De Nederlandse Opstand, 1572-1576
1 / 18
Lesduur is: 20 minIntroductie
Met behulp van originele bronnen leren de leerlingen over de watergeuzen, de inname van Den Briel, de militaire campagne van Alva (Naarden, Alkmaar, Leiden) en de Spaanse Furie. De nadruk ligt daarbij op de (controversiële) rol van de watergeuzen en de opvolging van gebeurtenissen in de eerste jaren van de strijd. Leerlingen denken ook na over de doorwerking van het verleden in het heden en hoe het heden ons beeld van het verleden vorm geeft.
Instructies
Archiefkast
Archiefkasten zijn (veelal) lange, inhoudelijke lessen met veel bronmateriaal. Deze lessen bevatten alle noodzakelijke informatie uit de lesmethode en actieve, verwerkende werkvormen. Bij archiefkasten ligt de nadruk op kennisontwikkeling met enige vaardigheidsontwikkeling.
Instructie
Deze les bevat basiskennis over de beginfase van de Nederlandse Opstand (Tachtigjarige Oorlog) van 1572 tot 1576. De leerlingen zijn voor deze les al bekend met de aanloop van de Opstand en in het bijzonder van de Raad van Beroerten, Alva, de kettervervolging en de geuzen. Daarnaast hebben leerlingen al enige ervaring met het lezen van bronnen en begrippen als oorzaak en gevolg.Deze les wordt klassikaal gegeven en de leerlingen kunnen met hun device actief meedoen. De les bevat interactieve elementen (open vraag, poll, sleepvraag). Zo gewenst kunnen de vragen ook klassikaal zonder devices behandeld worden. Het is sterk aangeraden om de docentenhandleiding door te nemen, voordat de les wordt gebruikt.
Instructies
Onderdelen in deze les
Slide 1 - Tekstslide
Archiefkast:
Archiefkasten zijn (veelal) lange, inhoudelijke lessen met veel bronmateriaal. Deze lessen bevatten alle noodzakelijke informatie uit de lesmethode en actieve, verwerkende werkvormen. Bij archiefkasten ligt de nadruk op kennisontwikkeling met enige vaardigheidsontwikkeling.
Brief van admiraal De Boisot aan gouverneur Van Noortwijk tijdens het ontzet van Leiden (22 september 1574, vertaling uit het Frans in de 18e eeuw). Nationaal Archief.
Kaart van Den Briel - anoniem (1550). Nationaal Archief.
Afbeelding:
Inname van Brielle, Simon Fokke (1752-1770). Rijksmuseum.
Slide 2 - Tekstslide
Doel van deze slide:
Uitleg van de interactieve elementen.
Zie ook de docentenhandleiding voor uitleg en achtergrondinformatie.
Slide 3 - Tekstslide
Tijdvak:
Tijd van Ontdekkers en Hervormers.
Kenmerkende aspecten:
- De protestantse reformatie die splitsing van de christelijke kerk in West-Europa tot gevolg had.
- Het conflict in de Nederlanden dat resulteerde in de stichting van een Nederlandse staat.
Slide 4 - Tekstslide
Voorkennis:
Deze les vereist voorkennis van de aanloop naar de Nederlandse Opstand met in het bijzonder de komst van Alva, de oprichting van de Raad der Beroerten en de kettervervolging.
Deze les is het tweede deel uit een serie over de Nederlandse Opstand.
Slide 5 - Tekstslide
Doel van de slide:
Leren oefenen met symboliek en halen hun voorkennis over de Nederlandse Opstand op.
De volgende slide bevat een aantal antwoorden.
De afbeelding is een propagandaprent uit 1622. Het toont Alva op een troon terwijl hij wordt gekroond door de duivel. Voor hem in ketens zitten vrouwen die symbool staan voor de gewesten. Rechts liggen verscheurde privileges en op de achtergrond vinden executies plaats (waaronder Egmont en Horne).
Afbeelding:
Tirannie van Alva, Willem Jacobsz. Delff (1622). Rijksmuseum.
Slide 6 - Tekstslide
Doel van de slide:
Leren oefenen met symboliek en halen hun voorkennis over de Nederlandse Opstand op.
De oogjes geven een aantal aanleidingen aan. Hebben de leerlingen er nog meer gevonden? Missen ze nog iets?
Deze afbeelding was bedoeld als propaganda en geeft zeker geen objectief beeld.
Afbeelding:
Tirannie van Alva, Willem Jacobsz. Delff (1622). Rijksmuseum.
Slide 7 - Tekstslide
Doel van de slide:
Leerlingen leren over de oorsprong en acties van de watergeuzen.
Afbeelding:
Slag op de Zuiderzee, 1573 - Jan Theunisz. Blanckerhoff (1663). Rijksmuseum.
Slide 8 - Tekstslide
Doel van de slide:
Leerlingen leren over de inname van Den Briel en het verspreiden van de Opstand.
De eerste 'vrije' Statenvergadering vond plaats in Dordrecht op 19 juli 1572. Deze vergadering vond plaats zonder toestemming van de koning en was daarmee direct een daad van opstand. Tijdens de vergadering werd Oranje als stadhouder benoemd, geld beloofd voor de militaire strijd en religieuze vrijheid voor protestanten en katholieken ingevoerd.
Afbeelding (l-r):
Inname van Brielle, Simon Fokke (1752-1770). Rijksmuseum.
Notulen van de eerste 'vrije' vergadering van de Staten van Holland (1572). Bronnenbox, Nationaal Archief.
Bronnen van Onafhankelijkheid, 1576-1581
Bronnen van Onafhankelijkheid, 1576-1581
Stelling: Er was in 1572 nog geen sprake van een Nederlandse opstand.
Verdedig de stelling!
Slide 9 - Open vraag
Doel van de slide:
Leerlingen verwerken hun kennis over de beginfase van de Nederlandse Opstand.
Daarnaast helpt deze opdracht leerlingen te reflecteren op de woorden die wij gebruiken om het verleden te begrijpen. Zowel 'Nederlandse Opstand' als 'Tachtigjarige Oorlog' scheppen een beeld dat niet volledig klopt met de werkelijkheid van 1568 tot 1648. Welke invloed hebben onze woorden op hoe wij het verleden begrijpen?
In de eerste paar jaar van de Opstand waren (op een paar tijdelijke uitzonderingen na) alleen (delen van) Holland en Zeeland in opstand. Echt sprake van een Nederlandse opstand was er daarom niet. Pas vanaf 1576 keren ook steden buiten deze gewesten zich openlijk tegen het Spaanse gezag.
Slide 10 - Tekstslide
Doel van de slide:
Leerlingen leren over de reactie van Alva op het verspreiden van de Opstand.
Afbeelding (l-r):
Wreede moordt der Spanjaarden tot Naarden - Jan Luyken (1679). Wikipedia.
Ontzet van Leiden - Frans Hogenberg (1574-1578). Rijksmuseum.
Slide 11 - Tekstslide
Doel van de slide:
Verdiepingsopdracht: leerlingen vergelijken informatie over het ontzet van Leiden uit een primaire en secundaire bron.
1) Lln bekijken de brief.
2) Lln noteren informatie uit de hertaling.
3) Lln controleren de kaart.
De brief en kaart komen overeen. De brief is gestuurd op 22 september en de vloot kwam de dag daarvoor aan bij Noord Aa. Op de kaart is te zien dat de vloot daar inderdaad op 21 september was.
Extra: de volle maan was op 30 september en het ontzet op 3 oktober, dus het ontzet duurde een paar dagen langer dan gehoopt.
De boeren zullen niet blij zijn geweest. Zij moesten evacueren en verloren tijdelijk hun landbouwgrond (en mogelijk hun huis).
Afbeeldingen (l-r):
Brief van admiraal De Boisot aan gouverneur Van Noortwijk tijdens het ontzet van Leiden (22 september 1574, vertaling uit het Frans in de 18e eeuw). Nationaal Archief.
Wandkaart van het ontzet van Leiden met route van de ontzettingsvloot - J. W. De Jongh (1900). Universiteit Leiden.
Slide 12 - Tekstslide
Doel van de slide:
Leerlingen leren over de gevolgen van Alva's strategie en de Spaanse geldproblemen.
Hertaling geuzenlied:
Over Gods goedheid moet worden verteld,
Hij die zo voor ons zorgt
en ons Den Briel en de Maas schenkt
als onze vaste burcht.
Hij die ons kan bevrijden van
de Hertog van Alva, die tiran.
Muziek:
Camerata Trajectina - Laet Sang en Spel. YouTube
Propagandalied over de inname van Den Briel, oorspronkelijk uit 1572.
Afbeelding:
Spaanse Furie (Antwerpen), Frans Hogenberg (1576-1578). Rijksmuseum
Hoe belangrijk waren de watergeuzen in de beginfase van de Opstand?
Van onbelangrijk (0) tot onmisbaar (100)
Slide 13 - Poll
Doel van de slide:
Leerlingen tonen hun kennis van de rol van de watergeuzen in de beginfase van de Nederlandse Opstand.
Er is geen exact antwoord op deze vraag. Gezien de controle van de geuzen over de waterwegen, de inname van Den Briel en de centrale rol bij het ontzet van Alkmaar en Leiden waren de watergeuzen op z'n minst heel belangrijk. Scores moeten daarom hoog uitvallen.
Zet de gebeurtenissen in de juiste volgorde!
eerder
later
2
3
4
5
6
1
Ontevreden Spaanse troepen plunderen zuidelijke steden.
De watergeuzen beginnen hun plundertochten.
Alva verliest Den Briel.
De Staten van Holland sluiten zich aan bij de Opstand.
De bevolking van Naarden wordt uitgemoord.
Leiden wordt ontzet.
Slide 14 - Sleepvraag
Doel van de slide:
Leerlingen tonen hun kennis van de beginfase van de Opstand door de gebeurtenissen in de juiste volgorde te plaatsen.
Bronnen van Onafhankelijkheid, 1576-1581
Bronnen van Onafhankelijkheid, 1576-1581
Deel 1 ding dat je nog niet goed hebt begrepen.
Nog vragen?
Slide 15 - Open vraag
Doel van de slide:
Een laatste gelegenheid om mogelijke pijnpunten te behandelen.
Slide 16 - Tekstslide
Doel van de slide:
Extra verdiepingsopdracht: leerlingen verwerken hun kennis over de watergeuzen door een oordeel te vormen over geuzenleider Lumey.
Op de volgende staat een extra bron: een krantenartikel over een straatnamendebat uit 1909.
Afbeeldingen:
Aquarel van Willem van der Marck, de heer van Lumey en aanvoerder van de watergeuzen (kort na 1572). Bronnenbox, Nationaal Archief.
De zalig- en heiligverklaring van de martelaren van Gorcum (1864-1867). Nationaal Archief.
Portret van Cornelis Musius, omringd door taferelen uit zijn martelaarschap - Jan van de Velde (1632-1634). Rijksmuseum.
Van Lumeystraat te Gorinchem (2023). Google Maps.
Slide 17 - Tekstslide
Doel van de slide:
Een extra bron over Lumey.
Een debat van de Haagse gemeenteraad over de vernoeming van twee straten in Den Haag naar watergeuzen Lumey en Sonoy. De voorstanders van deze namen winnen het debat uiteindelijk met 1 stem in de meerderheid.
Uit 'Land en Volk' (21 september 1909). Delpher.
Stelling: De 'Lumeystraten' moeten een nieuwe naam krijgen.
Eens of oneens? Beargumenteer!
Slide 18 - Open vraag
Doel van de slide:
Leerlingen verwerken hun kennis over de watergeuzen door een oordeel te vormen over geuzenleider Lumey.
Daarnaast reflecteren leerlingen op de beladenheid van bepaalde historische onderwerpen en doorwerking daarvan in het heden. De discussie over 'geuzenstraten' komt in die zin wat overeen met de discussie over straatnamen en standbeelden van koloniale machthebbers. Een belangrijk verschil is dat deze discussie actueler en meer controversieel is, doordat het kolonialisme nog altijd sterk doorwerkt in hedendaagse ongelijkheid en nog altijd onderwerp van debat is. Deze opdracht kan daarom als voorbereiding dienen voor een eventueel debat over de doorwerking van kolonialisme, zolang dit verschil in gedachten wordt gehouden.