Spelling les 3

• Nederlands
• Middelbare school
• mavo
• Leerjaar 3

Tussenletter(s) in samenstellingen

Samenstellingen zijn woorden die gemaakt zijn van twee andere woorden.

Voorbeeld:

hand + doek = handdoek

lengte + maat = lengtemaat

Tussenletter(s) in samenstellingen 

Er zijn meerdere manieren om een samenstelling te maken:

• Je schrijft de twee woorden direct aan elkaar.

Voorbeeld: schooltas, tafelpoot

• Je schrijft een tussen -s, deze hoor je meestal ook.

Voorbeeld: bloemetjesbehang, dorpskermis

• Je schrijft een tussen -e of -en

Voorbeeld: zonnestraal, boekenkast

De tussenletter -s in samenstellingen (1)

In veel samenstellingen schrijf je de tussenletter -s, deze hoor je bij het uitspreken van het woord vaak al.

Voorbeeld: dorpskerk, stationshal, verkeersdrukte

Er zijn ook samenstellingen met dorp-, station- of verkeer- of andere woorden waarbij je deze -s niet kunt horen. Dat is het geval als het tweede deel van de samenstelling met een sisklank (s, ch, c of sch) begint. Toch moet je een tussen -s schrijven.

Voorbeeld: dorpsstraat, stationschef, verkeerscentrum, vissersschuit, publieksjury. 

De tussenletter -s in samenstellingen (2)

Als je twijfelt, vervang dan het tweede woord van de samenstelling door een woord dat niet met een sisklank begint. Meestal hoor je de tussenletter -s wel. (Dit is geen vaste regel, maar een handig trucje.

Het gaat meestal wel op. Als je twijfelt, kijk dan in het woordenboek.)

Voorbeeld:

jongensschoenen, want ook: jongensboek

stadsschouwburg, want ook: stadsplein

Tussenletter -s?
voorjaar...storm

1. Ja
2. Nee

Tussenletter -s?

elektriciteit...centrale

1. Ja
2. Nee

Tussenletter -s?

spruitje...stamppot

1. Ja
2. Nee

Tussenletter -s?

kaas...schaaf

1. ja
2. nee

De tussenletters -en of -e in samenstellingen (1)

Het is soms lastig te horen of een woord als tussenletter alleen -e heeft of juist de tussenletters -en. Je kunt dit natuurlijk in een woordenboek opzoeken, maar de meeste samenstellingen kun je zelf correct maken als je de volgende regel (en de uitzonderingen) goed kent. 

Basisregel: Als het eerste woord van een samenstelling een zelfstandig naamwoord is dat alleen een meervoud heeft op -n of -en, schrijf je de tussenletters -(e)n.

De tussenletters -en of -e in samenstellingen (2)

Voorbeeld 1: hond + hok = hondenhok 

beuk + boom = beukenboom

Het meervoud van hond is honden en het meervoud van beuk is beuken.

Het meervoud van deze woorden wordt gevormd door -en achter het enkelvoud te zetten.

Daarom schrijf je hondenhok, hondenneus, hondenweer, beukenboom, beukennoot,

beukentak, enz.

De tussenletters -en of -e in samenstellingen (3)

Voorbeeld 2:

zieke + bezoek = ziekenbezoek

bejaarde + tehuis = bejaardentehuis

Het meervoud van zieke is zieken, het meervoud van bejaarde is bejaarden. Het meervoud van deze woorden wordt gevormd voor een -n achter het enkelvoud te plaatsen (niet -en, want de -e staat er al!). Daarom schrijf je onder andere ziekenbezoek, ziekenfonds, ziekenhuis, bejaardentehuis, bejaardengymnastiek, bejaardenflat, enz.

Wat is de basisregel voor een tussenletter -n?

De tussenletters -en of -e in samenstellingen (4)

Als de samenstelling niet aan de basisregel voldoet, schrijf je de tussenletter -e. 

Als het eerste woord van de samenstelling een zelfstandig naamwoord is met twee meervouden (-en én -s) of alleen een meervoud op –s, voldoet het niet aan de basisregel. Je schrijft dus alleen -e.

Voorbeeld 3: seconde + wijzer = secondewijzer,  gedachte + sprong = gedachtesprong, horloge + bandje = horlogebandje

Het meervoud van seconde is secondes (ook seconden); het meervoud van

gedachte is gedachtes en gedachten. Deze woorden hebben een meervoud op -s (en een meervoud op -n). Horloge heeft alleen een meervoud op een -s:

horloges

De tussenletters -en of -e in samenstellingen (5)

Als het eerste woord van de samenstelling een zelfstandig naamwoord is dat geen

meervoud heeft, voldoet het niet aan de basisregel. Je schrijft dus alleen -e.

Voorbeeld 4:

rijst + vlaai = rijstevlaai

tarwe + korrel = tarwekorrel

• Als het eerste woord van de samenstelling geen zelfstandig naamwoord is, voldoet

het niet aan de basisregel. Je schrijft dus alleen -e.

Voorbeeld 5:

Het eerste woord is een bijvoeglijk naamwoord

rood + kool = rodekool

goed + morgen = goedemorgen

De tussenletters -en of -e in samenstellingen (6)

• Als het eerste woord van de samenstelling geen zelfstandig naamwoord is, voldoet het niet aan de basisregel. Je schrijft dus alleen -e.

Voorbeeld 6:

Het eerste woord is een werkwoord

spinnen + wiel = spinnewiel

huilen + balk = huilebalk

De tussenletters -en of -e in samenstellingen (7)

Drie uitzonderingen op de basisregel: tussenletter -e (i.p.v. -en)

1. Als het eerste woord van de samenstelling een zelfstandig naamwoord is

waar er maar één van is (het is uniek), dan schrijf je géén tussen -n. Je

schrijft alleen -e.

Voorbeeld: Koningin + dag = Koninginnedag (alleen als Koningin met hoofdletter is). maan + schijn = maneschijn, zon + straal = zonnestraal

In Nederland hebben wij maar één Koningin, er is voor de aarde maar één zon en één maan, deze zaken zijn dus uniek. Je schrijft daarom de -e in een

samenstelling. 

De tussenletters -en of -e in samenstellingen (8)

2. Het eerste woord is een versterking van het tweede deel dat een bijvoeglijk naamwoord is.

Voorbeeld:

beer (= heel erg) + sterk (bn) = beresterk

reus (= heel erg) + leuk (bn)= reuzeleuk

3. Het woord is geen samenstelling.

Voorbeeld:

apekool (= onzin), hazewind (=ras van een hond)

kattebelletje (=kort briefje), elleboog

Wanneer schrijf je GEEN tussenletter -n bij een samenstelling? Noem minimaal één voorbeeld.

Wat komt er op de plaats van het vraagteken?

Vitamine?pillen zijn soms best goed voor je.

1. -n
2. -s
3. geen tussenletter

Wel of geen tussenletter -n?
koe + vlaai

1. geen (koeievlaai)
2. wel (koeienvlaai)

Samenstelling en tussenletter -(e)n
Je schrijft geen tussenletter als het eerste woord ...

1. geen zelfstandig naamwoord is
2. geen meervoud heeft
3. alleen een meervoud op een -s heeft
4. een versterking is van het bijvoeglijk nw.