De bezetting van Nederland

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vmbo k, g, t, mavo, havo, vwo
• Leerjaar 2,3

Introductie

Aan het eind van deze les kun je herkennen en uitleggen op welke manier de bezetting van Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog verliep.

Feniks, Geschiedenis Werkplaats, Memo, Saga

De Tweede Wereldoorlog

De bezetting van Nederland

Leerdoel

Aan het eind van deze les kun je herkennen en uitleggen op welke manier de bezetting van Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog verliep.

Wat weet jij eigenlijk van
de Tweede Wereldoorlog?

Nederland mobiliseert

november 1939

• De Nederlandse regering hoopt dat, net als tijdens de Eerste Wereldoorlog, Nederland neutraal zou blijven. 
• Uiteindelijk wordt pas laat besloten om tóch te mobiliseren en gebruik te maken van de Hollandse Waterlinie.

Duitsland valt aan

10 mei 1940

• Op vrijdagmorgen, om 3.55, valt het Duitse leger het slecht bewapende Nederland aan. 
• Op sommige plekken, zoals bij de Afsluitdijk en de Grebbelinie, wordt nog behoorlijk tegenstand geboden, maar tegen de overmacht is niets opgewassen.
  

Regering wijkt uit naar Londen

13 mei 1940

• Om niet in de handen van de Duitsers te vallen, wijkt een groot deel van de Nederlandse regering uit naar Engeland.
• Vanuit Londen zal koningin Wilhelmina de Nederlanders motiveren om niet op te geven en tegen de bezetters te strijden.

Bommen op Rotterdam

14 mei 1940

• Hoewel de stad zich al heeft overgegeven, bombarderen de Duitsers Rotterdam tóch.
• Het bombardement duurt maar een kwartier, maar de binnenstad is verwoest, en zal pas na de oorlog weer worden opgebouwd.

Nederland capituleert

15 mei 1940

• Na het bombardement op Rotterdam, en de Duitse dreiging om ook andere steden te bombaderen, kan Nederland niets anders dan zich overgeven.
• In totaal komen in de meidagen van 1940 ongeveer 2200 mensen om het leven.

Deel van Duitsland

29 mei 1940

• Nederland wordt een deel van Duitsland: Reichskommissariat Niederlande
• De Oostenrijker Arthur Seyss-Inquart wordt Reichskommisar. 

• De Nationaal-Socialistische Beweging (NSB), die collaboreerde met de Duitsers, is de enige politieke organisatie die mag blijven bestaan.

• De leider van de NSB, Anton Mussert, mag zich 'Leider van het Nederlandsche Volk' noemen, maar de Duitsers zijn uiteindelijk de baas.
  

Alle post- en sierduiven moeten worden gedood. 

Duiven vliegen vrij rond en kunnen 

boodschappen brengen naar de geallieerden.

Duivenpootjes mét ring moeten 

als bewijs worden ingeleverd.

De eerste bezettingsmaanden

mei 1940 - februari 1941

• De Duitsers gedragen zich meestal keurig en de meeste Nederlanders pakken hun normale leven op en werken, passief of actief, met de Duitsers samen.
• Nederlandse bedrijven kunnen goed geld verdienen aan de 'Duitse oorlog'...

Jodenvervolging in Nederland

vanaf mei 1940

Net als in andere delen van het Duitse Rijk worden snel anti-Joodse maatregelen, zoals het ontslag van Joodse ambtenaren of de registratieplicht.

Vanaf april 1941 verschijnen de bordjes "Voor Joden verboden" 

in de Nederlandse steden.

Wat zie je hieronder?

1. Gedwongen ontslag uit overheidsdienst
2. Bioscopen verboden voor joden
3. Registratieplicht voor joden
4. Joodse buurt in Amsterdam wordt afgezet
5. Joodse artsen ongewenst
6. Joden worden geweerd uit het openbare leven
7. Joden moeten eigendommen inleveren
8. Joodse kinderen moeten naar aparte scholen
9. Joden worden steeds verder uitgesloten
10. Invoering van de Jodenster
11. Joden krijgen oproep voor ‘werkverruiming’
12. Joden worden opgepakt en gevangengezet
13. Joden worden weggevoerd en vermoord

Vanaf mei 1942 zijn Joden verplicht om een Jodenster te dragen.

In dat jaar gaan ook de eerste Joden via Westerbork naar Auschwitz...

Februaristaking

februari 1941

• De eerste grote verzetsactie tegen de Duitse bezetter in Nederland.
• Aanleiding waren de razzia's in Amsterdam, als reactie op de moord op een NSB-er.

Februari staking

Februari staking

Een grootse verzetsactie in februari 1941. Hierbij staakte de bevolking van Amsterdam tegen anti-Joodse maatregelen.

Onderduiken

• Onderduiken om je te verbergen zodat je niet wordt opgepakt door de politie of Duitsers. 
• Dit zijn niet alleen Joden, maar iedereen die het risico loopt opgepakt te worden: studenten, mannen, verzetsstrijders enz. 
• Op het hoogtepunt zijn er alleen al in Nederland ruim 350.000 mensen ondergedoken

Verzet

• Wat is verzet?
• Aanslagen plegen of illegale krantjes verspreiden? Onderduikers helpen? 
• Of naar rechts gaan als de Duitsers zeggen dat je naar links moet gaan?

• In totaal waren er rond de 45.000 Nederlanders die actief verzet pleegden. 
• Maar dat konden ze niet doen zonder de hulp van honderduizenden anderen.
• Verzet plegen was levensgevaarlijk: niet alleen voor jezelf, maar ook voor je omgeving.

Om te voorkomen dat Joden worden opgepakt,

worden identiteitsbewijzen vervalst...

Dolle Dinsdag

5 september 1944

• De opmars van de geallieerden na D-Day gaat erg snel. 
• De gebeurtenissen worden gevolgd op illegale radio's: "Ze zijn in Nederland!"
  

• Duitse soldaten slaan op de vlucht voor de naderende geallieerden.
• Maar de geallieerden komen helemaal niet...

• Het volksfeest was veel te voorbarig losgebarsten.
  

Slag om Arnhem

september 1944

• De Geallieerden willen doorstoten tot het noordelijk deel van Nederland, om daar vandaan Duitsland binnen te vallen, maar ze vergissen zich in kracht van de Duitsers. 
• Operatie Market Garden is mislukt bij Arnhem ('Brug te ver').

Spoorwegstaking

september 1944 - mei 1945

• Om de geallieerde opmars te helpen, roept Radio Oranje het spoorweg-personeel op om te gaan staken. Zo kunnen de Duitsers geen gebruik meer maken van het spoor voor hun oorlog. 
• Het zorgt uiteindelijk ook voor voedsel- en brandstoftekorten...

Hongerwinter

november 1944 - april 1945

• De Hongerwinter had een aantal oorzaken:

1. Zo was er geen aanvoer van kolen meer mogelijk uit Limburg, omdat dit deel van Nederland al was bevrijd. 
   
2. Daarnaast zorgde de Spoorwegstaking ervoor dat er niets meer werd vervoerd... 
3. ...én namen de Duitsers wraak door hoofdroutes naar West-Nederland te blokkeren.

Het systeem van de distributiebonnen, dat al in 1939 was ingevoerd,

werkt in de laatste fase van de oorlog niet meer: er wás gewoon niets meer

Duitse capitulatie

4 mei 1945

• In Hotel De Wereld in Wageningen wordt op 5 mei onderhandeld over de onvoorwaardelijke overgave van de Duitse troepen in Nederland.
• De Duitse troepen hebben zich overigens al op 4 mei overgegeven aan de geallieerden.

De Bevrijding

mei 1945

• De bevrijding wordt tegenwoordig gevierd op 5 mei, maar Nederland werd niet overal op 5 mei bevrijd: soms was het eerder, soms veel later, zoals op Texel. 
• Dit eiland werd pas op 20 mei 1945 bevrijd.

Hoewel het is verboden, is de reactie van Nederlanders op verraders, 

profiteurs en collaborateurs begrijpelijk.

Video

Histoclips: Nederland in de Tweede Wereldoorlog

Video

Clipphanger: Wat herdenken we op 4 mei?

Begrippen uit deze les

• NSB
• collaboreren
• verzet
• Dolle Dinsdag
• distibutiebonnen
• Hongerwinter

Personen uit deze les

• Anton Mussert
• Koningin Wilhelmina
• Arthur Seyss-Inquart
• Prins Bernhard

Jaartallen uit deze les

• 1935: Neurenberger Rassenwetten
• 1938: Kristallnacht
• 1942: 'Start' Endlösung 

Schrijf 3 dingen op die je
deze les hebt geleerd

Stel 1 vraag over iets dat je
deze les nog niet zo goed hebt begrepen

Wat zie je hieronder?

1. Gedwongen ontslag uit overheidsdienst
2. Bioscopen verboden voor joden
3. Registratieplicht voor joden
4. Joodse buurt in Amsterdam wordt afgezet
5. Joodse artsen ongewenst
6. Joden worden geweerd uit het openbare leven
7. Joden moeten eigendommen inleveren
8. Joodse kinderen moeten naar aparte scholen
9. Joden worden steeds verder uitgesloten
10. Invoering van de Jodenster
11. Joden krijgen oproep voor ‘werkverruiming’
12. Joden worden opgepakt en gevangengezet
13. Joden worden weggevoerd en vermoord