Verzet in WO2: Ellis Brandon, Engelandvaarder
1 / 18
Lesduur is: 25 minIntroductie
Met behulp van primaire en secundaire bronnen leren de leerlingen over Engelandvaarders en het leven van vrouwelijke Engelandvaarder Ellis Brandon. Daarbij worden leerlingen actief aan het denken gezet over de betrouwbaarheid en bruikbaarheid van verschillende bronnen. Daarnaast biedt de les aanknopingspunten voor gesprekken over de waarde van verzet en de invloed van historische ontwikkelingen op individuele keuzes.
Instructies
Deze les vereist enige basiskennis de Tweede Wereldoorlog en de bezetting van Nederland. Leerlingen hoeven nog niet veel ervaring te hebben met het beoordelen van de betrouwbaar- en bruikbaarheid van bronnen.
Deze les wordt klassikaal gegeven en de leerlingen kunnen met hun device actief meedoen. De les bevat interactieve elementen (open vraag, quiz, sleepvraag). Zo gewenst kunnen de vragen ook klassikaal zonder devices behandeld worden. Het is sterk aangeraden om de docentenhandleiding door te nemen, voordat de les wordt gebruikt.
Onderdelen in deze les
Slide 1 - Tekstslide
Achtergrond:
Brief het Ministerie van Justitie aan het Ministerie van Binnenlandse Zaken over de betrouwbaarheid van Ellis Brandon (1944).
Brief het Ministerie van Justitie aan het Ministerie van Binnenlandse Zaken over de betrouwbaarheid van Ellis Brandon (1944).
Afbeelding:
Foto van Ellis Brandon (1942), privécollectie E.M. Brandon.
Slide 2 - Tekstslide
Doel van deze slide:
Uitleg van de interactieve elementen.
Zie ook de docentenhandleiding voor uitleg en achtergrondinformatie.
Slide 3 - Tekstslide
Voorkennis:
Deze les vereist enige algemene voorkennis van de Tweede Wereldoorlog en de bezetting van Nederland.
Wat weet je nog?
Welke verzetsactiviteiten
uit WO2 ken jij?
uit WO2 ken jij?
Slide 4 - Woordweb
Doel van de slide:
Testen en activeren van de voorkennis over verzetsactiviteiten.
Enkele voorbeelden zijn:
Onderduikers helpen
Illegale kranten drukken en rondbrengen
Aanslagen plegen
Voedselbonnen stelen
Welk percentage van de Nederlandse bevolking kwam in verzet tegen de Duitse bezetting?
A
0.5%
B
5%
C
15%
D
25%
Slide 5 - Quizvraag
Doel van de slide:
Activeren van de voorkennis over verzetsactiviteiten.
Deze vraag kan gebruikt worden om in gesprek te gaan over welke activiteiten wel en niet onder verzet gerekend kunnen worden. Ook kan het verschil tussen verzet, collaboratie en accommodatie aangehaald worden.
Het antwoord hangt af van de definitie van verzet. Historicus Lou de Jong telt alleen georganiseerde verzetsgroepen mee en komt uit op 0.5%. Stichting Jacoba van Tongeren telt onder andere ook stakers en mensen die onderduikers hielpen mee en komt uit op 15%. Nationaal Comité 4 en 5 mei zit daar tussenin en komst uit op 5%. Al deze aantallen zijn schattingen. Veel verzetswerk is namelijk nooit officieel geregistreerd.
Slide 6 - Tekstslide
Doel van de slide:
Leerlingen denken actief na over de betrouwbaarheid van verschillende bronnen.
Het overheidsdocument, interview en verhoorverslag zijn primair. De roman is secundair.
Bij de rankschikking is de argumentatie het belangrijkste. Zo zijn het verhoor en het interview beide primaire bronnen die iets vertellen over het verleden, maar alleen het verhoor komt uit de tijd zelf.
Afbeelding (l-r):
Brief het Ministerie van Binnenlandse Zaken aan het Ministerie van Justitie over de aanstelling van Ellis Brandon (1944).
Beeld uit een interview met Ellis Brandon door project 'Klim naar de Vrijheid'. Website.
Verslag van een verhoor van Ellis Brandon (1944).
De roman 'Vrij Spel' van Carlijn Vis (2012).
Slide 7 - Tekstslide
Doel van de slide:
Leerlingen worden geïntroduceerd aan Ellis Brandon en haar vriend Herman Friedhoff.
Afbeelding (l-r):
Foto van Ellis Brandon (datum onbekend), privécollectie E.M. Brandon.
Foto van Herman Friedhoff (datum onbekend), privécollectie Falco Friedhoff.
Foto van Ellis Brandon (1942), privécollectie E.M. Brandon.
Slide 8 - Tekstslide
Doel van de slide:
Leerlingen leren over en reflecteren op het verzetswerk van Brandon.
Het helpen van onderduikers en rondbrengen van kranten en berichten waren typische verzetsdaden van vrouwen. Het waren gevaarlijke acties die door latere historici vaak zijn genegeerd ten gunste van gewelddadig verzet.
Afbeeldingen:
Fragment uit een interview met Ellis Brandon door project 'Klim naar de Vrijheid'. Website.
Slide 9 - Tekstslide
Doel van de slide:
Leerlingen leren over de reis van Brandon naar Engeland en denken na over de betrouwbaarheid van een roman als historische bron.
Afbeeldingen:
Fragment uit een interview met Ellis Brandon door project 'Klim naar de Vrijheid'. Website.
Element uit het verslag van een verhoor van Ellis Brandon (1943).
Element uit 'Vrij Spel' van Carlijn Vis (2012).
Element uit het nawoord van 'Vrij Spel' van Carlijn Vis (2012).
Slide 10 - Tekstslide
Doel van de slide:
Leerlingen leren over Engelandvaarders.
Portugal, Spanje en Zweden waren neutraal. Vanuit daar konden Engelandvaarders relatief veilig naar Engeland reizen.
De Engelandvaarders in de musical willen de strijd tegen Duitsland voortzetten. Dit verlangen onderscheidt Engelandvaarders van andere mensen die Nederland tijdens de oorlog ontvluchten.
'Haar' in het musicalnummer verwijst naar Wilhelmina.
Afbeeldingen (l-r):
Reclameposter musical 'Soldaat van Oranje' (2019). Website.
Foto van een bezoek van Wilhelmina en Juliana aan Oranjehaven (11 september 1944).
Muziek:
Slide 11 - Tekstslide
Doel van de slide:
Leerlingen leren over de ontvangst van Engelandvaarders in Engeland en Brandons tijd daar.
Als leerlingen de bronnen goed lezen, hebben ze door dat Brandon liegt over haar relatie met Friedhoff en haar verzetswerk. Welke reden kunnen ze daarvoor bedenken?
Brandon hoopte minder verdacht te zijn als ze alleen als de onschuldige verloofde van een verzetsstrijder werd gezien. Daarnaast wilde ze geen risico lopen om iemand in gevaar te brengen door te veel informatie te delen.
Brandons verlangen om spion te worden, wordt o.a. gedwarsboomd door de ontdekking van het 'Englandspiel'. Dit was de infiltratie door de Duitsers van het geallieerde zendernetwerk, waardoor vele spionnen onmiddellijk na hun aankomst in Nederland zijn gearresteerd.
Afbeeldingen:
Element uit 'Vrij Spel' van Carlijn Vis (2012).
Element uit het verslag van een verhoor van Ellis Brandon (1944).
Element uit het verslag van een verhoor van Ellis Brandon (1944).
Brief het Ministerie van Binnenlandse Zaken aan het Ministerie van Justitie over de aanstelling van Ellis Brandon (1944).
Slide 12 - Tekstslide
Doel van de slide:
Leerlingen denken actief na over de betrouwbaarheid en bruikbaarheid van verschillende bronnen.
Bij de vragen is de argumentatie het belangrijkste. Het overheidsdocument is betrouwbaar maar waarschijnlijk minder interessant dan de andere bronnen. Het interview en het boek zijn het meest toegankelijk maar niet alle details zullen kloppen. Brandon heeft gelogen tijdens haar verhoor, maar het verslag biedt nog steeds bruikbare informatie.
De tweede vraag biedt een opening voor een gesprek over de afwegingen die leerlingen moeten maken wanneer zij hun informatie ergens vandaag halen. Een YouTube video is bijvoorbeeld toegankelijker dan een droge tekst, maar hoe ga je om met de betrouwbaarheid?
Afbeelding (l-r):
Brief het Ministerie van Binnenlandse Zaken over de aanstelling van Ellis Brandon (1944).
Beeld uit een interview met Ellis Brandon door project 'Klim naar de Vrijheid'. Website.
Verslag van een verhoor van Ellis Brandon (1944).
De roman 'Vrij Spel' van Carlijn Vis (2012).
Welke stelling is niet juist?
Toon je kennis!
A
Engelandvaarders wilden Duitsland bestrijden.
B
Er waren meerdere routes naar Engeland.
C
Er waren bijna 10.000 Engelandvaarders.
D
Er was een clubhuis voor Engelandvaarders in Londen.
Slide 13 - Quizvraag
Doel van de slide:
Controleren nieuwe kennis over Engelandvaarders.
1940
1941
1942
1943
1944
Klik, lees en sleep!
Vul de tijdlijn aan
Slide 14 - Sleepvraag
Doel van de slide:
Controleren van nieuwe kennis over het leven van Ellis Brandon.
Leerlingen klikken op de sterren om de tekst te ontvouwen en slepen ze vervolgens naar de juiste plek op de tijdslijn.
Spanje en Portugal zijn neutraal.
Het 'Engelandspiel' maakt veilig terugkeren naar Nederland bijna onmogelijk.
Verbind oorzaak en gevolg!
Historische context
Duitsland bezet Nederland.
Engelandvaarders kunnen vanuit het buitenland hun verzet voortzetten.
De Gestapo jaagt op verzetsmensen
Spionage speelt een belangrijke rol in WO2.
Slide 15 - Sleepvraag
Doel van de slide:
Controleren van nieuwe kennis over het leven van Ellis Brandon en de samenhang met de historische context.
Leerlingen klikken op de sterren om de tekst te ontvouwen en slepen ze vervolgens naar de juiste oorzakelijke historische context.
Welke vragen kan je stellen om de betrouwbaarheid van een bron te bepalen?
Toon je kennis!
Slide 16 - Open vraag
Doel van de slide:
Controleren van de kennis over het bepalen van de betrouwbaarheid van bronnen.
Deel 3 dingen die je vandaag hebt geleerd.
Bronnen van Onafhankelijkheid, 1576-1581
Bronnen van Onafhankelijkheid, 1576-1581
Deel je kennis!
Slide 17 - Open vraag
Doel van de slide:
Leerlingen reflecteren op hun nieuwe kennis. Hierbij kan terugverwezen worden naar de leerdoelen van de les:
- uitleggen wat Engelandvaarders zijn.
- de gebeurtenissen uit het leven van Ellis Brandon in hun historische context plaatsen.
- de betrouwbaarheid van verschillende soorten oorlogsbronnen bepalen.
Deel 1 ding dat je nog niet goed hebt begrepen.
Bronnen van Onafhankelijkheid, 1576-1581
Bronnen van Onafhankelijkheid, 1576-1581
Nog vragen?
Slide 18 - Open vraag
Doel van de slide:
Een laatste gelegenheid om mogelijke pijnpunten te behandelen.