RSG 't Rijks

Verzet in WO2: Ellis Brandon, Engelandvaarder

Verzet in WO2: Ellis Brandon, Engelandvaarder
1 / 18
volgende
Slide 1: Tekstslide
GeschiedenisTweede Wereldoorlog+2Middelbare schoolvmbo, mavo, havo, vwoLeerjaar 1-3

In deze les zitten 18 slides, met interactieve quizzen en tekstslides.

time-iconLesduur is: 25 min

Introductie

Met behulp van primaire en secundaire bronnen leren de leerlingen over Engelandvaarders en het leven van vrouwelijke Engelandvaarder Ellis Brandon. Daarbij worden leerlingen actief aan het denken gezet over de betrouwbaarheid en bruikbaarheid van verschillende bronnen. Daarnaast biedt de les aanknopingspunten voor gesprekken over de waarde van verzet en de invloed van historische ontwikkelingen op individuele keuzes.

Instructies

Deze les vereist enige basiskennis de Tweede Wereldoorlog en de bezetting van Nederland. Leerlingen hoeven nog niet veel ervaring te hebben met het beoordelen van de betrouwbaar- en bruikbaarheid van bronnen.

Deze les wordt klassikaal gegeven en de leerlingen kunnen met hun device actief meedoen. De les bevat interactieve elementen (open vraag, quiz, sleepvraag). Zo gewenst kunnen de vragen ook klassikaal zonder devices behandeld worden. Het is sterk aangeraden om de docentenhandleiding door te nemen, voordat de les wordt gebruikt. 

Onderdelen in deze les

Verzet in WO2: Ellis Brandon, Engelandvaarder

Slide 1 - Tekstslide

Achtergrond:
Brief het Ministerie van Justitie aan het Ministerie van Binnenlandse Zaken over de betrouwbaarheid van Ellis Brandon (1944).

Afbeelding:
Foto van Ellis Brandon (1942), privécollectie E.M. Brandon.
Detail bekijken
Vraag/discussie
Muziek afspelen
Extra informatie
Afbeelding vergroten
Klik op afbeelding
Klik op hotspot
Klik op hotspot
Klik op hotspot
Notities
Klik op hotspot

Slide 2 - Tekstslide

Doel van deze slide:
Uitleg van de interactieve elementen.

Zie ook de docentenhandleiding voor uitleg en achtergrondinformatie.

  • uitleggen wat Engelandvaarders zijn.
  • de gebeurtenissen uit het leven van Ellis Brandon in hun historische context plaatsen.
  • de betrouwbaarheid van verschillende soorten oorlogsbronnen bepalen.
Aan het einde van deze les kan je:

  • Het voeren van twee wereldoorlogen.
  • De betrokkenheid van de burgerbevolking bij oorlogvoering.
  • De Duitse bezetting van Nederland.
Kenmerkende aspecten:

Slide 3 - Tekstslide

Voorkennis:
Deze les vereist enige algemene voorkennis van de Tweede Wereldoorlog en de bezetting van Nederland.
Wat weet je nog?
Welke verzetsactiviteiten
uit WO2 ken jij?

Slide 4 - Woordweb

Doel van de slide:
Testen en activeren van de voorkennis over verzetsactiviteiten.

Enkele voorbeelden zijn:
Onderduikers helpen
Illegale kranten drukken en rondbrengen
Aanslagen plegen
Voedselbonnen stelen
Welk percentage van de Nederlandse bevolking kwam in verzet tegen de Duitse bezetting?
A
0.5%
B
5%
C
15%
D
25%

Slide 5 - Quizvraag

Doel van de slide:
Activeren van de voorkennis over verzetsactiviteiten.

Deze vraag kan gebruikt worden om in gesprek te gaan over welke activiteiten wel en niet onder verzet gerekend kunnen worden. Ook kan het verschil tussen verzet, collaboratie en accommodatie aangehaald worden.

Het antwoord hangt af van de definitie van verzet. Historicus Lou de Jong telt alleen georganiseerde verzetsgroepen mee en komt uit op 0.5%. Stichting Jacoba van Tongeren telt onder andere ook stakers en mensen die onderduikers hielpen mee en komt uit op 15%. Nationaal Comité 4 en 5 mei zit daar tussenin en komst uit op 5%. Al deze aantallen zijn schattingen. Veel verzetswerk is namelijk nooit officieel geregistreerd.
Rankschik de bronnen in orde van verwachte betrouwbaarheid. Leg je rankschikking uit.
Betrouwbaarheid van bronnen
overheidsdocument
roman
verhoorverslag politie
interview
Verdeel deze bronnen in primaire en secundaire bronnen.

Slide 6 - Tekstslide

Doel van de slide:
Leerlingen denken actief na over de betrouwbaarheid van verschillende bronnen.

Het overheidsdocument, interview en verhoorverslag zijn primair. De roman is secundair.

Bij de rankschikking is de argumentatie het belangrijkste. Zo zijn het verhoor en het interview beide primaire bronnen die iets vertellen over het verleden, maar alleen het verhoor komt uit de tijd zelf.

Afbeelding (l-r):
Brief het Ministerie van Binnenlandse Zaken aan het Ministerie van Justitie over de aanstelling van Ellis Brandon (1944).
Beeld uit een interview met Ellis Brandon door project 'Klim naar de Vrijheid'. Website.
Verslag van een verhoor van Ellis Brandon (1944).
De roman 'Vrij Spel' van Carlijn Vis (2012).
Ellis Brandon is net 17 jaar als Nederland wordt bezet. Zij en haar vriendje Herman Friedhoff komen meteen in actie.
Ellis Brandon
Zou jij je verzetten tegen de bezetter van je land?
Waar hangt die keuze vanaf?

Slide 7 - Tekstslide

Doel van de slide:
Leerlingen worden geïntroduceerd aan Ellis Brandon en haar vriend Herman Friedhoff.

Afbeelding (l-r):
Foto van Ellis Brandon (datum onbekend), privécollectie E.M. Brandon.
Foto van Herman Friedhoff (datum onbekend), privécollectie Falco Friedhoff.
Foto van Ellis Brandon (1942), privécollectie E.M. Brandon.
Brandon wordt koerierster. Ze brengt illegale krantjes en berichten van andere verzetsmensen rond. Ook helpen zij en Friedhoff Joodse families om Nederland te ontvluchten of onder te duiken.
Verzet
Hoe belangrijk vind je Brandon's verzetswerk in vergelijking met gewelddadig verzet?
Kan je de keuze van de Joodse families verklaren?
Er zijn geen overheidsbronnen over Brandon's verzetsacties. Kun je dit verklaren?

Slide 8 - Tekstslide

Doel van de slide:
Leerlingen leren over en reflecteren op het verzetswerk van Brandon.

Het helpen van onderduikers en rondbrengen van kranten en berichten waren typische verzetsdaden van vrouwen. Het waren gevaarlijke acties die door latere historici vaak zijn genegeerd ten gunste van gewelddadig verzet.

Afbeeldingen:
Fragment uit een interview met Ellis Brandon door Museum Engelandvaarders. WebsiteYouTube.
Fragment uit een interview met Ellis Brandon door project 'Klim naar de Vrijheid'. Website.
Naar Engeland
In 1942 wordt Friedhoff gezocht door de Gestapo, dus vluchten ze. Ze duiken acht maanden onder maar blijven wel actief in het verzet. Daarna reizen ze naar Engeland om de Nederlandse regering te helpen. Uiteindelijk is Brandon acht maanden onderweg.

Verhoorverslag
Roman
Roman
Welke route legt Brandon af?
Hoe betrouwbaar is de roman als historische bron? Leg uit.
Hoe betrouwbaar is het interview als historische bron? Leg uit.

Slide 9 - Tekstslide

Doel van de slide:
Leerlingen leren over de reis van Brandon naar Engeland en denken na over de betrouwbaarheid van een roman als historische bron.

Afbeeldingen:
Fragment uit een interview met Ellis Brandon door project 'Klim naar de Vrijheid'. Website.
Element uit het verslag van een verhoor van Ellis Brandon (1943).
Element uit 'Vrij Spel' van Carlijn Vis (2012).
Element uit het nawoord van 'Vrij Spel' van Carlijn Vis (2012).
Engelandvaarders
Personen die vanuit bezet gebied naar Engeland of een ander geallieerd land ontsnappen om vanuit daar de strijd tegen de Duitsers voort te zetten.
Voornaamste routes:
  • bootje over de Noordzee
  • via Scandinavië (boot of vliegtuig)
  • via Spanje of Portugal (boot of vliegtuig)
2000+
aangekomen
???
gesneuveld
Koningin Wilhelmina
Prinses Juliana
De foto is genomen voor de deur van Oranjehaven, het 'clubhuis' van de Engelandvaarders in Londen.
Ellis Brandon
Welke motivatie wordt in het musicalnummer gegeven om naar Engeland te gaan?

Slide 10 - Tekstslide

Doel van de slide:
Leerlingen leren over Engelandvaarders.

Portugal, Spanje en Zweden waren neutraal. Vanuit daar konden Engelandvaarders relatief veilig naar Engeland reizen.

De Engelandvaarders in de musical willen de strijd tegen Duitsland voortzetten. Dit verlangen onderscheidt Engelandvaarders van andere mensen die Nederland tijdens de oorlog ontvluchten.

'Haar'  in het musicalnummer verwijst naar Wilhelmina.

Afbeeldingen (l-r):
Reclameposter musical 'Soldaat van Oranje' (2019). Website.
Foto van een bezoek van Wilhelmina en Juliana aan Oranjehaven (11 september 1944).

Muziek:
Fragment uit 'Wolk In De Verte' van de musical 'Soldaat van Oranje'. Website. YouTube.
Brandon wil graag in militaire dienst of spion worden. De meeste vrouwen krijgen echter werk in Engeland. Veel mannen gaan in dienst.
Engelandvaarders worden in Engeland door de geheime politie verhoord:
  • om spionnen te ontdekken.
  • om meer over de situatie in Nederland te leren.
In Engeland
Roman
Verhoorverslag
Verhoorverslag
Wat valt je op aan Brandons verhoor?
Hoe betrouwbaar zijn de bronnen over het verhoor?
Is Brandon actief gebleven in het verzet?
Overheidsdocument

Slide 11 - Tekstslide

Doel van de slide:
Leerlingen leren over de ontvangst van Engelandvaarders in Engeland en Brandons tijd daar.

Als leerlingen de bronnen goed lezen, hebben ze door dat Brandon liegt over haar relatie met Friedhoff en haar verzetswerk. Welke reden kunnen ze daarvoor bedenken?
Brandon hoopte minder verdacht te zijn als ze alleen als de onschuldige verloofde van een verzetsstrijder werd gezien. Daarnaast wilde ze geen risico lopen om iemand in gevaar te brengen door te veel informatie te delen.

Brandons verlangen om spion te worden, wordt o.a. gedwarsboomd door de ontdekking van het 'Englandspiel'. Dit was de infiltratie door de Duitsers van het geallieerde zendernetwerk, waardoor vele spionnen onmiddellijk na hun aankomst in Nederland zijn gearresteerd.

Afbeeldingen:
Element uit 'Vrij Spel' van Carlijn Vis (2012).
Element uit het verslag van een verhoor van Ellis Brandon (1944).
Element uit het verslag van een verhoor van Ellis Brandon (1944).
Brief het Ministerie van Binnenlandse Zaken aan het Ministerie van Justitie over de aanstelling van Ellis Brandon (1944).
Betrouwbaarheid van bronnen
Rankschik de bronnen opnieuw op orde van betrouwbaarheid.
Leg je rankschikking uit.
overheidsdocument
roman
verhoorverslag politie
interview
Welke bron(nen) zou jij aanraden aan iemand die over Ellis Brandon wil weten?
Leg je antwoord uit.

Slide 12 - Tekstslide

Doel van de slide:
Leerlingen denken actief na over de betrouwbaarheid en bruikbaarheid van verschillende bronnen.

Bij de vragen is de argumentatie het belangrijkste. Het overheidsdocument is betrouwbaar maar waarschijnlijk minder interessant dan de andere bronnen. Het interview en het boek zijn het meest toegankelijk maar niet alle details zullen kloppen. Brandon heeft gelogen tijdens haar verhoor, maar het verslag biedt nog steeds bruikbare informatie.

De tweede vraag biedt een opening voor een gesprek over de afwegingen die leerlingen moeten maken wanneer zij hun informatie ergens vandaag halen. Een YouTube video is bijvoorbeeld toegankelijker dan een droge tekst, maar hoe ga je om met de betrouwbaarheid?

Afbeelding (l-r):
Brief het Ministerie van Binnenlandse Zaken over de aanstelling van Ellis Brandon (1944).
Beeld uit een interview met Ellis Brandon door project 'Klim naar de Vrijheid'. Website.
Verslag van een verhoor van Ellis Brandon (1944).
De roman 'Vrij Spel' van Carlijn Vis (2012).
Welke stelling is niet juist?
Toon je kennis!
A
Engelandvaarders wilden Duitsland bestrijden.
B
Er waren meerdere routes naar Engeland.
C
Er waren bijna 10.000 Engelandvaarders.
D
Er was een clubhuis voor Engelandvaarders in Londen.

Slide 13 - Quizvraag

Doel van de slide:
Controleren nieuwe kennis over Engelandvaarders.
1940
1941
1942
1943
1944
Klik, lees en sleep!
Vul de tijdlijn aan
Brandon trekt de Pyreneeën over.
Brandon verlaat Nederland.
Brandon gaat in het verzet.
Brandon wordt verhoord door de geheime politie.
Brandon gaat in Engeland aan de slag bij het Ministerie van Binnenlandse Zaken.
Brandon duikt onder.

Slide 14 - Sleepvraag

Doel van de slide:
Controleren van nieuwe kennis over het leven van Ellis Brandon.

Leerlingen klikken op de sterren om de tekst te ontvouwen en slepen ze vervolgens naar de juiste plek op de tijdslijn.
Spanje en Portugal zijn neutraal.
Het 'Engelandspiel' maakt veilig terugkeren naar Nederland bijna onmogelijk.
Verbind oorzaak en gevolg!
Historische context
Duitsland bezet Nederland.
Engelandvaarders kunnen vanuit het buitenland hun verzet voortzetten.
De Gestapo jaagt op verzetsmensen
Spionage speelt een belangrijke rol in WO2.
Brandon trekt de Pyreneeën over.
Brandon verlaat Nederland.
Brandon gaat in het verzet.
Brandon wordt verhoord door de geheime politie.
Brandon gaat in Engeland aan de slag bij het Ministerie van Binnenlandse Zaken.
Brandon duikt onder.

Slide 15 - Sleepvraag

Doel van de slide:
Controleren van nieuwe kennis over het leven van Ellis Brandon en de samenhang met de historische context.

Leerlingen klikken op de sterren om de tekst te ontvouwen en slepen ze vervolgens naar de juiste oorzakelijke historische context.
Welke vragen kan je stellen om de betrouwbaarheid van een bron te bepalen?
Toon je kennis!

Slide 16 - Open vraag

Doel van de slide:
Controleren van de kennis over het bepalen van de betrouwbaarheid van bronnen.
Deel 3 dingen die je vandaag hebt geleerd.
Bronnen van Onafhankelijkheid, 1576-1581
Bronnen van Onafhankelijkheid, 1576-1581
Deel je kennis!

Slide 17 - Open vraag

Doel van de slide:
Leerlingen reflecteren op hun nieuwe kennis. Hierbij kan terugverwezen worden naar de leerdoelen van de les:

- uitleggen wat Engelandvaarders zijn.

- de gebeurtenissen uit het leven van Ellis Brandon in hun historische context plaatsen.

- de betrouwbaarheid van verschillende soorten oorlogsbronnen bepalen.
Deel 1 ding dat je nog niet goed hebt begrepen.
Bronnen van Onafhankelijkheid, 1576-1581
Bronnen van Onafhankelijkheid, 1576-1581
Nog vragen?

Slide 18 - Open vraag

Doel van de slide:
Een laatste gelegenheid om mogelijke pijnpunten te behandelen.