UV - Van Goghs vriend

• Science
• Middelbare school
• vmbo t, mavo, havo, vwo
• Leerjaar 2,3

Introductie

Masterminds & Masterpieces - Interactieve les met een proefje waarin de leerlingen ontdekken hoe een restaurator uv-licht gebruikt bij onderzoek naar schilderijen van Vincent van Gogh. In deze les zitten ook instructies om zelf een uv-lampje te bouwen. Deze les kunnen de leerlingen zelfstandig uitvoeren.

Instructies

Algemene leerdoelen

• Leerlingen komen te weten wat uv-licht is;

• Leerlingen maken kennis Vincent van Gogh;

• Leerlingen zien hoe een restaurator uv gebruikt bij onderzoek;

• Leerlingen leren hoe je een uv-lampje bouwt;

• Leerlingen ontdekken wat fluoresceren is en welke materialen fluoresceren;

• Leerlingen onderzoeken met uv overschilderingen op hun eigen werk.

Zowel voor het behoud en beheer van kunst als voor techniek en wetenschap in het algemeen is een nieuwsgierige, onderzoekende houding nodig. Deze les is onderdeel van de reeks Masterminds & Masterpieces en maakt gebruik van de vakoverstijgende meerwaarde van onderzoekend leren (experimenteren, uitproberen, kijken, vergelijken, etc.). Masterminds & Masterpieces is een samenwerking van het Van Gogh Museum en ASML.

Aansluiting curriculum

- Deze les sluit aan op de vakken natuurkunde en science.

Benodigde materialen proefje

- stevig teken- of schilderpapier (géén kopieerpapier, daar zit al uv inkt in waardoor het proefje niet werkt)

- kleurpotloden (géén aquarelpotloden of stiften)

- potje UV-inkt (indien verdund dan: 2 delen water op 1 deel inkt)

- kwasten / penselen

- acrylverf

- UV-lampje, zelfgemaakt of of aangeschaft (365nm). Online zoekterm: 'UV lamp 365 nm'.

Voor het gebruik van het UV-lampje is een zo donker mogelijke ruimte nodig.

In de les wordt aangegeven dat je nooit met (UV-)licht in je eigen ogen of die van anderen moet schijnen.

Benodigde materialen

Plakband, scharen, linialen

Per leerling:

- IJsstokje

- Twee strookjes zelfklevende kopertape (ca. 10 cm) (online zoekterm: 'kopertape kopen')

- UV-ledlampje (online zoekterm: 'led buy UV 5 mm' of 'led kiwi UV 5 mm')

- Knoopbatterij (CR 2032)

- Papierklem

Differentiatie

- Deze les kan in combinatie met de les UV - Van Goghs vijand worden gegeven.

- Leerlingen kunnen een eigen uv-lampje bouwen, maar kunnen ook werken met een kant en klaar exemplaar.

- De verschillende onderdelen van de les kunnen als losse opdrachtjes worden ingezet, verspreid over meerdere momenten gedurende de dag of week.

Instructies

Handleiding UV-lampje VGM-ASML.pdf

uv-licht bij het onderzoeken en verzorgen van Van Goghs schilderijen  

UV - Van Goghs vriend

Wat leer je tijdens deze les?

Tijdens deze les leer je wat uv-licht is, wat een restaurator doet en wie Vincent van Gogh was. Vervolgens zie je hoe UV een restaurator bij onderzoek van Vincents werk helpt. Tenslotte bouw je zelf een uv-lampje, ontdek je wat fluoresceren is en doe je een proefje. 

Wat gebeurt hier?

Een restaurator onderzoekt met uv-licht Vincents schilderij Bloeiend amandeltakje in een glas.

Wat is het beroep van deze persoon?

Het beroep van deze persoon is restaurator. Zij onderzoekt en verzorgt kunstwerken of oude gebruiksvoorwerpen, en repareert beschadigingen. Hier is dat een schilderij van Vincent.

Een van de taken van musea is om hun collectie te onderzoeken én bewaren voor de toekomst. Een restaurator vervult hierbij een belangrijke rol.

Restaurator

De restaurator is dus een soort schilderijendokter die onderzoekt wat de staat van een schilderij is. Is het beschadigd? Verouderd? Moet het behandeld worden? Soms ontdekt ze daarbij met uv-licht oude reparaties of overschilderingen. Een goede restaurator schildert er nooit zomaar iets bij. Dit is dus niet zo'n goeie...

Wat is uv-licht?

Ultraviolet (ook wel uv, ultraviolette straling of uv-licht genoemd) is een deel van het zonlicht dat onzichtbaar is voor het menselijk oog. Doordat uv-licht een kortere golflengte heeft (de lengte van één lichtgolf) dan zichtbaar licht, is het energierijker. Dat maakt dat deze straling bij overvloedige blootstelling schadelijk kan zijn voor mensen, maar ook voor schilderijen. UV straling is onzichtbaar maar het heeft wel effect op je huid. Die verkleurt namelijk door uv.  

Wie is Vincent van Gogh?

- Leefde van 1853 tot 1890;

- groeide op in Nederland;

- woonde in vier landen (Nederland, Engeland, België en Frankrijk);

- besloot op zijn 27ste om kunstenaar te worden

- maakte bijna 900 schilderijen, vele tekeningen en schreef honderden brieven;

- was tijdens zijn leven niet beroemd;

- is tegenwoordig een erg bekende schilder. In 1990 werd er 82,5 miljoen dollar voor een van zijn werken betaald.

Amandeltakje

Op de eerste twee slides wordt Vincents schilderij Bloeiend amandeltakje in een glas onderzocht. Vincent schilderde het toen hij nog maar net in Arles (Zuid Frankrijk) woonde. 

Op 2 maart 1888, schreef hij zijn broer Theo: ‘Het vriest hier flink en op het land ligt nog altijd sneeuw, ik heb een studie van een wit landschap met de stad op de achtergrond. Verder twee kleine studies van een amandeltak, die toch al in bloei is’.

Hoe helpt uv-licht de restaurator bij het onderzoek?
Hij/zij kan er...

Meerdere antwoorden mogelijk

1. het schoonmaakwerk mee controleren.
2. scheurtjes in de verf mee dichtsmelten.
3. de verf op Vincents werk mee bijkleuren.
4. overschilderingen mee ontdekken.

Goed opgelet? Sleep de afbeeldingen naar de juiste vakjes.

Vóór de restauratie

Ná de restauratie

Proefje: uv als vriend?

Ontdek de overschilderingen op jouw tekening.

Bouw zelf een uv-lampje (of koop er een) en doe de proef.

stroomkring

Je UV-onderzoekslamp werkt door een stroomkring.

Weten hoe dat werkt?

Bij Het Klokhuis leggen ze het heel goed uit.

Wat kun je beter niet doen met jouw uv-lampje?

In jouw of andermans ogen schijnen. 

Stap 1 en 2

Stap 3, 4 en 5

Bouw zelf een uv-lampje

Volg de vijf stappen onder de hotspots en maak zelf een uv-lampje. Heb je al een uv-lampje, ga dan door naar de volgende slide.

Dit heb je nodig:

Je kunt dit proefje alléén doen, maar ook met z'n tweeën.

Demo

Ga naar de volgende slide voor een demo van dit proefje.

Wat heb je nodig?

• stevig tekenpapier (geen printpapier, want dat is al met uv bewerkt)
• kleurpotloden (géén aquarelpotloden of stiften)
• potje verdunde uv-inkt (eventueel verdunnen: 2 delen water op 1 deel inkt)
• penselen
• acrylverf
• uv-lampje (zelfgemaakt of gekocht met 365nm golflengte)

Proefje: UV als vriend?

We onderzoeken met deze proef wat een restaurator ziet onder uv-licht.

Dit heb je nodig:

• Ga nu met je tekening en uv-lampje naar een donkere ruimte. Een kast bijvoorbeeld.
• Schijn met je uv-lamp op de tekening. Kijk goed wat je opvalt en ga naar de volgende slide voor de vragen. 

3

De stappen op een rij:

• Maak een tekening met kleurpotloden (gebruik vooral lichte kleuren).
• Breng een laag (verdunde) uv-inkt aan over de helft van je tekening.
• Laat hem drogen.

Als je met z'n tweeën bent wissel je nu van tekening.

1

• Gewisseld? Schilder nu op verschillende plekken op de tekening iets extra’s. Kleur iets in of schilder er iets bij. Zorg dat het niet opvalt en dat de ander het niet ziet.
• Laat je tekening weer drogen.

Als je met z'n tweeën bent wissel je nu weer van tekening. Je krijgt je eigen tekening met extra's weer terug.

2

Woordweb

Schrijf je vragen en alles dat jou opvalt in dit woordweb.

Wat valt jou op? En wat vraag jij je af?

Vergelijk jouw bevindingen met die van Inssaf. Noteer hier je conclusies.

Mogelijke conclusies

• Onder uv-licht zie je de nieuwe (erbij geschilderde) delen.

• Deze bij/overschilderingen zien er onder uv-licht zwart uit (ook al is de kleur in gewoon licht heel anders).

• De verf fluoresceert niet (de uv-inkt wel!). Daarom zie je de overschilderingen óp de inktlaag heel goed.

• Sommige overschilderingen kon je misschien met het blote oog al zien maar zie je veel beter onder uv-licht .

Sommige dingen fluoresceren onder uv-licht. Onderzoek met je uv-lampje welke dingen er nog meer fluoresceren.

Fluoresceren?

Fluoresceren is: (van bepaalde stoffen) invallend licht terugkaatsen en daardoor licht uitstralen. Elke stof doet dat met een eigen sterkte.

Computerchipmachine bouwer ASML gebruikt uv-licht bijvoorbeeld in hun lithografie machines. Zo'n machine is onderdeel in het chip productie proces. Dankzij uv-licht kan men enorm smalle lijntjes maken (kleiner dan 10 nm) op de basis van de chip. Hoe smaller de lijntjes, hoe meer er op de chip past en hoe sneller en krachtiger de chip in jouw telefoon of tablet is. 

In een zonnebank wordt uv-licht gebruikt om sneller te bruinen.

En de politie gebruikt uv-licht onder andere voor het opsporen van bloed.

Wist jij trouwens...

dat uv-licht veel verschillende toepassingen heeft?

Nu je deze les gedaan hebt weet je:

• Wat uv-licht is;
• wie Vincent van Gogh is;
• hoe een restaurator uv gebruikt bij onderzoek;
• hoe je een uv-lampje bouwt;
• wat fluoresceren is en welke materialen fluoresceren;
• hoe je met uv overschilderingen op je eigen werk ontdekt.