VO - Actie-reactie!
1 / 17
Lesduur is: 45 minIntroductie
Hoe reageer jij als er iets pittigs gebeurt, er iemand hulp nodig heeft, of als je iets ziet wat volgens jou niet helemaal in de haak is? Het is nuttig om te weten wat jouw natuurlijke reactie is in bepaalde situaties en vooral ook waaróm je zo reageert. Daar gaan we in deze les mee aan de slag. En wist je dat hoe meer je hier over leert en hoe meer je hiermee oefent, hoe steviger je in je schoenen staat? Actie-reactie!
Instructies
Doel van de les
Deze les gaat niet alleen over begrijpen hoe reacties werken maar ook over het herkennen van je eigen (geprogrammeerde) voorkeur, want inzicht in je reactie is de eerste stap naar het beheersen ervan. Daarnaast zoomt de les ook nog in op hulpbereidheid. Het doel is leerlingen te laten verkennen hoe hulpbereid ze kunnen en willen zijn, door ze te prikkelen om na te denken over hun eigen gedrag en hen aan te moedigen om met elkaar in gesprek te gaan. Het creëert zelfbewustheid en handelingsbekwaamheid bij jongeren en draagt zo bij aan zelfbeschikking en weerbaarheid.
Bijlage
Werkblad Actie-Reactie, 1 per leerling
Voorbereiding
Werkvormen
Klassikaal gesprek, individueel, in tweetallen en in viertallen.
Klassikale kennis overdracht, individuele oefening, probleemoplossing aan de hand van twee casussen, groepsbehandeling van realistische casussen, klassikale reflectie.
Kennis/competenties/vaardigheden
Bewustwording, zelfbewustzijn, empathie, betrokkenheid, samenwerken, aanpassingsvermogen, zelfkennis, handelingsbekwaam, hulpbereidheid.
Leerdoelen
De leerling…
…leert wat de termen vechten, vluchten, bevriezen en pleasen inhouden
…leert dat iedereen in een vecht-, vlucht-, bevries- of please- reactie schiet bij ‘nood’situaties
…vergroot de zelfkennis over de eigen vorm van stressrespons
…oefent door middel van een hypothetisch scenario hoe in nood te handelen
…is zich ervan bewust dat kennis bijdraagt aan kunde
…kan een hypothetische noodsituatie koppelen aan de realiteit
…kan reflecteren op zichzelf en de les
Burgerschap
Deze les gaat niet alleen over begrijpen hoe reacties werken maar ook over het herkennen van je eigen (geprogrammeerde) voorkeur, want inzicht in je reactie is de eerste stap naar het beheersen ervan. Daarnaast zoomt de les ook nog in op hulpbereidheid. Het doel is leerlingen te laten verkennen hoe hulpbereid ze kunnen en willen zijn, door ze te prikkelen om na te denken over hun eigen gedrag en hen aan te moedigen om met elkaar in gesprek te gaan. Het creëert zelfbewustheid en handelingsbekwaamheid bij jongeren en draagt zo bij aan zelfbeschikking en weerbaarheid.
Bijlage
Werkblad Actie-Reactie, 1 per leerling
Voorbereiding
- Print het werkblad
- Bedenk eventueel een persoonlijk voorbeeld bij de opdracht: terug in de tijd (slide 13)
Werkvormen
Klassikaal gesprek, individueel, in tweetallen en in viertallen.
Klassikale kennis overdracht, individuele oefening, probleemoplossing aan de hand van twee casussen, groepsbehandeling van realistische casussen, klassikale reflectie.
Kennis/competenties/vaardigheden
Bewustwording, zelfbewustzijn, empathie, betrokkenheid, samenwerken, aanpassingsvermogen, zelfkennis, handelingsbekwaam, hulpbereidheid.
Leerdoelen
De leerling…
…leert wat de termen vechten, vluchten, bevriezen en pleasen inhouden
…leert dat iedereen in een vecht-, vlucht-, bevries- of please- reactie schiet bij ‘nood’situaties
…vergroot de zelfkennis over de eigen vorm van stressrespons
…oefent door middel van een hypothetisch scenario hoe in nood te handelen
…is zich ervan bewust dat kennis bijdraagt aan kunde
…kan een hypothetische noodsituatie koppelen aan de realiteit
…kan reflecteren op zichzelf en de les
Burgerschap
Deze les sluit aan bij de volgende actuele burgerschapskerndoelen:
- Kerndoel 1. Schoolcultuur:
- Zorgen voor een veilige schoolomgeving met aandacht voor diversiteit en inclusie.
- Stimuleren van kritische denkvaardigheden, morele en ethische oordeelsvorming en het offline en online respectvol communiceren daarover.
- Kerndoel 2. Diversiteit:
- In gedrag rekening houden met ervaringen en perspectieven van anderen.
- Kerndoel 3. Democratische waarden:
- Bevragen van morele en ethische perspectieven op rechtvaardigheid en verantwoordelijkheid.
- Reflecteren op de effecten van het eigen handelen op de omgeving en het welzijn van anderen, nu en in de toekomst.
- Kerndoel 4. Maatschappelijke betrokkenheid:
- Benoemen en waarderen van de eigen bijdrage aan de samenleving in dagelijkse situaties.
- Afwegingen maken van de eigen mogelijkheden om maatschappelijke betrokkenheid vorm te geven.
- Kerndoel 6. Maatschappelijke vraagstukken:
- Uitdrukken van persoonlijke idealen en opvattingen.
- Reflecteren op hoe de eigen identiteit en waarden het handelen kunnen beïnvloeden.
- Verkennen welke individuele en collectieve bijdragen aan oplossingen mogelijk zijn.
Werkbladen
Onderdelen in deze les
Slide 1 - Tekstslide
Intro Actie-reactie
Het is goed om te weten wat jouw natuurlijke reactie is in bepaalde situaties en vooral ook waaróm je zo reageert. Daar gaan we in deze les mee aan de slag. En wist je dat hoe meer je hier over leert en hoe meer je ermee oefent, hoe steviger je in je schoenen staat en kan handelen?
Actie-reactie!
Slide 2 - Tekstslide
Stel je voor…
Aaaah! Je schrikt! Hoe reageer jij fysiek en wat denk je in die eerste seconde?
Beeld het je maar eens in…
Vraag aan de klas of ze van zichzelf weten hoe ze in zo’n situatie reageren.
Slide 3 - Tekstslide
Waarom doen we wat we doen?
Wat gebeurt er eigenlijk als je in een situatie terecht komt waarin je impulsief moet reageren? Als je bijvoorbeeld heel erg schrikt van iets engs of iets onverwachts?
Op dit soort momenten zijn er vier manieren waarop we instinctief reageren; we vluchten (rennen weg of verstoppen ons), vechten (gaan bijvoorbeeld de discussie aan of schieten te hulp), we bevriezen (letterlijk of figuurlijk) of we pleasen (proberen de boel te sussen of gaan overal in mee zonder zelf na te denken). In het Engels zijn het de 4 f-en: fight, flight, freeze, fawn.
Dit zijn geen bewuste keuzes. Door de stress die in je lijf ontstaat, worden hormonen aangemaakt die zorgen voor een reactie bij jou.
Je lichaam schiet automatisch in één van deze reacties, daar kan je niet zoveel aan doen. Toch? Nou, dat zit stiekem wel anders, want als je bepaalde situaties genoeg oefent, kan je hier invloed op hebben.
Wat gebeurt er eigenlijk als je in een situatie terecht komt waarin je impulsief moet reageren? Als je bijvoorbeeld heel erg schrikt van iets engs of iets onverwachts?
Op dit soort momenten zijn er vier manieren waarop we instinctief reageren; we vluchten (rennen weg of verstoppen ons), vechten (gaan bijvoorbeeld de discussie aan of schieten te hulp), we bevriezen (letterlijk of figuurlijk) of we pleasen (proberen de boel te sussen of gaan overal in mee zonder zelf na te denken). In het Engels zijn het de 4 f-en: fight, flight, freeze, fawn.
Dit zijn geen bewuste keuzes. Door de stress die in je lijf ontstaat, worden hormonen aangemaakt die zorgen voor een reactie bij jou.
Je lichaam schiet automatisch in één van deze reacties, daar kan je niet zoveel aan doen. Toch? Nou, dat zit stiekem wel anders, want als je bepaalde situaties genoeg oefent, kan je hier invloed op hebben.
Slide 4 - Tekstslide
Vechten
Deel het werkblad uit.
Uitleg opdracht: kleur bij alle vier de omschrijvingen (slide 4, 5, 6 en 7) op je werkblad het werkbalkje in tot waar je vindt dat de reactie bij jou past.
Uitleg vechten:
Je schiet in een vechtmodus omdat je jezelf en eventueel de mensen om je heen wil beschermen. Vechterstypes komen graag snel in actie. Dat kan fysiek zijn maar ook verbaal.
Gebalde vuisten, tandenknarsen of je lichaam aanspannen zijn hierbij heel normale fysieke reacties, dit zijn manieren waarop het lichaam de opgebouwde spanning af kan voeren.
In hoeverre herken jij jezelf? Kleur je balkje in.
Let op: er is geen goed of fout en je hoeft dit niet te delen!
Deel het werkblad uit.
Uitleg opdracht: kleur bij alle vier de omschrijvingen (slide 4, 5, 6 en 7) op je werkblad het werkbalkje in tot waar je vindt dat de reactie bij jou past.
Uitleg vechten:
Je schiet in een vechtmodus omdat je jezelf en eventueel de mensen om je heen wil beschermen. Vechterstypes komen graag snel in actie. Dat kan fysiek zijn maar ook verbaal.
Gebalde vuisten, tandenknarsen of je lichaam aanspannen zijn hierbij heel normale fysieke reacties, dit zijn manieren waarop het lichaam de opgebouwde spanning af kan voeren.
In hoeverre herken jij jezelf? Kleur je balkje in.
Let op: er is geen goed of fout en je hoeft dit niet te delen!
Slide 5 - Tekstslide
Vluchten
Eigenschappen van een vluchtreactie zijn rusteloze benen en armen – een knie die bijvoorbeeld constant op en neer wipt. Of het kan je het gevoel geven dat je gevangen zit in je eigen lichaam. Wist je dat sommige mensen die sterke vluchtneigingen hebben overdreven veel aan sport doen?
In hoeverre herken jij jezelf? Kleur je balkje in.
Let op: er is geen goed of fout en je hoeft dit niet te delen!
Uitleg vluchten:
Wanneer je reflex is om te vluchten, dan is dat omdat je gevaar, stress of een confrontatie zo veel mogelijk uit de weg wil gaan. Je loopt bijvoorbeeld de kamer uit, gaat niet de dialoog aan met degene of durft iemand niet terug te bellen.Eigenschappen van een vluchtreactie zijn rusteloze benen en armen – een knie die bijvoorbeeld constant op en neer wipt. Of het kan je het gevoel geven dat je gevangen zit in je eigen lichaam. Wist je dat sommige mensen die sterke vluchtneigingen hebben overdreven veel aan sport doen?
In hoeverre herken jij jezelf? Kleur je balkje in.
Let op: er is geen goed of fout en je hoeft dit niet te delen!
Slide 6 - Tekstslide
Bevriezen
Als je iemand bent die bevriest in situaties dan kan het zijn dat je je verlamd voelt. Misschien herinner je je wel dat je iets moest doen in deze situatie maar je bent het even helemaal kwijt.
Bij sommige mensen lijkt het zelfs alsof ze niets om de situatie geven. Niets is minder waar, het is alleen dat deze automatische, natuurlijke reactie van het lichaam het zo doet lijken. Ze hebben langer nodig om de prikkels te verwerken en te bedenken wat ze moeten doen.
In hoeverre herken jij jezelf? Kleur je balkje in.
Let op: er is geen goed of fout en je hoeft dit niet te delen!
Uitleg bevriezen:
Bevriezen, dat doen we eigenlijk allemaal in eerste instantie wanneer we ergens van schrikken – ook al is het maar voor enkele seconden. Dit zorgt voor een kortstondige buffer, zodat we de tijd hebben om meer informatie over het gevaar of de situatie naar onze hardwerkende hersenen te sturen.
Als je iemand bent die bevriest in situaties dan kan het zijn dat je je verlamd voelt. Misschien herinner je je wel dat je iets moest doen in deze situatie maar je bent het even helemaal kwijt.
Bij sommige mensen lijkt het zelfs alsof ze niets om de situatie geven. Niets is minder waar, het is alleen dat deze automatische, natuurlijke reactie van het lichaam het zo doet lijken. Ze hebben langer nodig om de prikkels te verwerken en te bedenken wat ze moeten doen.
In hoeverre herken jij jezelf? Kleur je balkje in.
Let op: er is geen goed of fout en je hoeft dit niet te delen!
Slide 7 - Tekstslide
Pleasen / Fawn-respons
Let op: er is geen goed of fout en je hoeft dit niet te delen!
Uitleg pleasen / fawn-respons:
Deze vierde en laatste mogelijke reactie is het minst bekend. Pleasen, ook wel fawn-respons genoemd, is een overlevingsmechanisme waarbij je de situatie helemaal over je heen laat komen en er zelfs in meegaat. Sterker nog, je probeert het je belager of aanvaller naar de zin te maken in de hoop dat de gevaarlijke situatie dan verdwijnt.
Pleasers zijn mensen die de behoeftes van anderen boven die van zichzelf zetten. Kinderen die in een onveilige situatie zijn opgegroeid hebben zichzelf deze respons vaak aangeleerd. Ze kunnen zichzelf goed onzichtbaar maken en proberen ervoor te zorgen dat iedereen het zo veel mogelijk naar de zin heeft zodat er geen spanningen ontstaan. Als het maar gezellig is, toch?!
In hoeverre herken jij jezelf? Kleur je balkje in.
Let op: er is geen goed of fout en je hoeft dit niet te delen!
Slide 8 - Tekstslide
In hoeverre heb jij jezelf herkend?
Misschien ben jij wel typisch iemand die bevriest, of echt een vluchter. Dat is goed om te weten! Dan weet je wat je van jezelf kan verwachten én dat het volkomen normaal is dat je zo reageert.
Maar soms zitten deze reacties je ook in de weg en wil je misschien af en toe anders reageren.
Hoe doe je dat dan?
Je ervan bewust zijn is stap 1! En vervolgens: oefenen!
Misschien ben jij wel typisch iemand die bevriest, of echt een vluchter. Dat is goed om te weten! Dan weet je wat je van jezelf kan verwachten én dat het volkomen normaal is dat je zo reageert.
Maar soms zitten deze reacties je ook in de weg en wil je misschien af en toe anders reageren.
Hoe doe je dat dan?
Je ervan bewust zijn is stap 1! En vervolgens: oefenen!
Slide 9 - Tekstslide
Wat zou jij doen?
Klassikaal
Tekst docent
Klassikaal
Tekst docent
Natuurlijk hebben we lang niet altijd met noodsituaties te maken. Maar ook dan is het is belangrijk dat we er voor elkaar zijn, we op anderen kunnen rekenen als je ze nodig hebt en andersom: thuis, op straat en in de klas. En zoals we net al zeiden: je van je eigen reactie bewust worden is stap 1 en oefenen hoe je zou kunnen reageren is stap 2!
Dus we gaan zo aan de slag met twee oefeningen: eerst een hypothetisch scenario en vervolgens kijken we naar het echte leven. Let’s go!
Slide 10 - Tekstslide
Scenario fietsenstalling
Hoe reageer je en wat doe je?
STAP 1 - Bedenk individueel 3 mogelijke verschillende reacties die je kunt hebben om te helpen. Noteer deze op het werkblad.
STAP 2 - Vorm vervolgens tweetallen en bespreek welke antwoorden jullie hadden. Op je werkblad heb je ruimte om de reacties van je klasgenoot te noteren.
- Wat kún je allemaal doen in deze situatie, zowel in negatieve als in positieve zin?
- Wat zou je willen doen in deze situatie?
- Hoe zou je dat kunnen aanpakken?
- Kun je dat zelf, of heb je hulp van anderen nodig?
- Welke risico’s loop je in deze situatie?
- Wat is realistisch?
Slide 11 - Tekstslide
Wissel uit in viertallen
STAP 1: Wissel jullie antwoorden in viertallen uit.
Welke reacties hebben jullie allemaal? Hoe zou je kunnen helpen/ingrijpen? Welke missen jullie nog?
Noteer wat jullie eventueel missen op het werkblad.
STAP 2: Kies vervolgens alle vier individueel 1 of 2 reacties die je jezelf wel ziet doen. Waarvan denk je: dat zou ik wel durven, of dit zie ik mezelf wel doen? En let op: je hoeft echt niet de held te spelen! Belangrijk is dat je zelf in eerste instantie veilig bent, anders kan je de ander ook niet helpen.
Deze reacties vul je in in de laatste twee vakjes.
STAP 1: Wissel jullie antwoorden in viertallen uit.
Welke reacties hebben jullie allemaal? Hoe zou je kunnen helpen/ingrijpen? Welke missen jullie nog?
Noteer wat jullie eventueel missen op het werkblad.
STAP 2: Kies vervolgens alle vier individueel 1 of 2 reacties die je jezelf wel ziet doen. Waarvan denk je: dat zou ik wel durven, of dit zie ik mezelf wel doen? En let op: je hoeft echt niet de held te spelen! Belangrijk is dat je zelf in eerste instantie veilig bent, anders kan je de ander ook niet helpen.
Deze reacties vul je in in de laatste twee vakjes.
Slide 12 - Tekstslide
Klassikale reflectie
Bespreek de opdracht klassikaal na.
Vraag een aantal leerlingen om een reactie. Docent kan (in eigen woorden) de ‘les’ samenvatten:
Natuurlijk is dit een hypothetische situatie, maar mogelijke reacties bedenken helpt je om in het echte leven ook andere keuzes te maken en adequaat te reageren!
Bespreek de opdracht klassikaal na.
Vraag een aantal leerlingen om een reactie. Docent kan (in eigen woorden) de ‘les’ samenvatten:
- Je kunt anderen helpen, ook al is het op dat moment zelf misschien lastig beslissen.
- Weet dat je ook op een later moment – we hebben het hier immers niet over acute noodsituaties – erop terug kunt komen of iemand anders (bijv. mij als docent/mentor) om hulp of advies kunt vragen.
- Neem je tijd voor de ‘risico-analyse’ en zorg dat je weet wat je kunt doen voor je beslist of je wel of niet helpt!
- Het kan ook altijd nuttig zijn in je achterhoofd te houden: "Wat zou ik nodig hebben als ik in die situatie zou zitten, wat hoop ik dat een ander voor mij zou doen?”
Natuurlijk is dit een hypothetische situatie, maar mogelijke reacties bedenken helpt je om in het echte leven ook andere keuzes te maken en adequaat te reageren!
Slide 13 - Tekstslide
Opdracht: Terug in de tijd
Individueel
Heb je zelf weleens een situatie gehad waarin je bijvoorbeeld bevroor, of in een reactie schoot die je liever niet wilde? Een situatie waarvan je achteraf dacht: ‘Ai, ik had eigenlijk graag anders willen reageren’?
Dit hoeft echt niet zo groot te zijn als ingrijpen bij een ruzie. Denk bijvoorbeeld aan iemand die iets tegen je opbiechtte of met een probleem naar je toe kwam waarop je achteraf gezien niet zo fijn hebt gereageerd. Of bijvoorbeeld iets wat je hebt zien gebeuren waarbij je niet hebt ingrepen omdat je je niet aangesproken voelde of niet durfde.
Beschrijf deze situatie op het werkblad.
Tip: Het help als je als docent een persoonlijk voorbeeld deelt. Een voorbeeld waarbij je zelf niet hebt gereageerd op de manier waarop je dat achteraf had gewild.
Individueel
Heb je zelf weleens een situatie gehad waarin je bijvoorbeeld bevroor, of in een reactie schoot die je liever niet wilde? Een situatie waarvan je achteraf dacht: ‘Ai, ik had eigenlijk graag anders willen reageren’?
Dit hoeft echt niet zo groot te zijn als ingrijpen bij een ruzie. Denk bijvoorbeeld aan iemand die iets tegen je opbiechtte of met een probleem naar je toe kwam waarop je achteraf gezien niet zo fijn hebt gereageerd. Of bijvoorbeeld iets wat je hebt zien gebeuren waarbij je niet hebt ingrepen omdat je je niet aangesproken voelde of niet durfde.
Beschrijf deze situatie op het werkblad.
Tip: Het help als je als docent een persoonlijk voorbeeld deelt. Een voorbeeld waarbij je zelf niet hebt gereageerd op de manier waarop je dat achteraf had gewild.
Slide 14 - Tekstslide
Toen vs. nu
In tweetallen
Bespreek in tweetallen welke situatie je hebt opgeschreven. Probeer hier echt met respect naar te luisteren want misschien is het wel een pijnlijk moment voor de ander.
Deze situatie gaan jullie nu onderzoeken. Probeer goed te luisteren naar elkaar en begripvol te zijn. Samen onderzoeken jullie welke mogelijke reacties je nog meer zou kunnen hebben op de geschetste situatie.
Hoe had je allemaal kunnen reageren en misschien wel: hoe had je wíllen reageren?
Herschrijf het einde van jullie eigen verhaal.
In tweetallen
Bespreek in tweetallen welke situatie je hebt opgeschreven. Probeer hier echt met respect naar te luisteren want misschien is het wel een pijnlijk moment voor de ander.
Deze situatie gaan jullie nu onderzoeken. Probeer goed te luisteren naar elkaar en begripvol te zijn. Samen onderzoeken jullie welke mogelijke reacties je nog meer zou kunnen hebben op de geschetste situatie.
Hoe had je allemaal kunnen reageren en misschien wel: hoe had je wíllen reageren?
Herschrijf het einde van jullie eigen verhaal.
Slide 15 - Tekstslide
Klassikale reflectie
Bespreek de opdracht klassikaal na. Maak eventueel gebruik van de onderstaande vragen:
Bespreek de opdracht klassikaal na. Maak eventueel gebruik van de onderstaande vragen:
- Wie wil zijn situatie delen?
- Vond je de opdracht verhelderend?
- Wat heb je geleerd dat je eerst nog niet wist?
- Wie kan er omschrijven wat vechten/ vluchten/ bevriezen/ of pleasen is?
- Ben je je bewust(er) geworden van je eigen gedrag?
- Heb je iets gehoord van een klasgenoot dat je nog niet wist?
- Heb je het idee dat je nu weet hoe je in bepaalde scenario’s kan reageren?
- Enz.
Slide 16 - Tekstslide
ACTIE-REACTIE!
In deze les hebben we het gehad over wat er met ons en in ons gebeurt wanneer we geconfronteerd worden met spannende of onverwachtse situaties. Hoe reageren we en waarom? Want dit herkennen is de eerste stap naar het beheersen ervan!
Hoe vaker je dit in je hoofd oefent, hoe realistischer het is dat je in het echte leven weet hoe je moet ingrijpen.
Actie – reactie!
In deze les hebben we het gehad over wat er met ons en in ons gebeurt wanneer we geconfronteerd worden met spannende of onverwachtse situaties. Hoe reageren we en waarom? Want dit herkennen is de eerste stap naar het beheersen ervan!
Hoe vaker je dit in je hoofd oefent, hoe realistischer het is dat je in het echte leven weet hoe je moet ingrijpen.
Actie – reactie!
Slide 17 - Tekstslide
Evaluatie invullen? Ja graag!
We zijn bij Respect Foundation heel blij met alle reacties, tips en feedback op onze lessen. We zijn altijd op zoek naar verbeterpunten. Vul onderstaande vragenlijst in, als docent of samen met je klas!
Klik op de link!
We zijn bij Respect Foundation heel blij met alle reacties, tips en feedback op onze lessen. We zijn altijd op zoek naar verbeterpunten. Vul onderstaande vragenlijst in, als docent of samen met je klas!
Klik op de link!