hst 4 paragraaf 1 en 2 "stoffen veranderen, atomen en moluculen"

• Scheikunde
• Middelbare school
• vmbo g, t, mavo
• Leerjaar 3

hst 4.1 en 4.2 "stoffen veranderen, atomen en moluculen"

Leerdoelen

4.1.1 Je kunt beschrijven dat bij een chemische reactie de beginstoffen verdwijnen en dat er nieuwe stoffen ontstaan.

4.1.2 Je kunt beschrijven dat je voor een verbranding zuurstof nodig hebt.

4.1.3 Je kunt aan het reactieschema zien of het om een ontledingsreactie of een verbrandingsreactie gaat.

4.1.4 Je kunt het reactieschema van de ontleding van een organische stof noteren.

4.1.5 Je kunt zeven reactieverschijnselen benoemen.

4.2.1 Je kunt de namen en symbolen van de meest voorkomende elementen (atoomsoorten) opsommen.

4.2.2 Je kunt de meest voorkomende elementen (atoomsoorten) indelen in metalen en niet-metalen.

4.2.3 Je kunt beschrijven dat moleculen zijn opgebouwd uit atomen.

4.2.4 Je kunt beschrijven dat bij een chemische reactie de atomen niet veranderen, maar anders worden gerangschikt.

4.2.5 Je kunt beschrijven hoe een moleculaire stof is opgebouwd.

vandaag

Filmpje Miranda Onstenk

Uitleg hst 4 paragraaf 1 met quiz-vragen tussendoor

begin hst 4 paragraaf 2

Uitleg hst 4 paragraaf 2 met quiz-vragen tussendoor

Stoffen verhitten

Stoffen kunnen veranderen als je ze genoeg verhit:

- Ze kunnen van fase veranderen (smelten)

- Ze kunnen verbranden

- Ze kunnen ontleden

Verbranden of ontleden?

Als je kijkt naar een reactie, en je vraagt je af of dat een verbrandings- of ontledingsreactie is? Dan kijk je of er zuurstof (O2) nodig is. Heeft de reactie zuurstof nodig? Dan is het een verbrandingsreactie. 

Branddriehoek

- brandstof

- zuurstof

- ontbrandingstemperatuur

Zonder een van de drie brand-voorwaarden, geen verbranding.

Reactieschema of reactievergelijking?

Van een reactie kun je een reactieschema of een reactievergelijking maken. 

Een reactieschema is in woorden. 

Een reactievergelijking is in formule. 

Reactieschema

Een reactieschema is in woorden:

Beginstoffen -> Eindstoffen

Een voorbeeld:

Hout(s) -> Koolstof (s) + Water (l) + witte rook (g)

Even ophalen:

De fases geef je in een reactieschema weer als:

(s) = vast (solid in engels)

(l) = vloeistof (liquid in engels)

(g) = gasvormig (gass in engels)

(aq) = opgelost in water (aqua in latijn)

Bekijk het volgende filmpje

Thermolyse van suiker: thermolyse is een manier van ontleden door verhitting, je verhoogd de themperatuur. 

Onderzoeksvraag: welke stoffen ontstaan wanneer je suiker ontleed door middel van thermolyse?

Maak aantekeningen van de resultaten, er volgen vragen. 

Wat was de beginstof?

1. Koolstof
2. Water
3. Suiker
4. Brandbare gassen

Wat waren de reactieproducten?

1. Koolstof
2. Water
3. Suiker
4. Brandbare gassen

Beginstof

Reactieproducten

Suiker

Brandbare gassen

Water

Koolstof

Conclusie
De onderzoeksvraag was: welke stoffen ontstaan wanneer je suiker ontleed dmv thermolyse? Geef antwoord op de onderzoeksvraag.

Dit was een:

1. Faseovergang
2. Verbrandingsreactie
3. Ontledingsreactie

Verbrandingsreactie

Wanneer je bij de beginstoffen zuurstof (O2) hebt staan, is er sprake van een verbrandingsreactie. 

Bekijk het volgende filmpje

Verbranding van glucose: verbranding is een reactie met zuurstof. 

Onderzoeksvraag: welke stoffen ontstaan wanneer je glucose verbrand?

Maak aantekeningen van de resultaten, er volgen vragen. 

Wat waren de beginstoffen?

1. Koolstofstofdioxide
2. Water
3. Zuurstof
4. Glucose

Wat waren de reactieproducten?

1. Koolstofdioxide
2. Water
3. Glucose
4. Zuurstof

Conclusie
De onderzoeksvraag was welke stoffen ontstaan er bij de verbranding van glucose? Geef antwoord op de onderzoeksvraag.

Dit was een:

1. Faseovergang
2. Verbrandingsreactie
3. Ontledingsreactie

Dit was een:

1. Faseovergang
2. Verbrandingsreactie
3. Ontledingsreactie

hst 4 paragraaf 3

Atomen als bouwstenen

Moleculen

Atomen: De bouwstenen van moleculen

Er bestaan heel veel zuivere stoffen. Er bestaan dus ook heel veel verschillende moleculen.

Al die moleculen zijn opbouwd uit verschillende bouwstenen, ook wel atomen genoemd. 

Watermolecuul (H2O)

Ammoniak (NH3)

- wordt gebruikt om mee schoon te maken

Ethanol (C2H6O)

- scheikundige naam voor de alcohol in bier en wijn

Extra

Je kan de moleculen ook zien als legohuisjes. Om die legohuisjes te maken heb je bouwstenen nodig, de atomen. Elke kleur van een legoblokje is een atoom. 

Zo zijn er in de voorbeelden ook verschillende kleuren gebruikt. 

Wit = waterstof atoom

Rood = zuurstof atoom

Blauw = stikstof atoom

Zwart = koolstof atoom

Wat is een atoom?

1. Een molecuul
2. Een bouwsteen van een molecuul
3. Onderdeel van een ion
4. Een stof

Vul het goede woord in, dat op de lege plaats hoort:
Stoffen bestaan uit...............

Zuivere stoffen

Zuivere stoffen bestaan uit alleen moleculen van die stof. 

Bijvoorbeeld: een schepje suiker bevat alleen suikermoleculen.

Zuiveren

Als je een stof gaat zuiveren, ben je eigenlijk de moleculen aan het sorteren. Je zorgt ervoor dat de moleculen van dezelfde soort bij elkaar terechtkomen. Dat sorteren en zuiveren doe je door scheidingsmethodes te gebruiken.

Voorbeeld

Het zuiveren van suiker. Suikerbieten die in de fabriek worden verwerkt, bestaan voor ongeveer 20% uit suiker. Stap voor stap wordt de suiker gescheiden van de andere stoffen. Uiteindelijk blijven er dan witte kristallen over die voor meer dan 99% uit suiker bestaan.

Afbeelding 12

Een mengsel van 3 stoffen

Afbeelding 13 

3 zuivere stoffen

Stoffen ontleden

Je gaat zo een filmpje zien over het ontleden van suiker 

Na het filmpje moet je de volgende vraag beantwoorden:

- Wat zie je gebeuren? Noem daarbij minimaal 3 waarnemingen.

Wat zag je gebeuren?
Noem minimaal 3 waarnemingen

Stoffen ontleden

Een molecuul kun je kapot maken. Bij het ontleden van water, worden watermoleculen kapot gemaakt.

Het ontleden van een stof is een chemische reactie.

Als je water ontleedt, krijg je waterstof en zuurstof

Extra

Bij het ontleden van een stof ontstaan er nieuw stoffen. De losse bouwstenen vormen nieuwe combinaties. Voor de pijl heb je namelijk 6 watermoleculen en na de pijl heb je 3 zuurstofmoleculen en 6 waterstofmoleculen. 

Ontleden

Moleculen "kapotmaken" zodat er nieuwe moleculen ontstaan

Je start met 1 soort moleculen vóór de pijl!

Wat is ontleden?

1. Kapot maken van atomen
2. Scheiden van moleculen
3. Opsplitsen van moleculen
4. Verbranden van atomen

Een element

Waterstof en zuurstof worden elementen genoemd. Een element is een stof die niet verder kan worden ontleed door een chemische reactie.

Een element bestaat helemaal uit 1 soort atomen. 

Aluminium folie

Extra

Er zijn iets meer dan 100 verschillende atomen, dus ook iets meer dan 100 elementen.

Houtskool

Bestaat uti 1 soort atomen: aluminiumatomen

Bestaat uit 1 soort atomen: 

koolstofatomen

Hoeveel elementen heeft het water molecuul?

H​2​​O

1. 1
2. 2
3. 3
4. 4

Hoeveel elementen heeft een amoniak molecuul?

1. 1
2. 2
3. 3
4. 4

Hoeveel elementen heeft een ethanol (alcohol) molecuul?

1. 1
2. 2
3. 3
4. 4

Het periodiek systeem

Uitleg

Het periodiek systeem is een schema met rijen (perioden) en kolommen (groepen). Alle elementen staan hierin overzichtelijk geordend. 

De elemten staan in de rijen op volgorde van atoomnummer (aantal protonen in de kern, komt in deel 2 aan bod). 

Elementen met dezelfde eigenschappen staan onder elkaar. 

Extra

Het periodiek systeem kan je in je BiNaS vinden. In elk vakje staat een element met zijn eigenschappen. Zo staat in de afbeeldingen hierboven het atoomgetal rechts bovenaan en het massagetal links bovenaan. Verder worden de elementen aangegeven met hun symbool/afkorting. 

Leg uit wat het verschil is tussen scheiden en ontleden.
Gebruik daarbij de woorden: 'sorteren' en 'kapot maken'

Leg uit wat een atoom is.

Leg uit wat een element is.

Welke deeltjes bevinden zich in de atoomkern?

1. Atomen
2. Protonen + neutronen
3. Protonen + elektronen
4. Elektronen + neutronen

Aan de slag

Lezen en maken  4.1 en 4.2  in je (digitale) boek

Hierna komen een aantal filmpjes die je extra kan kijken

Stoffen scheiden

Stoffen scheiden

Om stoffen van elkaar te scheiden, gebruik je een scheidingsmethode.

Welke je gebruikt hangt af van de stoffen die in het mengsel aanwezig zijn.

Extra

De scheidingsmethodes die wij in deze paragraaf gaan behandelen, zijn indampen, filtreren en extraheren.

Indampen

Filtreren

Extraheren