Uilen

• Biologie
• Basisschool
• Groep 6-8

Introductie

Uilen zijn prachtige, magische vogels die 's nachts en overdag geruisloos door de lucht vliegen. Maar wat weten we eigenlijk nog meer over uilen? In deze les leren de leerlingen vier uilsoorten kennen en hoe zij deze kunnen herkennen, hoe uilen hun hoofden zo ver kunnen draaien, hoe ze zo stil kunnen vliegen en wat braakballen zijn.

Werkbladen

kleurplaat_steenuil.pdf

alle weetjes over uilen

uilen

Vertel: 

Het doel

•  vier uilensoorten

•  wat de kleuren van de ogen van uilen betekenen 

•  hoe uilen zo stil vliegen

•  hoe uilen kunnen horen

•  wat braakballen zijn

•  twee nieuwe spreekwoorden

Aan het einde van de les ken je....

Aan het einde van de les weet je....

Doe: Vertel het doel van de les.

Wat weet jij al over uilen?

Woordweb

Kijk wat de leerlingen al weten. Welke gevaren voor vogels kennen ze al? 

Vraag: Wat weet jij al over uilen? 
Voorbeeld antwoorden: een aantal uil soorten, het draaien van hun nek, kleur ogen, geluid dat ze maken, hoe ze vliegen en jagen.

Doe: Start een gesprek met de klas. Maak een klassikaal woordweb. Laat de leerlingen woorden opnoemen/invoeren die zij al denken te weten bij dit onderwerp. Bespreek achteraf de ingevoerde antwoorden en bekijk welke bij elkaar horen. Sleep deze naar elkaar toe. Welke thema's passen daarbij? Schrijf deze erboven.

Hoe draaien uilen hun kop zo ver om?

Introductie video

Doe: Bekijk de video.

Vertel: Uilen kunnen hun kop 270 graden draaien. In deze video zoekt Maurice van het Klokhuis uit hoe ze dat doen.

Hoe draaien uilen hun kop zo ver om?

1. door de gaten tussen de nekwervels
2. door hun 7 nekwervels
3. de kop draait niet, maar het lichaam draait
4. door hun 14 nekwervels

Quizvraag

Vraag: Uilen kunnen hun kop wel 270 graden dus omdraaien, maar hoe doen ze dat?

Antwoord: A en D
Extra uitleg: Een uil heeft 14 nekwervels. In vergelijking heeft een mens er maar 7. De aders in hun nek raken niet in de knoop, doordat er voldoende ruimte tussen zit.

Vier uilsoorten

Vertel: Er zijn héél veel uilensoorten, maar vandaag bekijken wij deze vier: (v.l.n.r.) de bosuil, de oehoe, de kerkuil en de steenuil.

Vraag: Zien jullie al verschillen en gelijkenissen tussen deze uilen? Welke?

bosuil

De bosuil is de meest voorkomende uilsoort in Europa. Je vindt hem op allerlei plekken: van bossen tot grote woonwijken.

Wist je dat uilen met zwarte ogen zoals de bosuil 's avonds jagen?

De bosuil eet van alles, vandaar dat hij op veel verschillende plekken kan wonen. Zo eet hij veel kleine zoogdieren zoals jonge konijnen en duiven. maar ook insecten.

Donkere ogen

Bosuilen zijn er in drie verschillende kleuren: grijs, donkerbruin en roestrood. Alle kleuren hebben wel een soort strepen op hun verenpak. Welke kleur heeft deze bosuil?

Informatieve kijkafbeelding

Vertel: Dit is een bosuil. Kijk eens goed. Hoe kunnen we hem herkennen?

Doe: Klik op de hotspots voor tips, weetjes en antwoorden.

oehoe

Ze hebben grote oorpluimen van wel 8 centimer! Dit zijn geen oren. Die zitten verstopt onder hun verenvacht.

Oehoe's zijn te herkennen aan hun oranje ogen

Bosuilen hebben donkere en lichtbruine veren met donkere vlekken en strepen.

Doordat hij zich goed kan aanpassen woont hij op veel verschillende plekken. Het belangrijkste is voor de oehoe dat er in de zomer en winter genoeg voedsel is.

De oehoe is de grootste uil van Europa. Hij is wel 70 centimeter lang en heeft een spanwijdte van 1.70 meter.

Informatieve kijkafbeelding

Vertel: Dit is een oehoe. Kijk eens goed. Hoe kunnen we hem herkennen?

Doe: Klik op de hotspots voor tips, weetjes en antwoorden.

hartvormig wit gezicht

Ze eten vooral veldmuizen.

In bossen is de kerkuil bijna nooit. Je vindt hem eerder in een landschap die door de mens is gemaakt, zoals een boerenlandschap.

Kerkuilen worden actief als het donker is om in het open veld te jagen.

kerkuil

Geelbruine buik met zwarte spikkels

donkere ogen

Bruinoranje veren

Informatieve kijkafbeelding

Vertel: Dit is een kerkuil. Kijk eens goed. Hoe kunnen we hem herkennen?

Doe: Klik op de hotspots voor tips, weetjes en antwoorden.

Bruine veren
met witte vlekjes

Gele snavel

Gele ogen

steenuil

Je kunt de steenuil vinden op grote stukken land met oude bomen, struiken, heggen en weitjes, waar ze genoeg schuilmogelijkheden, broedholen en zitplaatsen hebben om vanuit te jagen én voedsel te vinden.

Het is de kleinste uil van Nederland.

Ze eten vooral veldmuizen, maar ook andere kleine zoogdieren, kleine vogels en insecten.

Informatieve kijkafbeelding

Vertel: Dit is een steenuil. Kijk eens goed. Hoe kunnen we hem herkennen?

Doe: Klik op de hotspots voor tips, weetjes en antwoorden.

Weet jij de namen nog van deze vier uilen?

bosuil

steenuil

oehoe

kerkuil

Wat hoort bij wie?

grootste uil
van Europa

heeft gele ogen

kleinste uil van Nederland

eet vooral veldmuizen

komt het meest voor in Europa

lange oorpluimen

hartvormig
wit gezicht

Feit of fabel?

Tip!

Feit: iets wat echt of waar is.

Fabel: een verzonnen verhaal.

De kleur van de ogen van een uil vertelt
of hij in de nacht of overdag jaagt.

feit

fabel

Sleepvraag

Vraag: Feit of fabel: De kleur van de ogen van een uil vertelt  of hij in de nacht of overdag jaagt.

Antwoord: Dit is een fabel.

Vraag: Kun jij ze wel herkennen aan hun oogkleur?

Extra informatie: Soms wordt er wel gedacht (en geschreven) dat je met gele ogen overdag beter kunt zien en dat steenuilen daarom overdag actief zijn. En dat oranje ogen optimaal zouden zijn om in de schemering te jagen. Met zwarte ogen zou je het best toegerust zijn om in het holst van de nacht op muizen te jagen. Uit onderzoek blijkt echter geen enkel verband. Ga ook zelf maar na: steenuilen zijn vooral actief in de uren na en voorafgaand aan de schemering (oranje), maar jagen ook zeker rond het middernachtelijk uur (zwart). In de jongentijd jagen ze soms ook overdag (geel). Ik heb nooit opgemerkt dat hun oogkleur mee verandert.

Horen en vliegen

Video

Doe: Bekijk de video.

Vertel: In deze video leerden wij hoe uilen kunnen horen en hoe zij zo stil kunnen vliegen. Weet jij nog hoe? (Klik naar de volgende slide voor de vragen)

Hoe kunnen uilen horen?

1. door hun oren aan de zijkant van hun hoofd
2. hun gezicht vangt geluid op
3. hun snavel vangt geluid op
4. ze hebben geen oren

Antwoord: A en B: Hun gezicht vangt het geluid op voor hun oren aan de zijkant van hun hoofd.

Extra uitleg: Veel uilen hebben rond hun ogen een cirkel van veren, de ‘sluier’. Deze sluier geeft mensen vaak het gevoel dat een uil een gezichtsuitdrukking heeft. Maar, deze stijve, bijzonder gevormde veren hebben een heel andere functie. Ze zorgen ervoor dat geluid tot wel 10 x wordt versterkt en naar de oren geleid. Uilenoren zijn trouwens gaatjes aan de zijkant van de kop, verstopt onder de veren van die sluier.

Hoe kunnen uilen zo stil vliegen?

1. ze flapperen weinig met hun vleugels
2. door de haakjes aan hun vleugels
3. door hun flexibele veren
4. door hun brede vleugels

Antwoord: B en C. Door hun soorten veren.

Extra informatie: Wanneer lucht beweegt, neemt het geluid mee. Hoe meer beweging er is in de lucht, hoe meer geluid. De uil die maakt maar weinig bewegingen in de lucht, dus is er weinig geluid, maar vooral de veren zorgen ervoor dat hij zo stil kan vliegen.

Braakballen

Video

Doe: Bekijk de video.

Vertel: Door braakballen uit te pluizen krijg je veel te weten over wat te uilen eten. In braakballen zit namelijk materiaal dat niet verteerd kan worden in de maag van een uil zoals botjes of haren. Hierdoor kunnen we herkennen wat ze eten.

Wist je dat: Uilen niet de enige vogels zijn die braakballen maken? Doordat de braakballen van uilen vaak bij elkaar gevonden worden en groot zijn, vallen ze vaker op. Alle vogels kunnen braakballen maken. 

Wat betekenen deze spreekwoorden met 'uil'?

een dutje doen

een stomkop zijn

Een uiltje knappen

Hij is een uil.

Sleepvraag

Vraag: Wat betekenen deze spreekwoorden met uil?

Doe: Sleep de spreekwoorden naar de juiste betekenis.

Wat weet je nog?

Verwerkingslide

Wat hebben de leerlingen geleerd uit deze les? Draai aan de spinner door op 'GO!' te klikken. Wanneer je een vraag hebt gehad, klik op 'Nog een keer draaien zonder ...'. Ga alle vragen af.