Binnen buiten schilderen

• Kunstzinnige oriëntatie
• Basisschool
• Groep 5-8

Introductie

Leerlingen schilderen binnen een onderwerp van 'buiten' - net als Vincent van Gogh dat ook vaak deed.

Instructies

Algemene leerdoelen

- Leerlingen maken kennis met een aantal werken van Vincent van Gogh en de ontstaansgeschiedenis daarvan.

- Leerlingen vertalen de ideeën en onderwerpkeuzes van Vincent van Gogh naar eigen beeldend werk.

Kerndoelen 54, 55, 56

Tijdsindeling

Introductie / uitleg: ca. 15 minuten

Schilderen: ca. 45 minuten

Nabespreken en opruimen: ca. 15 minuten

Vooraf

Maak vooraf de keuze wat de leerlingen gaan schilderen:

- het uitzicht vanuit een raam van het klaslokaal

- iets dat van buiten naar binnen is meegenomen

(Zie: Differentiatie 2 en Benodigde materialen)

- iets dat de leerlingen al eerder buiten hebben gezien en getekend

(Zie: Differentiatie 3 en Benodigde materialen)

- iets dat de leerlingen al eerder thuis hebben getekend

(Zie: Differentiatie 4 en Benodigde materialen)

Zorg voordat de les begint dat alle materialen beschikbaar zijn of al klaarstaan.

Differentiatie

1. De uitleg kan worden ingekort door na slide 10 direct naar slide 21 te gaan. 

2. Als wordt gekozen voor 'een stukje buiten binnen' kan al na slide 11 (Bloeiend amandeltakje in een glas) worden begonnen met het praktijkdeel van de les.

3. Deel de les op in twee onderdelen: laat de leerlingen na de uitleg eerst buiten een schets maken van de omgeving en hen ook de kleuren die ze zien noteren. In een vervolgles gebruiken ze de tekening als voorbeeld voor een schilderij.

4. Deel de les op in twee onderdelen: geef de leerlingen na de uitleg de huiswerkopdracht om het uitzicht vanuit hun eigen huis te tekenen. Laat hen daarbij ook de kleuren die ze zien noteren. In een vervolgles gebruiken ze de tekening als voorbeeld voor een schilderij.

Benodigde materialen

- Schilderpapier

- Potloden

- Verschillende kleuren verf

- Mengbordjes of lege eierdozen

- Kwasten

- Doekjes om kwasten schoon te vegen

- Potten water

- Voor Differentiatie 2 kan van alles worden gebruikt om een stilleven mee te maken: bloesemtakjes of bloemen in een pot water, herfstbladeren, takken en stenen, etc..

- Voor Differentiatie 3 en 4: de eerder gemaakte tekeningen

Achtergrondinformatie

Vincent van Gogh was een echt buitenmens, dus veel van zijn onderwerpen schilderde hij ter plekke. Maar hij schilderde ook weleens binnen wat er buiten te zien was. Zo gebruikte hij tekeningen die hij buiten had gemaakt soms als voorbeeld voor schilderijen, die hij dan binnen maakte. Of hij schilderde 'gewoon' het uitzicht vanuit het raam. Ook nam hij weleens iets mee van buiten, om dat binnen rustig te kunnen schilderen.

Het schilderij De schilder op de weg naar Tarascon bestaat helaas niet meer. Het hing ooit in het Kaiser Friedrich Museum in Berlijn, en is verloren gegaan in de Tweede Wereldoorlog. Gelukkig is er - en dat was toen nog heel bijzonder - een kleurenfoto van het schilderij gemaakt.

Vincent schilderde het uitzicht uit het appartement waar hij woonde. Herken jij de stad?

Vertel: Vincent van Gogh is een beroemde Nederlandse kunstenaar, maar de laatste jaren van zijn leven bracht hij door in Frankrijk. Eerst woonde hij een paar jaar bij zijn broer Theo, in Parijs. Vanuit een raam van hun appartement hadden ze ... (ga vervolgens door naar het citaat op volgende slide).

Gezicht vanuit Theo's appartement, 1887

"Een prachtig uitzicht over de stad … een stuk lucht erboven bijna zo groot als wanneer je bovenop een duin staat."

Toen Vincent het uitzicht op Parijs schilderde, zat hij natuurlijk gewoon binnen. Maar hij deed ook een beetje alsof hij buiten was: hij vond dat het uitzicht op de lucht boven de stad wel wat leek op het uitzicht op de lucht boven zee. Het uitzicht dat je ziet als je bovenop de duinen staat dus.

Vertel: Het is niet zo gek dat Vincent dat vond, want eigenlijk was hij een echt buitenmens. Hij hield ervan om buiten te tekenen en te schilderen. Hier zie je hem lopen in het landschap rond het stadje Arles, in Zuid-Frankrijk. Daar was hij gaan wonen nadat hij de drukte van de grote stad zat was geworden.

De schilder op de weg naar Tarascon, 1888

Vraag de leerlingen (in aanloop naar de quizvraag) de afbeelding van het schilderij even goed te bekijken (circa 30 sec.).

Welk jaargetijde is het op dit schilderij?

1. lente
2. zomer
3. herfst
4. winter

Vraag een aantal leerlingen hun antwoord te beargumenteren.

> Vincent maakte dit schilderij in de zomer van 1888. (In ieder geval vóór 13 augustus, want toen schreef hij erover aan Theo.) Aan de schaduw kun je zien dat het een mooie zonnige dag is. Op het veld staat koren, dat al geel kleurt.

Vertel: Op een zonnige dag zoals op het schilderij is het in Zuid-Frankrijk vaak behoorlijk warm. Toch hield de hitte Vincent niet tegen om buiten te gaan werken. Maar hoe zat dat dan als het weer heel anders was?

Wat denk jij dat Vincent zei?

"... van kou..."

1. "... ga ik sneller schilderen."
2. "... moet ik niets hebben."

Laat de leerlingen de vraag beantwoorden en vertel daarna:

Kou hield Vincent soms wél tegen om buiten te gaan werken. En in Arles kon het echt flink koud zijn. Dat had hij al eens meegemaakt, want toen Vincent voor het eerst in Arles aankwam (in februari 1888) was het nog winter: het vroor en er viel sneeuw.

Vertel: En dus schilderde Vincent eerst gewoon binnen, waar het warmer was. Maar ook hier keek hij weleens naar buiten, net als eerder in Parijs. Dit is het uitzicht vanuit het hotel waar hij woonde voordat hij een eigen huisje had. Aan de overkant zie je een slagerij. (Rechts op de gevel staat een deel van het Franse woord voor 'slager': charcutier)

Gezicht op een slagerswinkel, 1888

Vertel: Het was dus nog erg koud in Arles, maar toch begonnen er al  bomen te bloeien. Vincent vond bloesem een mooi onderwerp voor een schilderij, maar in de kou zitten wilde hij niet. Daarom nam hij een takje van een amandelboom mee naar binnen, en zette dat in een glas op tafel. Zo kon hij het rustig schilderen, zonder dat hij het koud kreeg.

Bloeiend amandeltakje in een glas, 1888

Vertel: Vincent schilderde het amandeltakje begin maart, maar daarna werd het al snel warm genoeg om buiten te werken. De bloesem aan deze bomen hoefde hij dus niet mee naar binnen te nemen.

De witte boomgaard, 1888

De roze boomgaard, 1888

Vertel: In juni ging Vincent een paar dagen naar de zee. Eén van deze twee schilderijen maakte hij daar, gewoon buiten op het strand. Het andere schilderde hij toen hij weer thuis was. Vraag: Wat denken jullie: welk van deze twee schilderijen is echt buiten geschilderd? Geef vervolgens het antwoord (het eerste schilderij) en ga dan door naar de quizvraag.

Zeegezicht bij Les Saintes-Maries-de-la-Mer, 1888

Vissersboten op het strand bij Les Saintes-Maries-de-la-Mer, 1888

Hoe weten we dat dan? Wat denk jij?

1. Vincent schreef erover aan zijn broer Theo.
2. Er zit zand in de verf van het schilderij.
3. Antwoord A en B zijn allebei goed.
4. Antwoord A en B zijn allebei onzin.

Laat de leerlingen de quizvraag beantwoorden. Uitleg over het juiste antwoord volgt in de volgende slide.

Vertel: Vincent schreef inderdaad over zijn tochtje naar zee aan zijn broer, en er zit ook echt zand in de verf. Als je het schilderij goed bekijkt, kun je de zandkorreltjes zien zitten. En onder een microscoop zie je ze nog beter. Waarschijnlijk waaide het, op de dag dat Vincent aan het schilderen was. En dan kon buiten schilderen weleens een heel gedoe zijn.

www.vangoghletters.org: brief 619 en 620

Vertel: Op het strand had Vincent ook een tekening gemaakt van de bootjes die hij zag. Die tekening gebruikte hij later als voorbeeld voor een schilderij. En je raadt het al: hier is in de verf geen zandkorrel te vinden. Vincent maakte het schilderij binnen, en daar waaide het natuurlijk niet. Ook makkelijk: hij hoefde niet al zijn spullen mee te slepen... Laat eventueel een aantal leerlingen de verschillen tussen de tekening en het schilderij benoemen.

Tekening Vissersboten: particuliere collectie

Buiten schilderen wat je ziet.

Binnen schilderen wat je eerder buiten hebt gezien

Slide 17 t/m 20 vatten kort samen wat er in de uitleg over Vincent van Gogh en 'binnen en buiten' aan de orde is geweest. Daarna kan worden begonnen met schilderen.

Binnen schilderen wat je buiten ziet.

Binnen schilderen wat je van buiten hebt meegenomen

Binnen schilderen wat je van buiten hebt meegenomen.

Binnen schilderen wat je van buiten hebt meegenomen

Binnen schilderen wat je eerder buiten hebt gezien.

Binnen schilderen wat je eerder buiten hebt gezien

Maak je eigen schilderij

• Maak eerst een schets. Maak de lijnen niet te dik.
• Niet vergeten: de schets hoeft niet heel precies.
• Tevreden? Kies dan de kleuren die je wil gebruiken.

• Je hebt ongeveer 45 minuten. Veel plezier!

Vertel: Wij schilderen binnen, dus we hebben geen last van de kou, van zandkorrels en wind, en we hoeven ook niet met al onze spullen te slepen...

Bespreek vervolgens de schilderopdracht met de leerlingen en voeg eventueel eigen aanwijzingen toe. Tijdens het werken kan deze slide op het bord blijven staan, of (afhankelijk van de keuze voor het onderwerp van de schilderles) in plaats daarvan slide 17, 18, 19 of 20.

Vertel over je schilderij

Nodig aan het eind van de les een aantal leerlingen uit te vertellen over het schilderij dat ze deze les hebben gemaakt. Hoe ging het? Wat was moeilijk, of juist makkelijk? Nog niet klaar? Laat de leerlingen hun schilderij dan op een ander moment afmaken.