Kijken naar bronnen uit het archief

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vmbo t, havo, vwo
• Leerjaar 4-6

Introductie

Het stadsarchief bewaart ontzettend veel bronnen uit de Rotterdamse geschiedenis. Denk daarbij aan foto’s, video’s, boeken, passagierslijsten, gemeente-documenten, etc. Sommige van deze bronnen heb je misschien al voorbij zien komen in de geschiedenislessen op school of in onze andere online lessen, maar hoe moet je naar deze bronnen kijken? En wat kunnen we van deze bronnen leren? Deze vragen worden in de les behandeld. Ook leer je aandachtig naar bronnen te kijken en kom je erachter dat achter enkele zinnen, woorden of zelfs letters héle verhalen schuil kunnen gaan. In deze les duikt men in op het verhaal achter de Joodse David Fierlier, een Joodse jongeman die tijdens de Tweede Wereldoorlog meerdere malen wordt opgepakt en in verschillende concentratiekampen terecht komt. Hij overleeft de oorlog niet. Bronnen die behandeld worden zijn twee arrestantenkaarten en de overlijdensakte van Fierlier. Deze bronnen geven veel vrij over wat er met Fierlier gebeurde tijdens de oorlog. De opdrachten in de les bestaan uit kennisvragen, quizvragen, poll-vragen, en historische achtergrondinformatie. De les is aangevuld met bronnen uit het Rotterdams Stadsarchief in de vorm van foto's, arrestantenkaarten en een overlijdensakte. De poll-opdrachten uit de les met betrekking tot de bruikbaarheid en betrouwbaarheid van de bronnen dienen ter voorbereiding voor de examens (HAVO/VWO). Naast de informatie en teksten in de slides kan de leraar toelichting en antwoorden tot de opdrachten vinden in de notities onder elke slide.

Bijzondere documenten 

met verhalen uit het archief

Kijken naar bronnen

Dit leer je nu

Dit weet je al

Doen

Terugkijken

Klik op de hotspot

Afbeelding vergroten

Navigeren door de les

Legenda

Kijken

Luisteren

Leerdoelen

Aan het eind van de les kun je herkennen en uitleggen op welke manier je bronnen goed kunt bestuderen en wat voor verhalen de bronnen vertellen.

Focus

In deze les focussen we op het verhaal van de Joodse David Fierlier tijdens de Tweede Wereldoorlog aan de hand van bronnen uit het archief.

Toelichting

David Fierlier is een Joodse Rotterdammer die tijdens de Tweede Wereldoorlog meerdere keren opgepakt wordt en uiteindelijk om het leven komt in een concentratiekamp (waarschijnlijk in kamp Buchenwald op 9 mei 1945).

In deze les traceren we zijn verhaal a.d.h.v. arrestantenkaarten en een overlijdensakte uit de archieven.

Opdracht

Bekijk de bron. Schrijf 3 dingen op die je ziet of die je opvallen.

Toelichting

Bij deze opdracht mogen de leerlingen alles opschrijven wat ze zien of wat hun opvalt. Er is in principe geen fout antwoord. Ga in op de dingen die de leerlingen noteren en wat er allemaal op een arrestantenkaart als deze te vinden is.

In de volgende dia wordt er meer uitgelegd over welke informatie er allemaal op deze arrestantenkaart staat. De grote rode J wordt in dia 7 behandeld.

De naam van de arrestant

De nationaliteit van de arrestant.

Bij de arrestatie worden deze voorwerpen in bewaring genomen.

De plek waar de arrestant naar toe is gebracht.

Het beroep van de arrestant.

Bijzonderheden over de arrestant

Arrestantenkaart 12 jan. 1944

Toelichting

De bron is een arrestantenkaart van David Fierlier van 12 jan. 1942.

Laat de leerlingen op de hotspots klikken (aangegeven met de wit/groene vergrootglazen) & kom erachter welke informatie er allemaal op de arrestantenkaart te vinden is.

Kijk nog eens goed naar de arrestantenkaart.
Waarom staat er een grote rode J op de kaart?

Opdracht

Antwoord/toelichting

De grote rode J staat voor 'Jood'. Dit werd gedaan zodat het makkelijk voor de Duitse bezetter te zien was dat de arrestatie om een Jood ging. De Joden werden namelijk vervolgd door de Duitse bezetter. 

Bestudeer de bron nog eens goed. Waarom
is David Fierlier gearresteerd denk je?

Opdracht

Antwoord/toelichting

David Fierlier is opgepakt omdat hij ontsnapt is uit kamp Westerbork.

Kamp Westerbork is een doorgangskamp in Drenthe naar concentratiekampen als Auschwitz en Sobibor. Vanaf Westerbork worden veelal Joden maar ook honderden Roma, Sinti en enkele verzetsstrijders weggevoerd.

Wat voor soort bron is dit?

Opdracht

1. Een primaire bron
2. Een secundaire bron

Antwoord/toelichting

Het is een primaire bron, een direct geschreven bron. 

 

Dit is belangrijk voor leerlingen om te weten ter voorbereiding voor de examens.

Arrestantenkaarten

Toelichting

Van ruim 30.000 mensen die tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn gearresteerd door de Rotterdamse politie, staat beschreven waarom ze zijn aangehouden. Dit noteerde de politie via arrestantenkaarten. 

De arrestantenkaarten van de Rotterdamse Gemeentepolitie uit de oorlogsjaren zijn online beschikbaar op de website van het Stadsarchief Rotterdam. Onder de arrestanten waren ‘gewone’ criminelen, maar ook personen die zijn opgepakt vanwege hun Joodse achtergrond of hun rol in het verzet. Op de kaarten vind je behalve de persoonsgegevens, informatie over wanneer iemand is aangehouden en soms ook waarom.

Het verhaal achter David Fierlier

We weten dat David uit kamp Westerbork is ontsnapt, 

maar hoe kwam hij daar eigenlijk terecht? 

Kom erachter in de volgende dia's.

Toelichting

Van ruim 30.000 mensen die tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn gearresteerd door de Rotterdamse politie, staat beschreven waarom ze zijn aangehouden. Dit noteerde de politie via arrestantenkaarten. 

De arrestantenkaarten van de Rotterdamse Gemeentepolitie uit de oorlogsjaren zijn online beschikbaar op de website van het Stadsarchief Rotterdam. Onder de arrestanten waren ‘gewone’ criminelen, maar ook personen die zijn opgepakt vanwege hun Joodse achtergrond of hun rol in het verzet. Op de kaarten vind je behalve de persoonsgegevens, informatie over wanneer iemand is aangehouden en soms ook waarom.

David Fierlier wordt geboren in Rotterdam.

De Duitse politie arresteert David en hij wordt op transport gezet naar Westerbork. Het transport kost 7 gulden en 50 cent. Dit moet hij zelf betalen.

18 maart 1906

23 juli 1942

Naar kamp Westerbork

Toelichting

Bestudeer deze tweede arrestantenkaart van David. Welke
reden wordt hier gegeven voor de aanhouding van David?

Opdracht

Antwoord/toelichting

Hier wordt als reden voor aanhouding 'onderduiking' gegeven. Dit in tegenstelling tot de andere arrestantenkaart van 12 januari 1944 (een dag eerder) waarop vermeld stond dat David was aangehouden vanwege zijn ontsnapping uit Kamp Westerbork.

Bestudeer deze arrestantenkaart nog eens goed. Op
welke datum wordt David naar Westerbork vervoerd?

Opdracht

Antwoord/toelichting

Achter "vertrokken op" is te zien dat David Fierlier op 3 oktober 1942 naar Westerbork wordt vervoerd.

Stel, je wilt weten hoe de Duitse bezetter
omging met Joodse gevangenen die ontsnapten.
Is deze bron dan betrouwbaar?

Opdracht

Ja, deze bron is betrouwbaar.

Nee, deze bron is niet betrouwbaar.

Antwoord/toelichting

Deze vraag m.b.t. de betrouwbaarheid van de historische bron dient ter voorbereiding voor het examen (vwo).

Ja, deze bron is wel betrouwbaar. De arrestantenkaart is misschien opgesteld door de Rotterdamse politie, maar deze werkte in opdracht van de Duitse bezetter. Op deze manier is deze bron wel betrouwbaar wanneer je onderzoek doet naar hoe de Duitse bezetter omging met gevangenen die ontsnapten.

Bespreek het resultaat uit de poll met de leerlingen.

David Fierlier heeft 14 maanden ondergedoken gezeten, nota bene op zijn eigen oude adres in Rotterdam.

Op 13 januari 1944 wordt hij opnieuw gearresteerd. Op 2 februari 1944 gaat hij weer naar Westerbork.

David Fierlier ontsnapt uit Westerbork. 

november 1942

12 januari 1944

Ontsnapt & weer opgepakt

Reden van aanhouding: onderduiking

David is ogepakt op 12 januari 1944.

De "J" om aan te geven dat David joods is

David wordt op 2 februari 1944 weer teruggebracht naar kamp Westerbork.

Arrestantenkaart 13 jan. 1944

Toelichting

Laat de leerlingen meer te weten komen via de hotspots over welke informatie er op deze arrestantenkaart te vinden is.

David gaat vanuit Westerbork op transport naar Auschwitz.

David gaat op transport van Auschwitz naar Buchenwald.

3 maart 1944

januari 1945

?

Toelichting

David komt in verschillende kampen terecht. Maar wat gebeurt er met hem nadat hij in Auschwitz aankomt?

De datum waarop de overlijdensakte is opgesteld

De datum waarop David Fierlier is overleden.

Overlijdensakte

De plek van overlijden.

Familiegegevens van David.

Toelichting

Dit is de overlijdensakte van David Fierlier. Laat de leerlingen d.m.v. het klikken op de hotspots erachter komen waar en wanneer David overleden is.

Waarom denk je dat de overlijdensakte
van David Fierlier pas in 1952 is ingevuld?

Opdracht

Antwoord/toelichting

David Fierlier overlijdt op 9 mei 1945 in Buchenwald. In 1952 worden alle mensen die tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn overleden geregistreerd. In de verschillende kampen wordt niet bijgehouden wie er overlijdt. 

Na de oorlog duurt het nog een tijd voordat er een overzicht gemaakt kan worden van de mensen die overleden zijn tijdens de oorlog in de verschillende kampen. Het duurde zo lang omdat de kans bestond dat er nog mensen terug zouden komen. 

Stel, je doet onderzoek naar de aantallen
doden in verschillende concentratiekampen.
Is deze bron dan bruikbaar?

Opdracht

Ja, deze bron is bruikbaar.

Nee, deze bron is niet bruikbaar.

Antwoord/toelichting

Deze vraag m.b.t. de bruikbaarheid van de historische bron dient ter voorbereiding voor het examen (vwo).

Nee, deze bron is niet bruikbaar. Wanneer men onderzoek doet naar de aantallen doden in verschillende concentratiekampen is deze bron niet bruikbaar. Het is namelijk wel duidelijk wanneer David Fierlier stierf, maar niet precies waar. Als plaats van overlijden is opgegeven Midden-Europa. Dit is niet specifiek. Deze bron is in dat geval dus niet bruikbaar.

Bespreek het resultaat uit de poll met de leerlingen.

Wat voor soort bron is dit?

Opdracht

1. Een primaire bron
2. Een secundaire bron

Toelichting

Dit is belangrijk voor leerlingen om te weten ter voorbereiding voor de examens.

Wat heb ik in deze
les geleerd?

Toelichting

Laat de leerlingen invullen wat zij hebben geleerd en onthouden uit de les. Bespreek de antwoorden en probeer de grote lijn (het kritisch bestuderen van historische bronnen) naar voren te halen.

Na deze les wil ik ...

Terugkijken

de uitleg nog 1 keer horen

meer voorbeelden krijgen

meer oefeningen maken

dit onderwerp thuis nog even bekijken

overgaan naar een nieuw onderwerp

nog meer te weten komen over dit onderwerp

niet meer te weten komen over dit onderwerp

nog iets anders (vul de vraag op de volgende slide in)

Terugkijken

Nog iets anders, namelijk...

Terugkijken

Hoe vond je deze les?

😒🙁😐🙂😃