Samenstellingen

• Nederlands
• Voortgezet speciaal onderwijs
• Leerroute 7

Samenstellingen

Van meer woorden één woord maken

In deze les ga je leren:

-  wanneer je een tussen -n nodig hebt;

- wanneer je een tussen -s nodig hebt;

- dat je woorden als er + tegen + over altijd aan elkaar schrijft
   (ertegenover).

Zelfstandige naamwoorden

Voor een zelfstandig naamwoord kun je meestal de, het of een zetten:

de site

de telefoon

het geluk

een vriend

Bijvoeglijk naamwoord

Een bijvoeglijk naamwoord vertelt iets over een zelfstandig naamwoord. Meestal staat het ervoor:

de coole site

de nieuwe site

de ouderwetse site

Werkwoord

Een werkwoord geeft een actie/handeling/gebeurtenis aan.

Voor een werkwoord kun je ‘wij’ zetten:

wij lopen

wij gamen

wij fantaseren

Samenstellingen

Twee zelfstandige naamwoorden die samen een nieuw woord vormen, schrijf je aan elkaar vast = een samenstelling, bijv.:

game + designer = gamedesigner

computer + programmeur = computerprogrammeur

merk + tassen + winkel = merktassenwinkel

Uitspraak

Bij sommige woorden ontstaan er uitspraakproblemen als je ze gewoon aan elkaar plakt (klinkerbotsing!). Dan gebruik je een koppelteken.

diploma + uitreiking = diploma-uitreiking
auto + ongeluk = auto-ongeluk

Uitspraak

Als er geen uitspraakproblemen ontstaan, gebruik je geen koppelteken.

camera + opstelling = cameraopstelling

kiwi + oogst = kiwioogst

Welk woord is goed gespeld?
geheim+taal

1. geheim-taal
2. geheimtaal

Welk woord is goed gespeld?
video+opname

1. video-opname
2. videoopname

Welk woord is goed gespeld?
live+uitzending

1. live-uitzending
2. liveuitzending

Samenstelling of niet?

Veel woorden lijken misschien samenstellingen, maar bestaan niet uit twee zelfstandige naamwoorden.

  

goedemorgen: goede is een bijvoeglijk naamwoord;

liegebeest: liegen is een werkwoord;

beregoed: goed is een bijvoeglijk naamwoord.

2 zelfstandige naamwoorden of niet?
telefoonhoesje

1. Ja
2. Nee

2 zelfstandige naamwoorden of niet?
blindedarm

1. Ja
2. Nee

2 zelfstandige naamwoorden of niet?
spijkerbroek

1. Ja
2. Nee

2 zelfstandige naamwoorden of niet?
knarsetanden

1. Ja
2. Nee

Geen tussen -n!

Woorden die geen echte samenstelling zijn, krijgen nooit een tussen-n.

niet plattenland, maar platteland (want platte is een bijvoeglijk naamwoord)

niet knarsentanden, maar knarsetanden (want knarsen is een werkwoord)

niet jongendame, maar jongedame (want jong is een bijvoeglijk naamwoord)

Tussen -n

Gewone samenstellingen met twee zelfstandige naamwoorden krijgen in het Nederlands een tussen-n.

konijn + hokken = konijnenhokken
boek + kast = boekenkast

Welk woord is goed gespeld?
pan+koek

1. pannenkoek
2. pannekoek

Welk woord is goed gespeld?
hond+voer

1. hondevoer
2. hondenvoer

Echte samenstellingen zonder een tussen-n

Bijna alle echte samenstellingen in het Nederlands krijgen een tussen-n. 

Maar er zijn vier uitzonderingen!

Geen tussen-n ...

... als het eerste woord (ook) een meervoud op -s heeft:

ziektebed (ziektes/ziekten)

groentesoep (groentes/groenten)

gedachtekronkel (gedachtes/gedachten)

Welk woord is goed gespeld?

1. secondenwijzer
2. secondewijzer

Welk woord is goed gespeld?

1. gemeentehuis
2. gemeentenhuis

Geen tussen-n ...

... als het eerste woord geen meervoud heeft:

rijstepap

chocolademelk

tarwebrood

Welk woord is goed gespeld?

1. roggenbrood
2. roggebrood

Geen tussen-n ...

... als het eerste woord verwijst naar een uniek exemplaar, iets waar er maar 1 van is (de zon, de maan):

maneschijn

zonnebril

Tussen -s 

Bij sommige samenstellingen in het Nederlands hoor je een -s in het midden. meisje + kleding = meisjeskleding

Soms moet je wel een s schrijven, maar kun je hem niet horen. Bijvoorbeeld: meisje + stem = meisjesstem

Omdat je bij andere samenstellingen met ‘meisje’ de s wel hoort, moet je hem ook schrijven als je hem niet hoort.

Tussen -s

Andere voorbeelden:

lieveling + zanger = lievelingszanger,
want lievelingsdier is met s.

oorlog + schip = oorlogsschip,
want je hoort de s in oorlogswinter.

Welke spelling is goed?

1. verkeerslicht
2. verkeerlicht

Welke spelling is goed?

1. verkeerssituatie
2. verkeersituatie

Welke spelling is goed?

1. stationshal
2. stationhal

Welke spelling is goed?

1. stationsstraat
2. stationstraat

Van andere woordsoorten één woord maken.

Je kunt ook van andere woordsoorten één woord maken.

De regel is simpel: hetzelfde, dezelfde, eenzelfde schrijf je altijd aan elkaar. Staan er achter er, hier, waar of daar één of meer voorzetsels? Dan schrijf je die er allemaal aan vast.

Dus: daarop, eroverheen, erachter, daardoor

Welke woord is goed gespeld?

1. daaromheen
2. daarom heen

Welke woord is goed gespeld?

1. ertegenover
2. er tegenover

Welke woord is goed gespeld?

1. hier door
2. hierdoor

Welke woord is goed gespeld?

1. de zelfde
2. dezelfde

Welke woord is goed gespeld?

1. hier doorheen
2. hierdoorheen

Welke woord is goed gespeld?

1. waar in
2. waarin

Vragen?