Module 1: niveau 3 en 4 (90 min.)

• Burgerschap
• MBO
• Studiejaar 1-4

Instructies

• Start de les door op de button Start les te klikken
• De link Printen biedt mogelijkheid om de slides en notities van de les te printen
• Onder Instructies tref je een overzicht van de module met instructiefilmpjes
• Onder Werkbladen tref je de LEF maandbegroting

Instructies

Module 1 in een overzicht niveau 3 en 4 (90 min)

Werkbladen

Maandbegroting LEF

Welkom 

bij het LEF-lesprogramma

Module 1: Hoe krijg jij jouw geldzaken op orde?

• Schrijf je naam op een naamsticker of naambordje. Plak de sticker op.
• Geef de studenten bij binnenkomst allemaal een blanco naamsticker of naambordje.
  
• Vraag de studenten hun naam erop te schrijven en in geval van een sticker deze op te plakken.
  

Over LEF

• LEF = Leven en Financiën
   
• De haai van LEF
   
• Een lesprogramma voor mbo-studenten
    
   
• Het LEF-lesprogramma:

      - Module 1: Hoe krijg jij jouw geldzaken op orde?

      - Module 2: Hoe geef jij jouw geld uit?

      - Module 3: Hoe kom jij aan geld?

De introductie bestaat uit een plenaire inleiding, woordwolk 'Geld' en ervaring docent en/of mbo-student.

1. Stel jezelf voor (wie ben je en wat voor werk doe je). 
2. Vertel over LEF en de haai: staat symbool voor kracht en macht, maar heeft ook een ander kant die staat voor gevaar en risico. De haai straalt echter altijd lef uit: hij laat niet over zich heenlopen en is 'in control'. Het gevaarlijke en grimmige karakter van de haai wordt verzacht door de knipoog van de gleuf in zijn rug: de spaarhaai.
3. Vertel dat het een programma voor mbo-studenten is en mbo-studenten wil laten nadenken over hoe zij (nog beter) met geld om kunnen gaan.
4. Licht het programma kort toe.
5. Vertel waar de les vandaag over gaat:
   • Wat weet je al over geldzaken?
   • Wat is jouw spaardoel?
   • Hoe ziet jouw maandbegroting eruit?
   • Hoe haalbaar is jouw spaardoel?
   • Wie kan je helpen?
6. Vertel dat de les via LessonUp loopt. Op de volgende pagina kunnen de deelnemers een QR code scannen om in te loggen.
7. Geef aan dat de studenten hun telefoon (voor LessonUp) mogen gebruiken tijdens de les, de rest van de les leggen ze de telefoon in de hoek van hun tafel.

Geld

1. Vraag de studenten waar zij aan denken bij het woord 'Geld'.
2. Bespreek de antwoorden kort.
3. Vertel over je eigen ervaring met geld.

Jouw kennis over geldzaken

Stellingen: Wat weet je al?

Vorm: Stellingen over rechten en plichten die je voor of na je 18e hebt.

Duur: 15 minuten

Leerdoelen:

• De studenten kunnen benoemen welke financiële verantwoordelijkheden en verplichtingen je hebt als je 18 jaar bent.
• De studenten kunnen benoemen met welke wet- en regelgeving (tegemoetkomingen, uitkeringen, verzekeringen) je te maken kunt krijgen als je 18 jaar bent.
• De studenten kunnen benoemen of een bepaalde verzekering in hun situatie verplicht, noodzakelijk, wenselijk of optioneel is.
• De studenten kunnen belasting terugvragen als zij hebben gewerkt.

Ik ga naar het mbo en heb
altijd recht op studiefinanciering.

1. Waar
2. Niet waar

Algemene instructie:

1. Vertel dat de studenten verschillende stellingen te zien krijgen waar ze via telefoon op kunnen antwoorden.
2. Na iedere vraag komt de tussenstand in beeld. Wil je dit niet steeds tonen? Haal dan het vinkje bij 'Toon tussenstand na iedere vraag' weg. Je kunt altijd (door links onderin op 'Leerlingen' te klikken) de tussenstand tonen).

Stelling: Ik ga naar het mbo en heb altijd recht op studiefinanciering.

Deze stelling is niet waar.  

Voorwaarden, onder andere:

- leeftijd minimaal 18;

- Moet een BOL opleiding zijn (geen BBL);

- Moet een voltijds opleiding zijn van minimaal 1 jaar.

Voor meer uitleg:

https://duo.nl/particulier/studiefinanciering/voorwaarden.jsp

Vraag de studenten ook of ze weten of ze de studiefinanciering terug moeten betalen. Zie: https://duo.nl/particulier/studiefinanciering/gift-of-terugbetalen.jsp

  

Vanaf je 18e ben je zelf verantwoordelijk voor je zorgverzekering.

1. Waar
2. Niet waar

Stelling: Vanaf je 18e ben je zelf verantwoordelijk voor je zorgverzekering.

De stelling is waar.  

Je hebt twee opties als 18 jarige:

1. Je kunt zelf een zorgverzekering afsluiten.
2. Of je kunt meeverzekerd blijven op de polis van je ouders/verzorgers. 

Doe je niets? Dan krijg je vanaf je 18e automatisch dezelfde zorgverzekering als je ouders/verzorgers.

Stip hier ook het aanvragen van de zorgtoeslag aan. In beide gevallen heb je recht op zorgtoeslag en kan je dit zowel in de toekomst als met terugwerkende kracht aanvragen. Eerst moet de zorgverzekering geregeld zijn, dan kan er zorgtoeslag worden aangevraagd.

Er is één situatie waarbij een 18 jarige niet direct een zorgtoeslag kan aanvragen. En dat is de situatie als de ouders, een kind uitschrijven op de polis en het initiatief laten bij de 17/18 jarige om zijn eigen zorgverzekering te organiseren.

Dan kan er een periode zijn dat het kind (nog) niet geregistreerd staat als zorgverzekerd en dan kan er ook geen zorgtoeslag worden aangevraagd.

De 17/18 jarige moet zichzelf eerst verzekeren en daarna kan het worden aangevraagd.

Extra informatie:

Je kunt naar sites als zorgkiezer, independer of zorgwijzer (1 site laten zien). Hier kun je invullen wat jij denkt dat je nodig hebt. Er komen dan een aantal zorgverzekeraars voorbij met het bedrag dat je per maand gaat betalen. Dit noemen we een premie. De hoogte verschilt per verzekeringsmaatschappij Je hebt een basisverzekering waar bijvoorbeeld een bezoek aan de huisarts van wordt betaald. Wil je ook dat je tandarts of de fysiotherapie kosten worden betaald dan moet je een aanvullende verzekering sluiten. Een extra pakket waardoor je verzekering per maand duurder wordt. Sommige maatschappijen bieden studentenverzekeringen aan. Deze hebben een uitgebreidere dekking waar bijvoorbeeld fysiotherapie in zit.

Als je 18 jaar of ouder bent en
op jezelf gaat wonen, krijg je huurtoeslag.

1. Waar
2. Niet waar

Stelling: Als je 18 jaar of ouder bent en op jezelf gaat wonen, krijg je huurtoeslag.

Deze stelling is niet waar.  

Extra uitleg:

• Als je op kamers woont meestal niet, tenzij je kamer een zelfstandige woonruimte is (eigen toegangsduur die je van binnen en buiten op slot kan doen. En je moet een eigen keuken, w.c en douche of badkamer hebben);
• Afhankelijk van huurbedrag, inkomen en vermogen.

Zie: https://www.belastingdienst.nl/wps/wcm/connect/nl/huurtoeslag/content/student-op-kamers-huurtoeslag

Als je werkt,
betaal je vanaf je 18e pas inkomstenbelasting.

1. Waar
2. Niet waar

Stelling: Als je werkt, betaal je vanaf je 18e pas inkomstenbelasting.

Deze stelling is niet waar.  

Extra uitleg:

• Als je werkt moet je ook voor je 18e belasting over je loon betalen. Als student mag je ongeveer € 13.000,- bijverdienen in 2024 zonder belasting te hoeven betalen.
• Vanaf 1 januari 2024 mogen studenten die een bijbaantje hebben onbeperkt bijverdienen. Er is geen bijverdiengrens meer voor de studiefinanciering.

Zie ook: 

https://www.belastingdienst.nl/wps/wcm/connect/nl/jongeren/jongeren

Als je een bijbaan hebt, kun je
vaak ieder jaar geld terugvragen
bij de Belastingdienst.

1. Waar
2. Niet waar

Stelling: Als je een bijbaan hebt, kun je vaak ieder jaar geld terugvragen bij de Belastingdienst.

Dit is zeker waar! 

1. Vraag aan de studenten of zij al een keer geld hebben teruggevraagd bij de Belastingdienst.
2. Geef een toelichting:
   • Helemaal geen inkomsten, dan ook geen loonheffing ingehouden en ook geen teruggaaf.
   • Als ze een ‘volle’ baan hebben en dus al veel verdienen, is teruggaaf ook niet zeker.
   • Als ze een ‘side hustle’ hebben, dus een (mini-)onderneming, krijgen ze niet terug, maar moeten ze juist bijbetalen.

Je kunt beter gaan sparen dan beleggen.

1. Waar
2. Niet waar

Stelling: Je kunt beter gaan sparen dan beleggen.

Beide antwoorden zijn goed.

1. Geef een toelichting:
   Spaar met geld dat je snel nodig hebt (< ca. 10 jaar).
   Beleg VEILIG met geld dat je niet snel nodig hebt (> ca. 10 jaar).
2. Leg het rente-op-rente effect uit. Vergelijk iemand die op zijn 25e begint met iemand die op leeftijd docent (45?) begint. Dit kan een eye-opener zijn!
3. Korte aanvulling op beleggen: Er zijn veel soorten beleggen, sommige met veel risico (daytraden, bitcoin) en sommige met weinig risico (op de beurs, ETF). Beleggen is altijd voor > 10 jaar!
4.  Optie: begin een discussie over  rendement, risico (restschuld), met welk geld (heb je voldoende over), appeltje voor de dorst/ beleggen met stufi of andere lening (beleggen met geleend geld)

zie ook: https://www.wijzeringeldzaken.nl/geldzaken-op-orde/sparen-of-beleggen-wat-zijn-je-opties/

https://www.nibud.nl/onderwerpen/sparen/

Mijn ouders zijn altijd
aansprakelijk als ik iemand schade toebreng.

1. Waar
2. Niet waar

Stelling: Mijn ouders zijn altijd aansprakelijk als ik iemand schade toebreng.

Deze stelling is niet waar.  

Zie Rijksoverheid (klik om te openen).

Schuld door schade minderjarig kind

Richt een kind schade aan, dan hangt het van zijn of haar leeftijd af wie aansprakelijk is. Er gelden de volgende wettelijke regels:

• Is het kind jonger dan 14 jaar, dan ligt de aansprakelijkheid bij de ouder. Dit geldt als de ouder het ouderlijk gezag of de voogdij heeft over het kind. De ouder kan meestal de schade op zijn/haar aansprakelijkheidsverzekering verhalen.
• Is het kind 14 of 15 jaar, dan is het zelf aansprakelijk. De ouder is ook aansprakelijk als hij/zij redelijkerwijs in staat was het kind tegen te houden bij het veroorzaken van de schade, maar dit niet heeft gedaan.
• Is het kind 16 jaar of ouder, dan is het zelf aansprakelijk.

Financiële voornemens

Wat is jouw spaardoel?

Vorm: Filmpje van mbo-studenten en individueel spaardoel bepalen

Duur: 10 minuten

Leerdoelen:

• De studenten worden zich bewust van het belang van sparen.
• De jongeren kunnen concreet maken welk spaardoel ze wanneer bereikt willen hebben.

Spaar jij?

1. Laat het filmpje zien. Dit filmpje is speciaal voor LEF gemaakt door Emma Mouthaan (Finfluencer). Ze vraagt aan studenten of zij sparen.

Waar spaar jij voor
of waar wil je voor gaan sparen?
(voeg een foto en/of tekst toe)

1. Vraag de studenten een foto toe te voegen van waarvoor zij (willen) sparen. 
2. Kunnen ze niet zo snel een foto vinden? Dan mogen ze het ook in tekst neerzetten.

Werk enkele antwoorden van studenten uit op een flipover of whiteboard, vraag ze:

• Wat kost jouw spaardoel?
• Wanneer wil je het hebben/doen?

Laat de student vervolgens uitrekenen hoeveel per maand gespaard moet worden om het doel te bereiken.

Leg de brug naar de maandbegroting.

Maandbegroting

(Hoe) houd jij je inkomsten en uitgaven bij?

Vorm:  Maandbegroting invullen, klassikaal voorbeelden bekijken (van Nibud model en apps).

Duur: 20 minuten

Leerdoelen:

• De studenten krijgen inzicht in hun inkomsten en uitgaven.
• De studenten kunnen uitleggen wat het voordeel is van inzicht hebben in je financiën.
• De studenten kunnen benoemen welke mogelijkheden er zijn om de financiën digitaal bij te houden.

• Deel de uitgeprinte versies van de maandbegroting uit en nodig iedereen uit om deze in te vullen (met behulp van de bankieren app van de student).
• In de 3e kolom (naast uitgaven) kunnen de studenten aankruisen op welke uitgaven ze kunnen gaan besparen.
  

TIP: je kunt de maandbegroting groter maken door 2x hierop te klikken.

Wat komt erin en wat gaat eruit?

17 en thuiswonend

18 en thuiswonend

20 en uitwonend

1. Klik het voorbeeld aan wat het meest van toepassing is voor de studenten en vertel dat het voorbeeld een gemiddelde laat zien van inkomsten en uitgaven.
2. Vraag de studenten in hoeverre hun eigen maandbegroting hiervan afwijkt.

De voorbeelden zijn gebaseerd op de opzet van NIBUD.

Noem een voordeel van het maken
van een begroting

Vraag de studenten een voordeel te noemen van het maken van een begroting.

Bijvoorbeeld:

• Om een goed inzicht te krijgen in wat jij nu eigenlijk kunt sparen is het belangrijk dat je inzicht hebt in je inkomsten en uitgaven. We noemen dit een 'begroting'. Wat houd je per maand over?
• Het verkrijgen van inzicht in waar je je geld aan uitgeeft. Kun je ergens op besparen? Bijvoorbeeld abonnementen.
• Mis je inkomsten? (bijvoorbeeld zorgtoeslag, teruggave belasting). Kijk op: www.berekenuwrecht.nl
• Helpt geldzorgen te voorkomen. Beter plannen, minder stress.
• Helpt in actie te komen bij veranderingen.

Huishoudboekje

Voor iedereen gratis toegankelijk

Bank-apps

Banken bieden vaak de mogelijkheid (in hun bankierenapp) om meer grip op je geld te krijgen. Bijvoorbeeld de Rabobank app - onderdeel Inzicht (klik hier voor meer info)

Meer bekijken?

Klik hier voor een overzicht van (digitale) huishoudboekjes.

Je kunt ze ook vinden via Humanitas (Get-a-Grip), Elfin, het Nibud, of via apps die je kunt koppelen aan je bank

Laat een aantal voorbeelden zien:

- Gratis toegankelijk voor iedereen: Bijvoorbeeld het NIBUD model (heb je reeds laten zien).
- Bank-apps: banken bieden vaak gratis hulpmiddelen aan in hun apps.

- Klik op 'Meer bekijken' en vertel dat 'Wijzer in geldzaken' een overzicht biedt van handige apps.

Voornemens Checken

Hoe haalbaar is jouw spaardoel?

Vorm: Klassikaal bespreken van voornemen aan de hand van staan/zitten

Duur: 5 minuten

Leerdoelen:

• De studenten krijgen inzicht in hoe realistisch hun spaardoel is.

Hoe haalbaar is jouw spaardoel?

Niet haalbaar: Blijf zitten

Haalbaar: Ga staan

Dit gaat over het spaardoel waar de studenten een foto van hebben toegevoegd in het onderdeel 'Financiële voornemens'.

1. Stel de vraag: hoe haalbaar is jouw spaardoel?
2. Vraag een aantal studenten die zijn blijven zitten hoeveel ze te kort komen en waar ze geld op zouden kunnen besparen.
3. Vraag een aantal studenten die zijn gaan staan wanneer ze hun doel hebben bereikt.
4. Grijp terug op de eerder uitgewerkte voorbeelden van studenten bij slide 14.
5. Vraag aan de studenten of zij nog handige spaartips hebben voor elkaar.

Hulp bij financiën

Wat of wie kan je helpen?

Vorm: Vragen over hulp zoeken. Belangrijkste boodschap: Onderneem actie!

 

Duur: 5 minuten

Leerdoelen:

• De studenten krijgen inzicht in instanties die hulp kunnen bieden bij schulden.
• De studenten worden zich bewust dat vragen om hulp niet vreemd is en dat je niet alleen staat op het moment dat je schulden hebt.

Bij wie klop je aan als je
geldproblemen hebt?

1. Stel de vraag: Bij wie klop je aan als je geldproblemen hebt?
2. Bespreek kort de antwoorden (houd de antwoorden anoniem door maar één keer op het antwoord te klikken).
3. Vul zelf aan als er te weinig uit de groep komt: school, ouders, vrienden (op de volgende sheet staan nog meer suggesties).

• School
• Humanitas
• Gemeente
• Nibud
• Schuldenlab

Waar kan ik terecht?

Dit zijn een paar voorbeelden waar studenten hulp kunnen zoeken of informatie kunnen vinden:

1. School: mentor of financieel spreekuur. Bijna alle scholen hebben eens per week een spreekuur waar de studenten naar toe kunnen komen als ze financiële problemen hebben.
2. Humanitas: hier kunnen ze gratis begeleiding krijgen door een vrijwilliger. Als het moet 1 jaar. Grip op je money is een speciale site voor jongeren. https://www.gripopjemoney.nl. Als je de site wil laten zien tijdens de les klik dan op het woord Humanitas.
3. Gemeente: Bij de gemeente zijn ook steeds meer loketten voor jongeren.
4. Nibud: op deze site kunnen studenten veel informatie vinden. Klik op het woord NIbud om de website van Nibud te laten zien. 
5. Schuldenlab: Deze hebben voor jongeren vanaf 18 jaar een jongeren perspectief fonds. Klik op het woord Schuldenlab om de site van perspectief fonds te laten zien.

TIP: Studenten kunnen ook nog informatie kunnen vinden op onze site.

Terugblik / Vooruitblik

Terugblik

Vooruit- en terugblik

Was dit de laatste LEF les? Kies dan voor Terugblik.

Volgen er nog meer lessen? Kies dan voor Vooruitblik & Terugblik.