1. Uitputting van de aarde en het koloniaal verleden

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vmbo, mavo, havo, vwo
• Leerjaar 1-3

Introductie

Het koloniale verleden heeft de wereld van nu gevormd. Wat merk jij vandaag nog van het koloniale verleden? Deze lessen zijn ontwikkeld door het Tropenmuseum en Fawaka Wereldburgerschap ter gelegenheid van de tentoonstelling Onze koloniale erfenis in het Tropenmuseum. Op www.tropenmuseum.nl/nl/onderwijs en www.fawakawereldburgerschap.nl vind je ons gehele onderwijsaanbod.

Onze koloniale erfenis

Uitputting van de aarde en het koloniaal verleden

Beeldmateriaal: Ruwatan Tanah Air Beta  Reciting Rites in its Sites (2019) gemaakt in opdracht van Framer Framed. Copyright: Framer Framed.
Fotograaf: Eva Broekema

Dit kunstwerk is te zien in de tentoonstelling Onze koloniale erfenis in het Tropenmuseum.

Doen

Lezen

Praten

Kijken

Aan het eind van de les:

...kun je gewassen en grondstoffen met een koloniaal verleden benoemen
...ken je het verband tussen de uitputting van de aarde en het koloniaal verleden

Leerdoel en symbolen

Bespreek met de leerlingen de symbolen en het doel van de les. 

Welk product heeft een koloniaal verleden?

Vertel: producten die we vandaag de dag gebruiken hebben vaak een koloniaal verleden.  

Doe: van welke producten denken de leerlingen dat die een koloniaal verleden hebben? Dit is een poll-vraag en mag worden ingevuld op intuïtie. Je kan de leerlingen vragen hun antwoord toe te lichten. 

Antwoord: alleen de eieren en melk hebben geen koloniaal verleden. Maar de andere producten hebben wel een koloniaal verleden. 
Vertel: in de volgende slides gaan we ontdekken hoe het koloniaal verleden in deze producten zijn terug te vinden. 

Kolonialisme heeft onze smaak beïnvloedt

Vertel: kolonialisme heeft onze smaak beïnvloedt. Europese handelaren, waaronder de Nederlandse VOC en WIC, brachten vanaf de 17de eeuw nieuwe smaken en producten uit Azië, Afrika en Midden- en Zuid Amerika naar Europa. 

Deze producten zijn nu niet meer weg te denken uit ons dagelijks leven. Vanuit welke landen zijn de grondstoffen voor deze producten in onze keukens en huiskamers terecht gekomen? 

Doe: sleep de foto's van deze zes producten naar de landen waar ze vandaan komen.

Let op! Je kunt maar 1 land kiezen,  er zijn meerdere antwoorden zijn mogelijk. 

Antwoord: om een kop koffie te drinken heb je koffiebonen nodig. Deze komen uit de landen: Indonesië, India, Suriname en Brazilië. 

Pindakaas en Oreo gebruiken beide palmolie om het product te maken. Palmolie komt uit: Indonesië en Maleisië. 

Suiker wordt geproduceerd in Suriname, India, China, Indonesië, Brazilië.  

Rijst wordt verbouwd in de landen: China, India, Indonesië, Suriname, Brazilië en Japan. 

Om een mobiele telefoon te maken heb je de grondstof tin nodig. Deze grondstof wordt o.a. uit Indonesië gehaald. 

Onze producten putten de aarde op andere plekken uit

Zoutwinning, Bonaire

Palmplantages, Indonesië

Stuwdam,  Suriname

Grasbergmijn, Nieuw-Guinea

Vertel: om van grondstoffen goedkoop producten te kunnen maken zijn in gekoloniseerde gebieden bossen gekapt, bergen afgegraven en moerassen drooggelegd.  

Onze verslaving aan goedkope producten duurt nog altijd voort.

De huidige natuur- en milieuproblemen zijn terug te voeren op onze grootschalige uitbuiting van de natuur. 

Doe: sleep de plekken naar de foto toe. Koppel de plek aan de juiste foto. 

Bespreek de antwoorden/foto’s:

Van links naar rechts en van boven naar beneden. 

1: De Grasbergmijn in Nieuw-Guinea is de grootste goudmijn ter wereld. De naastgelegen ertsberg is volledig afgegraven.

2: Zoutwinning op het Caribische eiland Bonaire. Door de chemische reactie kleurt het water felroze. 

3: Maleisië en Indonesië zijn de landen waar de meeste palmolie wordt geproduceerd. De aanplant van oliepalmen leidt tot vernietiging van bossen. 

4: Dit is de Afobakadam in Suriname en het meer Brokopondostuwmeer. Dorpen zijn onder water gelegd o.a. voor de grondstof bauxiet, de basis van aluminium. De stuwdam zorgt voor opwekking van elektriciteit voor de aluminiumsmelterij. 

Nieuw-Guinea

Vertel: de Grasbergmijn op het eiland Nieuw-Guinea is de grootste goudmijn ter wereld. De naastgelegen Ertsberg, die rijk was aan kopererts, is volledig afgegraven. Deze berg had ooit besneeuwde toppen en was heilig voor de Kamoro, de lokale Papoea-bevolking. Zij verdienden niets aan al het goud.

Een uitgegraven mijn 

De ketenen staan symbool voor onderdrukking van de Papua’s.

Oude machines en pijpleidingen. 

Dit zijn schietloden en verwijzen naar landmeetkundige instrumenten. 

Koper wordt nog steeds gebruikt voor het leiden van elektriciteit.

De kruizen staan symbool voor het protest van de Papua’s tegen de mijnindustrie.

Vertel: dit schilderij, getiteld Tales of the Gold Mountain, verhalen van de gouden berg, toont de door mijnbouw uitgegraven Ertsberg in Papoea, de grootste koper- en goudafzetting ter wereld. De foto van de afgegraven berg zag je in de vorige slide. De kunstenaar Maryanto laat dit landschap met overblijfstelen van de mijnindustrie zien om de vernietigende exploitatie van het gebied aan de kaak te stellen. Hij werkte in zogenaamde gesso-stijl. De witte lijnen die zijn uitgekrast in de zwarte ondergrond.

Doe: druk op de hotspot 

Lees de tekst die onder de hotspot staat. 

Ken je ander verzet tegen het uitputten van de aarde? 

Vertel: de Indonesische kunstenaar Maryanto zet zich door middel van zijn kunstwerken in om de uitputting van de aarde zichtbaar te maken. Dit is een vorm van creatief verzet. 

Doe: laat de leerlingen de vraag beantwoorden of zij andere vormen van verzet tegen het uitputten van de aarde kennen. Bijvoorbeeld van de klimaatbeweging. 

Bespreek: de antwoorden van de leerlingen. 

Evaluatie

Doe: druk op de spinner en bespreek de vragen die voorbij komen. 

Over dit onderwerp zijn nog twee vervolg lessen gemaakt. In de volgende les kom je meer te weten over het verzet tegen het uitputten van de aarde. In de laatste les krijgen de leerlingen een creatieve opdracht die aansluit bij het kunstwerk van Maryanto. 

Tot ziens in het Tropenmuseum!

In het museum ontdek je meer...

Ben je opzoek naar meer lesmateriaal?

Bekijk de pagina's: Lesmateriaal voor in de klas of de Wereldactiviteiten.

Wil je een bezoek brengen aan de tentoonstelling Onze koloniale erfenis.

Neem dan contact op met: [e-mail]

Neem voor overige vragen contact op met het Tropenmuseum.