VSO - Actie-reactie!
1 / 13
Lesduur is: 40 minIntroductie
Hoe reageer jij als er iets gebeurt, er iemand hulp nodig heeft, of als je iets ziet wat volgens jou niet helemaal oké is? Het is handig om te weten wat jouw natuurlijke reactie is in bepaalde situaties en vooral ook waaróm je zo reageert. Daar gaan we in deze les mee aan de slag. En wist je dat hoe meer je hierover leert en hoe meer je hiermee oefent, hoe steviger je in je schoenen staat? Actie-reactie!
Instructies
Doel van de les
Deze les gaat niet alleen over begrijpen hoe reacties werken maar ook over het herkennen van je eigen (geprogrammeerde) voorkeur, want inzicht in je reactie is de eerste stap naar het beheersen ervan. Daarnaast zoomt de les ook nog in op hulpbereidheid. Het doel is leerlingen te laten verkennen hoe hulpbereid ze kunnen en willen zijn, door ze te prikkelen om na te denken over hun eigen gedrag en hen aan te moedigen om met elkaar in gesprek te gaan. Het creëert zelfbewustheid en handelingsbekwaamheid bij jongeren en draagt zo bij aan zelfbeschikking en weerbaarheid.
Bijlage
Werkblad Actie-Reactie, 1 per leerling
Voorbereiding
Werkvormen
Klassikaal gesprek, individueel.
Klassikale kennisoverdracht, individuele oefening, probleemoplossing aan de hand van een casus. Klassikale reflectie.
Kennis/competenties/vaardigheden
Bewustwording, zelfbewustzijn, empathie, betrokkenheid, samenwerken, aanpassingsvermogen, zelfkennis, handelingsbekwaam, hulpbereidheid.
Leerdoelen
De leerling…
…leert wat de termen vechten, vluchten, bevriezen en pleasen inhouden
…leert dat iedereen in een vecht-, vlucht-, bevries- of please-reactie schiet bij ‘nood’situaties
…vergroot de zelfkennis over de eigen vorm van stressrespons
…oefent door middel van een hypothetisch scenario hoe in nood te handelen
…is zich ervan bewust dat kennis bijdraagt aan kunde
…kan een hypothetische noodsituatie koppelen aan de realiteit
…kan reflecteren op zichzelf en de les
Burgerschap
Deze les gaat niet alleen over begrijpen hoe reacties werken maar ook over het herkennen van je eigen (geprogrammeerde) voorkeur, want inzicht in je reactie is de eerste stap naar het beheersen ervan. Daarnaast zoomt de les ook nog in op hulpbereidheid. Het doel is leerlingen te laten verkennen hoe hulpbereid ze kunnen en willen zijn, door ze te prikkelen om na te denken over hun eigen gedrag en hen aan te moedigen om met elkaar in gesprek te gaan. Het creëert zelfbewustheid en handelingsbekwaamheid bij jongeren en draagt zo bij aan zelfbeschikking en weerbaarheid.
Bijlage
Werkblad Actie-Reactie, 1 per leerling
Voorbereiding
- Print het werkblad
Werkvormen
Klassikaal gesprek, individueel.
Klassikale kennisoverdracht, individuele oefening, probleemoplossing aan de hand van een casus. Klassikale reflectie.
Kennis/competenties/vaardigheden
Bewustwording, zelfbewustzijn, empathie, betrokkenheid, samenwerken, aanpassingsvermogen, zelfkennis, handelingsbekwaam, hulpbereidheid.
Leerdoelen
De leerling…
…leert wat de termen vechten, vluchten, bevriezen en pleasen inhouden
…leert dat iedereen in een vecht-, vlucht-, bevries- of please-reactie schiet bij ‘nood’situaties
…vergroot de zelfkennis over de eigen vorm van stressrespons
…oefent door middel van een hypothetisch scenario hoe in nood te handelen
…is zich ervan bewust dat kennis bijdraagt aan kunde
…kan een hypothetische noodsituatie koppelen aan de realiteit
…kan reflecteren op zichzelf en de les
Burgerschap
Deze les sluit aan bij de volgende actuele burgerschapskerndoelen:
- Kerndoel 1. Schoolcultuur:
- Zorgen voor een veilige schoolomgeving met aandacht voor diversiteit en inclusie.
- Stimuleren van kritische denkvaardigheden, morele en ethische oordeelsvorming en het offline en online respectvol communiceren daarover.
- Kerndoel 2. Diversiteit:
- In gedrag rekening houden met ervaringen en perspectieven van anderen.
- Kerndoel 3. Democratische waarden:
- Bevragen van morele en ethische perspectieven op rechtvaardigheid en verantwoordelijkheid.
- Reflecteren op de effecten van het eigen handelen op de omgeving en het welzijn van anderen, nu en in de toekomst.
- Kerndoel 4. Maatschappelijke betrokkenheid:
- Benoemen en waarderen van de eigen bijdrage aan de samenleving in dagelijkse situaties.
- Afwegingen maken van de eigen mogelijkheden om maatschappelijke betrokkenheid vorm te geven.
- Kerndoel 6. Maatschappelijke vraagstukken:
- Uitdrukken van persoonlijke idealen en opvattingen.
- Reflecteren op hoe de eigen identiteit en waarden het handelen kunnen beïnvloeden.
- Verkennen welke individuele en collectieve bijdragen aan oplossingen mogelijk zijn.
Werkbladen
Onderdelen in deze les
Slide 1 - Tekstslide
Intro Actie-reactie
Hoe reageer jij als er iets gebeurt, er iemand hulp nodig heeft, of als je iets ziet wat volgens jou niet helemaal oké is? Het is handig om te weten wat jouw natuurlijke reactie is in bepaalde situaties en vooral ook waaróm je zo reageert. Daar gaan we in deze les mee aan de slag. En wist je dat hoe meer je hierover leert en hoe meer je hiermee oefent, hoe steviger je in je schoenen staat? Actie-reactie!
Slide 2 - Tekstslide
Stel je voor…
Je zit nietsvermoedend voor je uit te staren in de klas en iemand rent opeens gillend het klaslokaal in!
Aaaah! Je schrikt! Hoe reageer jij? Spring je op of verstijf je misschien? En wat denk je in die eerste seconde?
Beeld het je maar eens in…
Vraag aan de klas of ze van zichzelf weten hoe ze in zo’n situatie reageren.
Je zit nietsvermoedend voor je uit te staren in de klas en iemand rent opeens gillend het klaslokaal in!
Aaaah! Je schrikt! Hoe reageer jij? Spring je op of verstijf je misschien? En wat denk je in die eerste seconde?
Beeld het je maar eens in…
Vraag aan de klas of ze van zichzelf weten hoe ze in zo’n situatie reageren.
Slide 3 - Tekstslide
Wist je dat...?
Wat gebeurt er eigenlijk als je ineens heel erg schrikt van iets engs of iets onverwachts?
Op dit soort momenten zijn er vier manieren waarop we kunnen reageren; we vluchten (rennen weg of verstoppen ons), vechten (gaan bijvoorbeeld de discussie aan of schieten te hulp), we bevriezen (letterlijk of figuurlijk) of we volgen (proberen de boel te sussen of gaan overal in mee zonder zelf na te denken). In het Engels zijn het de 4 f-en: fight, flight, freeze, fawn. We gaan ze zo één voor één bespreken!
Je lichaam schiet automatisch in één van deze reacties, daar kan je niet zoveel aan doen. Toch? Nou, dat is niet helemaal waar! Als je bepaalde situaties genoeg oefent, kan je hier invloed op hebben.
Wat gebeurt er eigenlijk als je ineens heel erg schrikt van iets engs of iets onverwachts?
Op dit soort momenten zijn er vier manieren waarop we kunnen reageren; we vluchten (rennen weg of verstoppen ons), vechten (gaan bijvoorbeeld de discussie aan of schieten te hulp), we bevriezen (letterlijk of figuurlijk) of we volgen (proberen de boel te sussen of gaan overal in mee zonder zelf na te denken). In het Engels zijn het de 4 f-en: fight, flight, freeze, fawn. We gaan ze zo één voor één bespreken!
Heeft iemand hier weleens van gehoord?
Je lichaam schiet automatisch in één van deze reacties, daar kan je niet zoveel aan doen. Toch? Nou, dat is niet helemaal waar! Als je bepaalde situaties genoeg oefent, kan je hier invloed op hebben.
Slide 4 - Tekstslide
Vechten
Deel het werkblad uit.
Uitleg opdracht: je gaat zo aangeven op je werkblad in hoeverre je vindt dat de vier reacties bij jou passen. We beginnen bij de eerste, vechten. Je hoort zo de uitleg over de reactie: 'vechten'. Vind jij dat 'vechten' helemaal wel, een beetje of helemaal niet bij je past? Kleur onder de beer het vakje in waarvan jij denkt dat het bij je past. Let op: er is geen goed of fout! Het is gewoon een leuke oefening om je te laten nadenken over hoe jij reageert.
Uitleg vechten:
Als er iets onverwachts gebeurt schiet je in een vechtmodus omdat je jezelf en eventueel de mensen om je heen wil beschermen. Vechterstypes komen graag snel in actie. Dat kan fysiek zijn maar ook verbaal. Zeg jij er altijd meteen wat van als er iets gebeurt?
Ben jij, denk je, (soms) een vechter? Kleur onder de beer het bolletje 'helemaal niet', 'beetje' of 'helemaal wel' in! Kan je niet kiezen? Je kan ook twee bolletjes inkleuren.
Let op: er is geen goed of fout en je hoeft dit niet te delen!
Deel het werkblad uit.
Uitleg opdracht: je gaat zo aangeven op je werkblad in hoeverre je vindt dat de vier reacties bij jou passen. We beginnen bij de eerste, vechten. Je hoort zo de uitleg over de reactie: 'vechten'. Vind jij dat 'vechten' helemaal wel, een beetje of helemaal niet bij je past? Kleur onder de beer het vakje in waarvan jij denkt dat het bij je past. Let op: er is geen goed of fout! Het is gewoon een leuke oefening om je te laten nadenken over hoe jij reageert.
Uitleg vechten:
Als er iets onverwachts gebeurt schiet je in een vechtmodus omdat je jezelf en eventueel de mensen om je heen wil beschermen. Vechterstypes komen graag snel in actie. Dat kan fysiek zijn maar ook verbaal. Zeg jij er altijd meteen wat van als er iets gebeurt?
Opspringen en meteen er op af gaan, gebalde vuisten of bijvoorbeeld je lichaam aanspannen zijn bij 'vechters' heel normale fysieke reacties, dit zijn manieren waarop het lichaam de opgebouwde spanning af kan voeren.
Let op: er is geen goed of fout en je hoeft dit niet te delen!
Slide 5 - Tekstslide
Vluchten
Uitleg vluchten:
Wanneer je reflex is om te vluchten, dan is dat omdat je gevaar, stress of een confrontatie zo veel mogelijk uit de weg wil gaan. Je loopt bijvoorbeeld de kamer uit, gaat niet het gesprek aan met degene of durft iemand niet terug te bellen.
Eigenschappen van een vluchtreactie zijn rusteloze benen en armen – een knie die bijvoorbeeld constant op en neer wipt. Of het kan je het gevoel geven dat je gevangen zit in je eigen lichaam. Wist je dat sommige mensen die sterke vluchtneigingen hebben overdreven veel aan sport doen?
Ben jij, denk je, (soms) een vluchter? Kleur onder de ree het bolletje 'helemaal niet', 'beetje' of 'helemaal wel' in! Kan je niet kiezen? Je kan ook twee bolletjes inkleuren.
Let op: er is geen goed of fout en je hoeft dit niet te delen!
Uitleg vluchten:
Wanneer je reflex is om te vluchten, dan is dat omdat je gevaar, stress of een confrontatie zo veel mogelijk uit de weg wil gaan. Je loopt bijvoorbeeld de kamer uit, gaat niet het gesprek aan met degene of durft iemand niet terug te bellen.
Eigenschappen van een vluchtreactie zijn rusteloze benen en armen – een knie die bijvoorbeeld constant op en neer wipt. Of het kan je het gevoel geven dat je gevangen zit in je eigen lichaam. Wist je dat sommige mensen die sterke vluchtneigingen hebben overdreven veel aan sport doen?
Ben jij, denk je, (soms) een vluchter? Kleur onder de ree het bolletje 'helemaal niet', 'beetje' of 'helemaal wel' in! Kan je niet kiezen? Je kan ook twee bolletjes inkleuren.
Let op: er is geen goed of fout en je hoeft dit niet te delen!
Slide 6 - Tekstslide
Bevriezen
Uitleg bevriezen:
Bevriezen, dat doen we eigenlijk allemaal in eerste instantie wanneer we ergens van schrikken – ook al is het maar voor enkele seconden. Dit zorgt ervoor dat we de tijd hebben om meer informatie over het gevaar of de situatie naar onze hardwerkende hersenen te sturen.
Als je iemand bent die bevriest in situaties dan kan het zijn dat je je verlamd voelt. Misschien herinner je je wel dat je iets moest doen in deze situatie maar je bent het even helemaal kwijt.
Bij sommige mensen lijkt het zelfs alsof ze niets om de situatie geven. Niets is minder waar, het is alleen dat deze automatische, natuurlijke reactie van het lichaam het zo doet lijken. Ze hebben langer nodig om de prikkels te verwerken en te bedenken wat ze moeten doen.
Ben jij, denk je, (soms) een vluchter? Kleur onder het stokstaartje het bolletje 'helemaal niet', 'beetje' of 'helemaal wel' in! Kan je niet kiezen? Je kan ook twee bolletjes inkleuren.
Let op: er is geen goed of fout en je hoeft dit niet te delen!
Uitleg bevriezen:
Bevriezen, dat doen we eigenlijk allemaal in eerste instantie wanneer we ergens van schrikken – ook al is het maar voor enkele seconden. Dit zorgt ervoor dat we de tijd hebben om meer informatie over het gevaar of de situatie naar onze hardwerkende hersenen te sturen.
Als je iemand bent die bevriest in situaties dan kan het zijn dat je je verlamd voelt. Misschien herinner je je wel dat je iets moest doen in deze situatie maar je bent het even helemaal kwijt.
Bij sommige mensen lijkt het zelfs alsof ze niets om de situatie geven. Niets is minder waar, het is alleen dat deze automatische, natuurlijke reactie van het lichaam het zo doet lijken. Ze hebben langer nodig om de prikkels te verwerken en te bedenken wat ze moeten doen.
Ben jij, denk je, (soms) een vluchter? Kleur onder het stokstaartje het bolletje 'helemaal niet', 'beetje' of 'helemaal wel' in! Kan je niet kiezen? Je kan ook twee bolletjes inkleuren.
Let op: er is geen goed of fout en je hoeft dit niet te delen!
Slide 7 - Tekstslide
Volgen
Uitleg volgen:
Deze vierde en laatste mogelijke reactie is het minst bekend. Volgen, ook wel pleasen genoemd, is een overlevingsmechanisme waarbij je de situatie helemaal over je heen laat komen en er zelfs in meegaat. Sterker nog, je probeert het je belager of aanvaller naar de zin te maken in de hoop dat de gevaarlijke situatie dan verdwijnt.
Ben jij, denk je, (soms) een volger? Kleur onder het schaap het bolletje 'helemaal niet', 'beetje' of 'helemaal wel' in! Kan je niet kiezen? Je kan ook twee bolletjes inkleuren.
Let op: er is geen goed of fout en je hoeft dit niet te delen!
Uitleg volgen:
Deze vierde en laatste mogelijke reactie is het minst bekend. Volgen, ook wel pleasen genoemd, is een overlevingsmechanisme waarbij je de situatie helemaal over je heen laat komen en er zelfs in meegaat. Sterker nog, je probeert het je belager of aanvaller naar de zin te maken in de hoop dat de gevaarlijke situatie dan verdwijnt.
Volgers zijn mensen die de behoeftes van anderen boven die van zichzelf zetten. Als het maar goed gaat met de ander, dan gaat het ook goed met mij! Als de andere persoon maar niet boos is of boos blijft, dan komt het allemaal goed.
Kinderen die in een onveilige situatie zijn opgegroeid hebben zichzelf deze respons vaak aangeleerd. Ze kunnen zichzelf goed onzichtbaar maken en proberen ervoor te zorgen dat iedereen het zoveel mogelijk naar de zin heeft zodat er geen spanningen ontstaan.
Ben jij, denk je, (soms) een volger? Kleur onder het schaap het bolletje 'helemaal niet', 'beetje' of 'helemaal wel' in! Kan je niet kiezen? Je kan ook twee bolletjes inkleuren.
Let op: er is geen goed of fout en je hoeft dit niet te delen!
Slide 8 - Tekstslide
Heb jij jezelf herkend?
Misschien ben jij wel typisch iemand die bevriest, of een echte vluchter. Dat is goed om te weten! Dan weet je wat je van jezelf kan verwachten én dat het volkomen normaal is dat je zo reageert. Het kan ook zijn dat je combinatie aan reacties hebt.
Soms zitten deze reacties je ook in de weg en wil je misschien af en toe anders reageren. Dan wil je bijvoorbeeld niet bevriezen maar graag in actie komen.
Hoe doe je dat dan?
Je ervan bewust zijn/de reacties herkennen is stap 1! En vervolgens: oefenen!
Misschien ben jij wel typisch iemand die bevriest, of een echte vluchter. Dat is goed om te weten! Dan weet je wat je van jezelf kan verwachten én dat het volkomen normaal is dat je zo reageert. Het kan ook zijn dat je combinatie aan reacties hebt.
Soms zitten deze reacties je ook in de weg en wil je misschien af en toe anders reageren. Dan wil je bijvoorbeeld niet bevriezen maar graag in actie komen.
Hoe doe je dat dan?
Je ervan bewust zijn/de reacties herkennen is stap 1! En vervolgens: oefenen!
Slide 9 - Tekstslide
Wat zou jij doen?
Klassikaal
Tekst docent:
Dus we gaan zo aan de slag met de oefenopdracht 'Wat zou jij doen?'
Klassikaal
Tekst docent:
Natuurlijk gebeurt er niet altijd iets waar je van schrikt. Maar het kan wel zo zijn dat er iets gebeurt waarbij je snel moet reageren - in het geval van nood bijvoorbeeld - maar bijvoorbeeld bevriest. Dat is niet erg en je kan er niks aan doen. Maar als je die situaties oefent, kan je er wel beter in worden.
Let’s go!
Slide 10 - Tekstslide
Scenario fietsenstalling
Je loopt op school de fietsenstalling in en ziet dat iemand omringd wordt door een groepje klasgenoten en dat hij wordt geduwd. Hij valt stil, terwijl de anderen aan hem blijven trekken en duwen. Je ziet duidelijk dat het geen grapje is.
Hoe reageer je en wat doe je?
Denkrichtingen om de leerlingen op gang te helpen:
Je loopt op school de fietsenstalling in en ziet dat iemand omringd wordt door een groepje klasgenoten en dat hij wordt geduwd. Hij valt stil, terwijl de anderen aan hem blijven trekken en duwen. Je ziet duidelijk dat het geen grapje is.
Hoe reageer je en wat doe je?
Neem even de tijd en bedenk of je meerdere reacties kunt hebben om te helpen en welke dit zijn.
Denkrichtingen om de leerlingen op gang te helpen:
- Wat kún je allemaal doen in deze situatie, zowel in negatieve als in positieve zin?
- Wat zou je willen doen in deze situatie?
- Hoe zou je dat kunnen aanpakken?
- Kun je dat zelf, of heb je hulp van anderen nodig?
- Welke risico’s loop je in deze situatie?
- Wat is realistisch?
Slide 11 - Tekstslide
Wat kán je doen?
Bespreek de opdracht klassikaal na. Wat heeft iedereen bedacht?
Bespreek de opdracht klassikaal na. Wat heeft iedereen bedacht?
Vraag een aantal leerlingen om een reactie.
Vat nu de 'les' samen en bedenk samen wat je allemaal kan doen en schrijf eventueel mee op het bord:
- Neem je tijd voor de ‘risico-analyse’ en zorg dat je weet wat je kunt doen voor je beslist of je wel of niet helpt!
- Je kan iemand erbij roepen of zoeken zodat je niet alleen bent, samen sta je sterker. Dan kun je samen ingrijpen.
- Je kan verbaal zeggen: 'hé, hou op!', als dat veilig genoeg voelt.
- Weet dat je ook op een later moment – we hebben het hier immers niet over acute noodsituaties - erop terug kunt komen of iemand anders (bijv. mij als docent/mentor) om hulp of advies kunt vragen.
- Het kan ook altijd nuttig zijn in je achterhoofd te houden: "Wat zou ik nodig hebben als ik in die situatie zou zitten, wat hoop ik dat een ander voor mij zou doen?”
Natuurlijk is dit een bedachte situatie maar mogelijke reacties bedenken helpt je om in het echte leven ook andere keuzes te maken!
TIP: Vraag de leerlingen wie zelf weleens een situatie heeft gehad waarin hij bevroor of niet wist wat hij moest doen. Wat zou je nu kunnen bedenken om het anders te doen?
Slide 12 - Tekstslide
ACTIE-REACTIE!
In deze les hebben we het gehad over wat er met ons en in ons gebeurt wanneer we geconfronteerd worden met spannende of onverwachtse situaties. Hoe reageren we en waarom? Dit herkennen is de eerste stap naar het beheersen ervan!
Hoe vaker je dit in je hoofd oefent, hoe realistischer het is dat je in het echte leven weet hoe je moet ingrijpen.
Actie – reactie!
In deze les hebben we het gehad over wat er met ons en in ons gebeurt wanneer we geconfronteerd worden met spannende of onverwachtse situaties. Hoe reageren we en waarom? Dit herkennen is de eerste stap naar het beheersen ervan!
Hoe vaker je dit in je hoofd oefent, hoe realistischer het is dat je in het echte leven weet hoe je moet ingrijpen.
Actie – reactie!
Slide 13 - Tekstslide
Evaluatie invullen? Ja graag!
We zijn bij Respect Foundation heel blij met alle reacties, tips en feedback op onze lessen. We zijn altijd op zoek naar verbeterpunten. Vul onderstaande vragenlijst in, als docent of samen met je klas!
Klik op de link!
We zijn bij Respect Foundation heel blij met alle reacties, tips en feedback op onze lessen. We zijn altijd op zoek naar verbeterpunten. Vul onderstaande vragenlijst in, als docent of samen met je klas!
Klik op de link!