Op reis met Anton de Kom

• Burgerschap
• MBO
• Studiejaar 1-3

Introductie

Op reis met Anton de Kom is een lesprogramma dat bestaat uit de volgende onderdelen: • Een voorbereidende les in de klas (1 lesuur, 12 slides, Lesson-up). • Een programma in de tentoonstelling Anton de Kom – schrijver, strijder, wegbereider in het Nederlands Openluchtmuseum, begeleid door twee museumdocenten (2 uur). Voor boekingsinformatie: https://www.openluchtmuseum.nl/onderwijs • Een verwerkingsles in de klas (1 lesuur, 12 slides met interactieve quiz)

Instructies

Op reis met Anton de Kom

Het lesprogramma is toegespitst op de sociaal-maatschappelijke dimensie van het vak burgerschap, maar heeft ook raakvlakken met de andere drie dimensies (politiek-juridisch, economisch, vitaal).

In de sociaal-maatschappelijke dimensie staan cultuur en omgaan met verschillen centraal. Ze richt zich op de bereidheid en het vermogen om deel uit te maken van de gemeenschap en hoe daar een actieve bijdrage aan te leveren. De kern: het adequaat functioneren in de eigen leefomgeving, in zorgsituaties en in de school; acceptatie van verschillen en culturele verscheidenheid. Kritisch (leren) denken is een van de belangrijke speerpunten.

Aansluitende thema’s die in dit programma aan bod komen: recht en onrecht, vooroordelen, discriminatie, racisme, vrijheid van meningsuiting, gelijkwaardigheid, gelijke kansen.

De voorbereidende les in de klas

Deze les is belangrijk als voorbereiding op het museumbezoek. De studenten krijgen basisinformatie over Anton de Kom, zijn strijd voor rechtvaardigheid en zijn boek 'Wij slaven van Suriname'. Met deze basiskennis kunnen zij in het museum met meer diepgang de discussie-opdrachten doen. We raden je daarom aan om deze les te geven voordat je met de klas het museum bezoekt. Mocht het niet lukken, dan kan het museumprogramma eventueel ook zonder de voorbereidende les gevolgd worden.

Het programma in de tentoonstelling

• Duur: 2 uur (exclusief ontvangst/garderobe)
• Begeleiding: 2 museumdocenten
• Groepsgrootte: maximaal 20 studenten

Bij binnenkomst krijgen de studenten een gezamenlijke introductie op het programma door de museumdocenten. 

Daarna gaan zij in twee groepen naar de tentoonstelling, waar ze rouleren tussen de verschillende thema’s in de zaal. Bij ieder thema krijgen ze een opdracht.

De thema’s die besproken worden kunnen soms emoties losmaken, zowel bij de docenten als studenten. De rol van de eigen docent is essentieel. Als docent ken je je studenten en weet je het beste hoe je je studenten kunt begeleiden. Het is fijn als de docent actief meedoet met de opdrachten maar tijdens discussies is het belangrijk om alle ruimte te geven aan de studenten.

De verwerkingsles in de klas

Met deze les kun je verdieping geven aan de opdrachten die de studenten hebben gedaan in de tentoonstelling. [aanvullen]

Leerdoelen

• Studenten weten wie Anton de Kom is en waar hij voor streed.
• Studenten weten dat hij het boek ‘Wij slaven van Suriname’ schreef en waarom.
• Studenten leren over de koloniale geschiedenis van Nederland en Suriname.
• Studenten kunnen verband leggen tussen het gedachtegoed van Anton de Kom en hedendaags racisme of ander onrecht.
• Studenten weten dat ze leven in een democratische rechtsstaat met een grondwet.
• Studenten kunnen reflecteren op hun eigen identiteit.

Missie

Het programma laat studenten een reis beleven met en door het leven van Anton de Kom. De studenten maken kennis met Anton de Kom in al zijn facetten en ontdekken hoe actueel zijn gedachtegoed nog steeds is. Een interactief programma, waarbij de studenten een bewustwordingsproces ingaan.

De rode draad is: hoe vrij ben jij? Met aanvullende vragen als: kun je zijn wie je bent? Wat zijn jouw ideeën, overtuigingen, blinde vlekken? Herken je deze in het debat in onze huidige maatschappij? 

Het programma ademt vrijheid, zelfbeschikking, strijdvaardigheid en aanzetten tot denken in mogelijkheden. Vooroordelen en (institutioneel) racisme zijn onder anderen thema’s die gekoppeld worden aan de strijd van Anton de Kom. De tentoonstelling en het lesprogramma zijn een aanmoediging om het eigen vrije denken te ervaren. Het lesprogramma wil studenten inspireren om in mogelijkheden en oplossingen te denken en in vrijheid hun eigen weg te vinden. Losmaken!

Anton de Kom

Anton de Kom wordt in 1898 geboren in Paramaribo, hoofdstad van de Nederlandse kolonie Suriname. Door het racistische beleid lukt het hem niet een baan te vinden. Op zijn 23ste verhuist hij daarom naar Nederland. Hij strijdt tegen racisme en schrijft artikelen over het kolonialisme. 

In 1926 trouwt hij met de Nel Borsboom, ze krijgen vier kinderen. Terug in Suriname begint Anton de Kom een adviesbureau voor de armen. Dit zijn contractarbeiders, die na de afschaffing van de slavernij in 1863 uit Brits-Indië en Nederlands- Indië werden gehaald om het werk op de plantages over te nemen – onder erbarmelijke omstandigheden. 

Anton de Kom stoort zich aan de ongelijkheid in Suriname en wil dat bespreken met de Nederlandse gouverneur. Die stelt dat niet op prijs. Anton wordt gearresteerd, gevangen gezet en uit Suriname verbannen. 

In Nederland schrijft hij het kritische boek Wij slaven van Suriname. Hierin vertelt hij de Surinaamse kant van de geschiedenis. Als de Tweede Wereldoorlog uitbreekt, gaat hij in het verzet om tegen een andere onderdrukker te strijden. Maar hij wordt opgepakt en sterft in een concentratiekamp.

Meer weten over Anton de Kom?

Hieronder vind je suggesties voor verder lezen, kijken en luisteren.

Boeken

Speciaal voor het onderwijs samengestelde uitgave van 'Wij slaven van Suriname', met uitgebreide contextinformatie
Anton de Kom, 'Wij slaven van Suriname' -
Tekst in Context 16, samengesteld door Henna Goudzand Nahar en Michiel van Kempen, Amsterdam University Press, 2022

Vuistdikke, toegankelijke biografie:
Alice Boots en Rob Woortman, 'Anton de Kom', Atlas Contact, 2016

Uitgave van de anansiverhalen die Anton de Kom schreef. Het handschrift bevindt zich in het Literatuurmuseum in Den Haag:       
Anton de Kom, 'Anangsieh tories. Verhalen van de spin uit Suriname', Atlas Contact, 2022   

Online:
Canonvenster Anton de Kom (sinds 2020 opgenomen in de Canon van Nederland). Met interactieve vensterplaat, foto’s en filmpjes. Nederlands Openluchtmuseum, 2020:
https://www.canonvannederland.nl/nl/antondekom
Longread van de NPO over Anton de Kom, met tekst, filmpjes en verwijzing naar gerelateerde thema’s (Keti Koti, slavernij, Black Lives Matter, Suriname, racisme):
https://npokennis.nl/longread/8086/wie-was-anton-de-kom#id-2

Website gemaakt door studenten van de master Publieksgeschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam, in het kader van 150 jaar afschaffing slavernij (2013). O.a. interactieve tijdlijn:

https://www.antondekom.humanities.uva.nl/over-ons/

Prachtige podcast door historici Tim Streefkerk en Paul de Jong over werk, leven en nalatenschap van Anton de Kom. KRO/NRCV radio 1 (2021), 5 afleveringen van een half uur:

https://podcast.npo.nl/feed/strijden-ga-ik-anton-de-kom.xml

Op reis met Anton de Kom

Wat weet jij over Anton de Kom?

Waar ligt Suriname?

1. Noord-Amerika
2. Zuid-Amerika
3. Europa
4. Azië

De officiële taal van Suriname is ...

1. Nederlands
2. Sranantongo
3. Engels
4. Papiaments

Na de onafhankelijkheid van Suriname in 1975 bleef Nederlands de enige officiële taal. Maar Sranantongo is van veel mensen de moedertaal. Deze ontstond in de koloniale periode als contacttaal tussen groepen met verschillende moedertalen. Anton de Kom beschrijft in zijn boek dat hij straf kreeg als hij zijn moedertaal sprak. Veel Surinaamse ouderen herinneren zich dat zij geen Sranantongo mochten spreken. Deden ze dat wel, dan kregen ze van hun ouders te horen: ‘Spoel je mond met zeep!’
Andere talen in Suriname:
•    Inheemse talen van de oorspronkelijke bewoners.
•    Marrontalen. Er zijn 6 Marrongroepen in Suriname, nazaten van slaafgemaakten die de plantages ontvluchtten.
•    Sarnami, de taal van de Hindostanen, nazaten van contractarbeiders uit voormalig Brits-Indië.
•    Javaans, de taal van de Javanen, nazaten van contractarbeiders uit voormalig Nederlands-Indië)
In totaal worden er ongeveer 20 talen gesproken in Suriname.

Tot 1954 was Suriname...

1. Een zelfstandige republiek
2. Een zelfstandig koninkrijk
3. Een provincie van Nederland
4. Een kolonie van Nederland

Suriname was van 1667 tot 1954 een Nederlandse kolonie. Op 15 december 1954 tekenden Suriname en Nederland het Statuut voor het Koninkrijk der Nederlanden. Vanaf dat moment was Suriname geen kolonie meer. Het land kreeg een grote mate van zelfbestuur en algemeen kiesrecht. Op 25 november 1975 werd Suriname een onafhankelijke republiek.

Wat is kolonialisme?

1. Kolonialisme is de vrijheidsstrijd in niet-westerse landen
2. Kolonialisme is een politieke stroming, met name in niet-westerse landen
3. Kolonialisme is het bezetten en uitbuiten van een (overzees) gebied
4. Kolonialisme is handel drijven met verre landen

Suriname is een bonte mengelmoes van mensen. In de loop van de eeuwen kwamen er groepen uit alle delen van de wereld. Wat is de juiste volgorde?

1. Creolen en Marrons, Inheemsen, Javanen, Hindostanen.
2. Javanen, Hindostanen, Creolen en Marrons, Inheemsen.
3. Hindostanen, Javanen, Inheemsen, Creolen en Marrons
4. Inheemsen, Creolen en Marrons, Hindostanen, Javanen.

In het lesprogramma Op reis met Anton de Kom laten we zien hoe het koloniaal verleden nog steeds doorwerkt in onze huidige samenleving. Racisme, minderwaardigheidsgevoel en ongelijkheid bestaan nog steeds; de strijd van Anton de Kom is ook vandaag de dag actueel.

Inheemsen        

De inheemsen, de oorspronkelijke bewoners van Suriname, werden vroeger ‘indianen’ genoemd. Deze term is tegenwoordig omstreden: het is een benaming die de Europese overheersers hun gaven.

Creolen        

Creolen zijn de nazaten van tot slaaf gemaakten.

Marrons        

Marrons zijn de nakomelingen van tot slaaf gemaakten die de plantages ontvluchtten en een bestaan opbouwden in het regenwoud. Er zijn 6 verschillende Marronvolken in Suriname.

Hindostanen        

Vanaf 1873 ronselde Nederland Hindostaanse contractarbeiders in de Engelse kolonie Brits-Indië (tegenwoordig India/Pakistan).

Javanen        

Vanaf 1890 ronselde Nederland contractarbeiders in de eigen kolonie Nederlands-Indië.

Er zijn nog andere bevolkingsgroepen, zoals:

Portugese joden   

Zij kwamen al aan in Suriname voordat het in 1667 blijvend een Nederlandse kolonie werd en stichtten plantages. Jodensavanne werd de grootste joodse plantagegemeenschap van het Amerikaanse continent.

Chinezen       

Voor de afschaffing van de slavernij in 1863 haalde Nederland Chinese contractarbeiders uit China en Nederlands-Indië naar Suriname. De plantage-eigenaren waren bang dat ze te weinig arbeiders zouden hebben als de slavernij werd afgeschaft. In 1858 kwam de eerste groep van achttien Chinezen aan.

Boeroes       

In 1845 trokken 24 Noord-Nederlandse gezinnen naar het district Saramacca, op ongeveer 50 kilometer van de hoofdstad Paramaribo. Ze stichtten een stukje Noord-Nederland in de tropen. Na een epidemie trokken ze naar Paramaribo, waar hun nazaten nog steeds wonen.

Anton de Kom was...

1. Een verzetsheld
2. Een schrijver
3. Een vrijheidsstrijder
4. Een vakbondsleider

Anton de Kom streed met zijn pen en door lezingen te geven. Hij zocht contact met de communisten, die net als hij het koloniale systeem wilden afschaffen. Ook geloofde hij, net als zij, dat de arbeidersklasse haar omstandigheden kon verbeteren door zich te verenigen: samen sta je sterk! Anton de Kom is nooit lid geworden van een communistische partij of vakbond.

Anton de Kom is op 22 februari 1898 in Paramaribo geboren. Hoeveel jaar ná de afschaffing van de slavernij was dat?

1. 0 Jaar, de slavernij was nog niet afgeschaft
2. 35 Jaar, de slavernij werd in 1863 afgeschaft
3. 25 Jaar, de slavernij werd in 1873 afgeschaft
4. 100 Jaar, de slavernij werd in 1798 afgeschaft

De Nederlandse overheid schafte de slavernij in Suriname en het Caribisch gebied af op 1 juli 1863 – ruim 3 jaar na de afschaffing van de slavernij in Nederlands-Indië op 1 januari 1860. Maar de tot slaaf gemaakten moesten nog 10 jaar onder Staatstoezicht op de plantages blijven werken. Vanaf 1873 waren ze pas echt vrij. Vanaf die tijd ging de Nederlandse regering arbeidskrachten zoeken in koloniën in Azië.

Hoe heet het boek dat Anton de Kom heeft geschreven?

1. Max Havelaar
2. Wij slaven van Suriname
3. Geschiedenis van Suriname
4. Geschiedenis van de slavernij

Het boek 'Wij slaven van Suriname' verscheen in 1934. Het is het eerste boek over een Nederlandse kolonie, geschreven vanuit het perspectief van een schrijver die in het land zelf is geboren. Het boek Max Havelaar, een even felle aanklacht tegen de koloniale uitbuiting in Nederlands-Indië, verscheen 74 jaar eerder, maar werd door een Nederlander geschreven: Multatuli - pseudoniem van Eduard Douwes Dekker.

NTR-filmpje (2021) uit de serie MUST: hierin tippen podiumkunstenaars dingen die je volgens hen een keer gezien, gehoord of ervaren moet hebben. Een kunstwerk, muziekstuk of plek die hun raakt, inspireert of anders naar de wereld laat kijken.
In dit filmpje is Samuel Sekyere (rapper Bokoesam) aan het woord. Hij is zich pas kortgeleden gaan verdiepen in de naamdrager van zijn favoriete plein in Amsterdam Zuidoost; Anton de Kom. Het plein, met aan het hoofd een standbeeld van Anton de Kom, laat zien waar voor hem de Bijlmer voor staat: een plek waar alle culturen samenkomen. De geschiedenis van verzetsstrijder Anton de Kom is onderbelicht, terwijl het een universeel verhaal vertelt over strijd tegen onderdrukking. Voor Bokoesam staat De Kom ook symbool voor de vrijheid die hij nu heeft om te kunnen maken wat hij wil. Een inspiratiebron, voor zichzelf en de generaties na hem. Door zijn naam te koppelen aan fysieke plekken, en hem in dit geval letterlijk op een sokkel te zetten, blijft de geschiedenis leven.

Tentoonstelling

Anton de Kom - schrijver, strijder, wegbereider