Twents Carmel College

5. Nederlandse opstand

1.4 Karel V en Filips II
1 / 32
volgende
Slide 1: Tekstslide
GeschiedenisMiddelbare schoolmavoLeerjaar 2

In deze les zitten 32 slides, met tekstslides en 1 video.

time-iconLesduur is: 30 min

Onderdelen in deze les

1.4 Karel V en Filips II

Slide 1 - Tekstslide

Feniks, Geschiedenis Werkplaats, Memo, Saga

Slide 2 - Tekstslide

Leerdoel
Aan het eind van deze presentatie kun je herkennen en uitleggen waarom in de Nederlanden een opstand ontstond.

Slide 3 - Tekstslide


Karel V van Habsburg
1500-1558



  • Erft bestuur over de Nederlandse gewesten (1506), Spanje (1516) en het Rooms-Duitse Rijk (1519)

  • Enorm rijk door huwelijken, veroveringen en erfenissen 
  • 'Heer van de Nederlanden'
De aanspreektitel van Karel?

Karel, bij de gratie Gods, Heilig Rooms keizer, Semper Augustus, Koning van Duitsland, Koning van Italië, Koning van heel Spanje, Castilië, Aragón, León, Navarra, Granada, Toledo, Valencia, Galicië, Mallorca, Secillia, Córdoba, Murcia, Jaén, Algarve, Algeciras, Gibraltar, de Canarische eilanden, Koning van de Beide Siciliën, Sardinië, Corsica, Koning van Jerusalem, Koning van de Westelijke en Oostelijke Indiën, Heer van de Eilanden en de Grote Oceaan, Aartshertog van Oostenrijk, Hertog van Bourgondië, Brabant, Lotharingen, Stiermarken, Karinthië, Krain, Limburg, Luxemburg, Gelderland, Neopatrië, Württemberg, Landgraaf van de Elzas, Prins van Zwaben, Graaf van Vlaanderen, Habsburg, Tirol, Gorizia, Barcelona, Artesië, Franche Comté, Henegouwen, Holland, Zeeland, Ferrette, Kyburg, Namen, Roussillon, Cerdagne, Drenthe, Zutphen, Markgraaf van het Heilig Roomse Rijk, Burgau, Oristano en Gociano, Heer van Friesland, het Wendland, Pordenone, Biskaye, Molin, Salins, Tripoli en Mechelen.

Slide 4 - Tekstslide

Vrienden van Karel V
Gebieden in Zuid-Amerika die zijn veroverd sinds de ontdekking van Amerika door Columbus.
Gebieden die Karel erfde na de dood van zijn vader in 1506
Gebieden die Karel erfde na de dood van zijn vader in 1506
Gebieden die Karel tijdens zijn regeerperiode veroverde.
De uitbreiding van het Ottomaanse Rijk bleef een voortdurende bedreiging voor het rijk van Karel V. Daarnaast was in de Middeleeuwen het christendom de belangrijkste godsdienst in Europa, en de Islam was een grote bedreiging. Karel voelt zich, als koning van Jeruzalem, verplicht om een kruistocht tegen de islam te voeren.
Vrienden van Karel V
Gebieden die Karel tijdens zijn regeerperiode veroverde.
Door de Spaanse veroveringen in Zuid-Amerika wordt hij heerser over een rijk waar de zon nooit ondergaat.
Hoewel Karel officieel keizer van het Rooms-Duitse Rijk was (zwart omlijnd op de kaart), waren veel van de vorsten in dit rijk niet gehoorzaam aan Karel.
Karel had zeer regelmatig oorlog met Frankrijk, tussen: 1521-1526, 1526-1529, 1535-1538, 1542-1544 en 1552-1559. Dit had vooral te maken met de ligging van beide landen, maar ook met macht en invloed in andere landen.

Slide 5 - Tekstslide

De Nederlanden

  • Kleine gebieden, die bij elkaar 'De Nederlanden' heetten.

  • 17 gewesten

  • Landvoogd(es) als vervanger voor de heer (Karel V)
De Nederlanden maakten deel uit van het Rooms-Duitse Rijk. De graven en hertogen in Nederland waren officieel leenmannen van de Duitse keizer, maar die had meestal niet meer veel macht over zijn leenmannen. In 1018 werden de legers van de Duitse keizer zelfs verslagen door te troepen van de graaf van Holland.

Slide 6 - Tekstslide


Heer van de Nederlanden



  • In elk gewest een plaatsvervanger: de stadhouder
  • Karel was vaak in de Nederlanden

Slide 7 - Tekstslide

Plakkaten
Scherpe wetgeving tegen de ketterij

Slide 8 - Tekstslide

Brussel 1555
1555 - Moegestreden treedt Karel V af 

Slide 9 - Tekstslide

Slide 10 - Tekstslide


Veranderingen 
in de Nederlanden




  • Filips vertrekt en benoemd (half)zus Margaretha van Parma als landvoogdes

  • ...En de stadhouders moesten die bevelen, met tegenzin, weer uitvoeren.

Slide 11 - Tekstslide


Nederlandse Opstand of
Tachtigjarige Oorlog?






  • De naam Nederlandse Opstand wordt vaak gebruikt om het begin van de Tachtigjarige Oorlog aan te geven, ongeveer tussen 1566-1588.
  • Sowieso werd er niet 80 jaar gevochten, en zijn historici het ook niet eens over het jaar waarin de oorlog begon: 1566, 1567 óf 1568?
De Slag bij Heiligerlee (1568) wordt vaak gezien als het begin van de Tachtigjarige Oorlog, omdat het de eerste slag was tussen Spanjaarden en de Opstandelingen van Willem van Oranje.

Slide 12 - Tekstslide

Slide 13 - Tekstslide

1.4 Opstand

Het begin

Slide 14 - Tekstslide


De spanningen nemen toe...


  • 1566: Het smeekschrift 
  • Opschorting van de kettervervolgingen 
  • Meer en fellere hagenpreken

Slide 15 - Tekstslide


De Beeldenstorm
1566



  • Na een oproep tijdens een hagenpreek om de beelden in de kerken te verwijderen, worden honderden kerken vernield en geplunderd.

Slide 16 - Tekstslide


Filips is woedend!



  • Filips stuurt  Alva, met 10.000 soldaten
  • Alva wordt nieuwe landvoogd
Fernando Álvarez de Toledo y Pimentel, hertog van Alva, was één van de succesvolste generaals van Karel V en Filips II. Voor hen had hij al veel belangrijke veldtochten gewonnen.

Hij was al 60 jaar, voor die tijd een hoge leeftijd, toen hij landvoogd van de Nederlanden werd.

Slide 17 - Tekstslide

Slide 18 - Video


Bloedraad en belastingen




  • Voor het straffen van de schuldigen aan de Beeldenstorm, stelt Alva een rechtbank in: de Raad van Beroerte, die al snel 'Bloedraad' wordt genoemd.
  • Om het Spaanse leger te betalen, voert Alva nieuwe belastingen in, waarvan de 'Tiende Penning' het meest gehaat is.
  • Edelen, die volgens Alva een rol hadden gespeeld, maar niet waren gevlucht, werden opgepakt en geëxecuteerd.
De Raad van Beroerten was een bijzondere rechtbank, ingesteld op 20 september 1567 door de hertog van Alva namens koning Filips II. De Raad had tot doel iedereen te vonnissen die op een of andere manier had deelgenomen aan de opstanden van 1566-1567 die waren uitgelopen in de beeldenstorm. 

De Raad was wettig, de koning had het recht om hoogverraad en wat daaronder viel, door een speciale rechtbank te laten beoordelen. Bij de vonnissen van de Raad, die op degelijk onderzoek berustten, stond vooral het belang van de koning voorop. Op privileges werd bij het vonnissen niet gelet.

De Raad werd door het volk vanwege het grote aantal uitgesproken doodvonnissen ook wel Bloedraad genoemd. 

De Raad van Beroerten werd ingesteld in 1567 en opgeheven in 1576.

Slide 19 - Tekstslide


Succes voor de opstandelingen 1572-1579






De aanvallen van Willem hebben weinig succes, maar: 

  • Op 1 april 1572 veroveren de Watergeuzen de stad Den Briel
Dit is een mooi plaatje, maar het is wél ruim 400 jaar na de inname van Den Briel door de Watergeuzen gemaakt. Hierdoor klopt de gebeurtenis wél, maar heeft de tekenaar er misschien zelf veel bij verzonnen. 

Kijk daarom altijd goed wanneer de bron is gemaakt én waarom de maker de bron heeft gemaakt.

Slide 20 - Tekstslide


Belegerd en uitgemoord




  • Kiezen voor de Prins was voor de steden gevaarlijk
  • Steden werden maandenlang belegerd en als een stad zich overgaf, werd deze vaak uitgemoord, zoals Naarden, Haarlem en Oudewater.

  • Leiden en Alkmaar hadden wel geluk en werden ontzet.

Slide 21 - Tekstslide

Pacificatie van Gent 1576

Afspraken:

  • Spaanse soldaten het land uit.
  • tegen centralisatie
  • geen vervolging van andere gelovigen

Slide 22 - Tekstslide


Alleen verder 
1579-1588





  • In 1579 besluiten de Noordelijke Nederlanden samen te werken in de Unie van Utrecht om de Spanjaarden te verjagen.
  • Filips is woest een geeft Willem van Oranje de schuld: hij verklaart hem vogelvrij.
De Unie van Utrecht wordt wel gezien als het begin van het huidige Nederland. Daarom werd er in 1979, vierhonderd jaar na de Unie van Utrecht, een speciale herdenkingsmunt uitgegeven.

Slide 23 - Tekstslide


Acte van Verlatinghe
1581




  • Een vorst die hun Prins, min of meer, ter dood veroordeeld, mag niet meer onze heer zijn!
  • De Noordelijke Nederlanden besluiten Filips II af te zetten: 'ze verlaten hem als land'.
  • Dat gebeurt in het document: de Acte van Verlatinghe
Minister-President Mark Rutte laat de Acte van Verlatinghe zien aan oud-president Barack Obama van de Verenigde Staten.

Het document heeft vermoedelijk óók een belangrijke rol gespeeld in Amerika: toen het land zich in 1776 onafhankelijk verklaarde van Engeland, is er een grote kans dat ze even gespiekt hebben in het Nederlandse document. Net zoals de Nederlanders wilden ok de Amerikanen namelijk van hun koning af!

Slide 24 - Tekstslide


Moord!
10 juli 1584






  • Na een mislukte aanslag door Jean Jaureguy (1582), lukte het de Fransman Balthasar Gerards wél om Willem van Oranje te vermoorden.
Balthasar begaf zich op dinsdag 10 juli 1584 rond het middaguur naar het Prinsenhof met de mededeling dat hij Willem wilde spreken. Willems vrouw Louise van Coligny schijnt nog bezorgd te hebben gevraagd wie dat ongure type wel was, maar werd gerustgesteld. 

Willem meldde Balthasar dat hij hem na het middageten te woord zou staan. Balthasar keerde terug naar herberg De Diamant om zijn pistolen te halen.

Rond half twee verliet het gezelschap de eetzaal. Toen Willem van Oranje zijn voet op de eerste trede van de trap zette schoot Balthasar hem van dichtbij in de borst en de zij. De prins zakte in elkaar en sprak - volgens het officiële verslag - zijn beroemde laatste woorden: "Mon Dieu, ayez pitié de mon âme, et de ce pauvre peuple!", vertaald als: "Mijn God, heb medelijden met mij en mijn arme volk!". 

Volgens recente onderzoeken zou hij op slag dood moeten zijn geweest en heeft hij deze woorden niet gezegd.

Slide 25 - Tekstslide

Slide 26 - Tekstslide


Moord!
10 juli 1584






  • Filips II had Willem van Oranje in 1580 vogelvrij verklaard: iedereen mocht hem ongestraft vermoorden en zou daarvoor goed worden beloond.
  • Na een mislukte aanslag door Jean Jaureguy (1582), lukte het de Fransman Balthasar Gerards wél om Willem van Oranje te vermoorden.
Het verhoor van Balthasar Gerards
Balthasar werd opgesloten in de gevangenis en legde op eigen verzoek een lange schriftelijke verklaring af over zijn beweegredenen. Nog diezelfde dag werd hij verhoord, maar liet verder niet veel los. De schepenen besloten tot foltering over te gaan, een destijds niet ongebruikelijke stap. De eerste nacht in de gevangenis werd Balthasar met roeden geslagen. Zijn wonden werden met honing ingesmeerd opdat een bok met zijne scherpe tong al leckende zijn vel metten honich afschrabben soude. De bok had er echter geen zin in. 

De rest van de nacht bracht Balthasar door met zijn handen aan zijn voeten gebonden. De beulen hingen hem een half uur lang op met aan iedere grote teen een gewicht van 300 pond. Hij praatte nog steeds niet genoeg en men deed hem te kleine schoenen aan van nat ongelooid hondenleer. Ze zetten hem voor een groot vuur zodat de schoenen krompen en zijn voeten brandden. Ze hielden gloeiende fakkels onder zijn oksels en staken naalden en spijkers tussen zijn nagels, maar Balthasar gaf geen krimp. 
☠️
De terechtstelling van Balthasar Gerards
Zijn rechterhand waarmee hij het moorddadige feit heeft gepleegd zal met een gloeiende tang worden afgeknepen; vervolgens zal men met gloeiende tangen op verscheidene plaatsen op zijn lichaam het vlees afknijpen tot op het bot. 

Vervolgens vierendele men hem levend waarna het hart uit zijn borstkas gesneden en hem in het gezicht zal worden geworpen. 

Ten slotte zal men zijn hoofd afhakken waarna zijn vier uiteengetrokken delen op de Haagpoort, Oostpoort, Ketelpoort en de Waterslootsepoort tentoongesteld dienen te worden. 

Zijn hoofd moet op een staak gespietst en vervolgens bij het voormalige huis van de prins worden geplaatst. Zijn bezittingen worden geconfisqueerd en komen aan de Heer ten goede.
☠️

Slide 27 - Tekstslide


De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden
1588







  • Bij gebrek aan een geschikte kandidaat als vorst of koning, besluiten de Noordelijke Nederlanden verder te gaan als Republiek.
  • De 'baas' in de Republiek werd de Staten-Generaal, de standenvergadering
De macht van de Republiek was in handen van de Staten-Generaal. De stadhouder van Holland, altijd een erfgenaam van Willem van Oranje, zou de leiding krijgen over het leger.

De landsadvocaat (later: raadspensionaris) was de belangrijkste bestuurder van de Republiek: hij zorgde voor de agenda van de vergadering en bereidde besluiten (wetten) voor.
Kaart

Slide 28 - Tekstslide


Oorlog en vrede
1588-1648





  • Na 1588 werd er vooral gevochten in het oosten van de Republiek en in de Zuidelijke Nederlanden (België/Noord-Frankrijk)
  • Tussen 1609 en 1621 werd 12 jaar lang niet gevochten: het Twaalfjarig bestand
  • In 1648 sloten de Staten-Generaal in de Duitse stad Münster vrede met Spanje. Spanje erkende de Republiek als zelfstandig land.
De Vrede van Münster maakte niet alleen een einde aan de Tachtigjarige Oorlog tussen Spanje en de Nederlanden, maar ook aan de Dertigjarige Oorlog. Dit was een grote Europese oorlog tussen katholieken en protestanten.

Slide 29 - Tekstslide

Begrippen uit deze les
  • Bloedraad
  • Tiende Penning
  • terreur
  • burgeroorlog
  • Watergeuzen
  • Unie van Utrecht
  • Acte van Verlatinghe
  • Staten-Generaal
  • Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden
  • Twaalfjarig bestand

Slide 30 - Tekstslide

Personen uit deze les

  • Hertog van Alva
  • Willem van Oranje
  • Requesens
  • Maurits van Oranje

Slide 31 - Tekstslide

Jaartallen uit deze les

  • 1567: Alva komt aan in de Nederlanden
  • 1568: Slag bij Heiligerlee
  • 1572: inname van Den Briel
  • 1579: Unie van Utrecht
  • 1581: Acte van Verlatinghe
  • 1584: Moord op Willem van Oranje
  • 1588: Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden

Slide 32 - Tekstslide