te doorstaan.
Bron:
Verhoor van Tula (26 september 1795). Nationaal Archief, toegang 1.05.12.01, inv. nr. 222.
Is de schuldbekentenis van Tula een betrouwbare bron?
Bronnen van Onafhankelijkheid, 1576-1581
Bronnen van Onafhankelijkheid, 1576-1581
Leg uit!
Slide 17 - Open vraag
Doel van deze slide
De leerlingen laten nadenken over de waarde van de bekentenis.
Antwoord:
Een schuldbekentenis als gevolg van marteling is erg onbetrouwbaar.
Tijdens de onderhandelingen met Pater Schinck stelt Tula dat de vrijheidsstrijders enkel hun vrijheid willen. Wellicht was Tula's einddoel wel een onafhankelijk Curaçao, naar voorbeeld van Haïti. Maar dat kan op basis van deze bekentenis niet geconcludeerd worden.
Slide 18 - Tekstslide
Doel van deze slide
Leerlingen leren dat Tula ter dood wordt veroordeeld.
Belangrijk
De gruwelijke straf van Tula (geschreven als Thoula) is tot in detail beschreven.
Een deel is daarom weggelaten. Hier staat nog:
Daarom zou ik willen voorstellen om hem op een houten wiel vast te binden en hem dan al zijn botten te breken en zijn gezicht door vuur te laten verschroeien. Daarna zou dan zijn hoofd met een bijl afgehakt moeten worden.
Vooral bij nazaten van slaafgemaakten kan deze tekst hard binnenkomen. Het kan soms beter zijn deze slide over te slaan.
Antwoord op de vraag:
Om een voorbeeld te stellen.
Bron:
Veroordeling van Tula (3 oktober 1795). Toegang 1.05.12.01, inv. nr. 121. Nationaal Archief.
Slide 19 - Tekstslide
Doel van deze slide
Leerlingen leren over de gevolgen van de vrijheidsstrijd van 1795.
Op de slide hierna volgt een vraag.
Bron:
Publicatie Provisionele Representanten van het Volk van Holland (31 januari 1795). Toegang 3.02.01 inv. nr. 1. Nationaal Archief.
Hebben de koloniale machthebbers het nieuwe reglement opgesteld vanuit de Verlichtingsidealen van de Franse Revolutie?
Bronnen van Onafhankelijkheid, 1576-1581
Bronnen van Onafhankelijkheid, 1576-1581
Leg uit!
Slide 20 - Open vraag
Doel van deze slide
De leerlingen denken na over de redenen van de koloniale machthebbers om een nieuw reglement te maken.
Antwoord:
De principes van de Franse Revolutie zijn: vrijheid, gelijkheid, broederschap. Deze zijn onverenigbaar met slavernij. De koloniale machthebbers hebben dit nieuwe reglement niet vanuit die motivatie opgesteld.
Waarom stelden zij wél een nieuw reglement op?
Het doel was het voorkomen van nieuw verzet en nieuwe revoluties. Dit vormde namelijk een bedreiging voor het in stand houden van slavernij.
Het echte doel van het nieuwe reglement was dus juist het in stand houden van de slavernij.
De koloniale machthebber gebruikt theorieën over ras om zwarte mensen te ontmenselijken en slavernij te rechtvaardigen. Wordt deze 'rassenleer' belangrijker of minder belangrijker voor het koloniale bewind als gevolg van de Verlichtingsidealen?
Bronnen van Onafhankelijkheid, 1576-1581
Bronnen van Onafhankelijkheid, 1576-1581
Leg uit!
Slide 21 - Open vraag
Doel van deze slide
De leerlingen beredeneren hoe de historische gebeurtenis van de Franse revolutie en de bijbehorende Verlichtingsidealen een wisselwerking aangaan met het koloniale denken.
Antwoord:
Vanuit het Verlichtingsdenken wordt elke mens vrij en gelijk geboren. Dit botst met de praktijk van slavernij. Daarom wordt het nóg belangrijker voor de koloniale machthebber om de slaafgemaakten te ontmenselijken. Als zij immers geen mensen zijn, dan gelden de principes van vrijheid, gelijkheid, broederschap niet voor hen. Juist onder invloed van het gelijkheidsdenken van de Verlichting, nam het denken over verschillende rassen een enorme vlucht: dit diende als legitimatie van de slavernij.
Het n-woord speelt een belangrijke rol in deze ontmenselijking. De Verlichting zorgde dus enerzijds voor sociale emancipatie en anderzijds juist voor het rassenbegrip dat bepaalde mensen rechteloos maakte.
Slide 22 - Tekstslide
Doel van deze slide
Leerlingen leren over de afschaffing van de slavernij.
Achtergrondinformatie
In 1814 verbiedt Nederland de handel in slaafgemaakten. Het afschaffen van slavernij laat langer op zich wachten. Het parlement wordt het niet eens over de financiële compensatie van de eigenaren. Pas in 1863 wordt de slavernij afgeschaft in de Nederlandse koloniën. De staat compenseert alleen de plantage-eigenaren en niet de slaafgemaakten. Vrijgemaakten zijn na de afschaffing nog steeds niet echt vrij. Zo is het in Suriname nog tien jaar verplicht op de plantage te werken tegen een karig loon. Nederland is een van de laatste landen die de slavernij afschaft.
Bron:
Bronnen van Onafhankelijkheid, 1576-1581
Bronnen van Onafhankelijkheid, 1576-1581
Sommige mensen noemen de Haïtiaanse en Curaçaose vrijheidsstrijders die in verzet kwamen 'verlichter dan de bestuurders van de Bataafse Republiek'. Wat wordt daar denk je mee bedoeld?
Wat weet je nu?
Slide 23 - Open vraag
Doel van de slide:
Controleren leeropbrengst.
Antwoord:
De bestuurders van de Bataafse Republiek pasten 'vrijheid, gelijkheid, broederschap' enkel toe op witte mensen. En zelfs de witte abolitionisten waren niet vrij van racisme.
De slaafgemaakten die in verzet kwamen pasten de Verlichtingsidealen toe op álle mensen. Zij waren in die zin dus 'verlichter dan de bestuurders van de Bataafse republiek'.
Bronnen van Onafhankelijkheid, 1576-1581
Bronnen van Onafhankelijkheid, 1576-1581
Leg uit hoe de situatie van slaafgemaakten op Curaçao zowel verbeterde als verslechterde als gevolg van de vrijheidsstrijd van 1795 en Verlichtingsidealen.
Wat weet je nu?
Slide 24 - Open vraag
Doel van de slide:
Controleren leeropbrengst.
Antwoord:
De verbetering: er kwam een nieuw reglement, dat er voor moest zorgen dat slaafgemaakten beter behandeld werden.
De verslechtering: deze betere behandeling was erop gericht om slavernij juist langer in stand te houden (om de afschaffing tegen te houden). Ook nam juist onder invloed van de Verlichtingsidealen de ontmenselijking toe, eveneens met het doel de afschaffing te verhinderen.
Bronnen van Onafhankelijkheid, 1576-1581
Bronnen van Onafhankelijkheid, 1576-1581
Deel 1 ding dat je nog niet goed hebt begrepen.
Nog vragen?
Slide 25 - Open vraag
Doel van de slide:
Een laatste gelegenheid om mogelijke vragen te beantwoorden.