VO - Pittige gesprekken...?

• Mentorles
• Mens & Maatschappij
• +1
• Middelbare school
• vmbo, havo, vwo
• Leerjaar 1-6

Introductie

Een veilige leeromgeving begint bij contact maken met elkaar, je openstellen voor de ander en het met elkaar over verschillen kunnen hebben. Maar hoe doe je dat? Hoe zorg je ervoor dat iedereen luistert naar elkaar, oordelen uitstelt, elkaar begrijpt en meningen respecteert, juist als het het gaat om gevoelige thema’s en lastige onderwerpen? Er zijn veel onderwerpen die voor spanning in de klas kunnen zorgen. Soms speelt er zich van alles af in de wereld en komen nieuwsberichten en meningen binnen no-time je klaslokaal binnenvallen. Soms zijn er onderwerpen die niet zozeer actueel zijn, maar gewoon ingewikkeld. Hoe zorg je ervoor dat de argumenten niet door het lokaal vliegen als je het wil hebben over bijvoorbeeld pesten, Donald Trump, schelden met ziektes of radicalisering? Deze lesbrief is een handleiding voor een goed gesprek. Het biedt een stappenplan voor veilige en inhoudelijke (kring)gesprekken waar iedereen op z’n eigen manier aan mee kan doen. Met behulp van deze aanpak werk je toe naar een klassituatie waarin je leerlingen een open en constructief gesprek met elkaar kunnen voeren.

Instructies

In deze les start je een gesprek als oefening. Het hoeft nog geen moeilijk onderwerp te zijn. Als er later lastige topics aan de orde komen heb je een basis gelegd om ook deze op dezelfde manier te bepreken. 

Het gesprek voer je steeds in drie stappen. Er wordt tijdens de stappen een aantal opties gegeven om aan het werk te gaan, zodat je kan variëren en kiezen wat het beste bij jouw groep en het onderwerp past. 

Veel Succes! 

* EXTRA : Wil je meer tijd besteden aan een onderwerp? Kies dan een opdracht met bijbehorende werkvorm uit de bijlage. Je zet deze opdracht in tussen stap 2 en 3: op dit punt heb je met je leerlingen besproken over welk onderwerp je het gaat hebben, maar moet het ‘echte’ gesprek nog worden gevoerd. Je kunt er ook voor kiezen om de opdracht ná het gesprek te gebruiken om het verder uit te diepen – of allebei!  

 Gespreksafspraken

Hebben jullie al een set klassenafspraken of dialoogafspraken gemaakt? Perfect! Haal deze erbij. Zo niet, dan kan het handig zijn om eerst de les Pittige Gesprekken te doen.

Het is belangrijk om afspraken te maken over hoe je in de klas met elkaars mening omgaat. Er zijn namelijk altijd verschillen, zowel bij kleine als bij grote onderwerpen.

Het is belangrijk dat je je altijd bewust bent van je eigen standpunt en openstaat voor mening van de ander. Dat lijkt vanzelfsprekend, maar is soms nog knap lastig. Het vormen en uiten van een mening is geen wedstrijdje ‘meeste stemmen gelden’. Er is altijd ruimte voor verschillende meningen.

Naar elkaar luisteren, elkaar begrijpen, maar het helemaal niet eens zijn… dat kan! 

Maak afspraken over:

• Elkaar uit laten praten.
• Hoe luisteren we naar elkaar?
  
• Op je beurt wachten.
• Wat doen we als iemand echt even heel kwaad wordt?
• Hoe voegen we de mening van de iets meer verlegen klasgenoten toe?
  
• Wat gebeurt er als iemand zich niet aan de afspraken houdt?

KLASSIKAAL

STAP 1: Afspraken maken

Leg de leerlingen uit dat je afspraken wilt maken over groepsgesprekken. Het uitgangspunt is: hoe willen we met elkaar omgaan? Vertel de leerlingen dat het belangrijk is dat er altijd zoveel mogelijk leerlingen deelnemen aan het gesprek - dus niet steeds dezelfde leerlingen aan het woord!

KLASSIKAAL 

Stel de leerlingen de vraag: waarom zeggen sommigen niks tijdens een discussie?

Begeleid dit gesprek. Als docent heb je hier altijd een bepalende rol in.

Het belangrijkste bij Stap 1 is dat je afspraken maakt met je leerlingen en hen daaraan houdt.

Jij bent de gespreksleider en geeft daarmee het goede voorbeeld. Wees eerlijk, laat jezelf zien, respecteer meningen en gevoelens van je leerlingen. Hoe verschillend deze soms ook zijn.

KLASSIKAAL 

Maak met je klas afspraken hoe je in de klas met elkaars mening omgaat. Leg de leerlingen uit dat er altijd verschillen zijn: zowel bij kleine als bij grote onderwerpen.

Belangrijk is dat je je altijd bewust bent van je eigen standpunt en open staat voor andere meningen. Dat lijkt vanzelfsprekend, maar is soms nog knap lastig.

Vertel de leerlingen dat wat jij vindt, niet persé hoeft te zijn wat de ander ook vindt. Zélfs niet als al je vrienden het met je eens zijn! Het vormen en uiten van een mening is geen wedstrijdje ‘meeste stemmen gelden’. Er moet ruimte zijn voor verschillende meningen.

Naar elkaar luisteren, elkaar begrijpen, maar het helemaal niet eens zijn… dat kan!  

in tweetallen

IN TWEETALLEN

Deel het werkblad uit!

Laat leerlingen in tweetallen nadenken over wat belangrijk is tijdens klassengesprekken. Elkaar uit laten praten? Op je beurt wachten? Wat doen we als iemand heel kwaad wordt? En wat gebeurt er als iemand zich niet aan de afspraken houdt? Mag je wat je wilt zeggen ook opschrijven en dit anoniem delen met je klas? Laat de duo’s opschrijven wat zij belangrijk vinden op het werkblad bij stap 1.

in viertallen

IN VIERTALLEN

Koppel ieder duo aan een ander duo. Laat ze hun uitkomsten vergelijken. Uiteindelijk kiest het viertal de vier belangrijkste afspraken. Noteer deze op het werkblad bij stap 2.

KLASSIKAAL

Bespreek klassikaal de afspraken als volgt: laat ieder groepje één afspraak opnoemen en uitleggen waarom deze afspraak belangrijk is. Is de afspraak al genoemd? Dan noemen ze een andere afspraak. Schrijf de afspraken op het bord en laat de leerlingen deze noteren op het werkblad bij stap 3.

Als alle groepjes geweest zijn controleer je of er belangrijke afspraken missen. Is iedereen het eens? Dan zijn jullie ready to go! Laat de moeilijke onderwerpen maar komen!

Behandel de ander zoals de ander behandeld wil worden!

KLASSIKAAL

STAP 2: Een Onderwerp 

Nu de afspraken gemaakt zijn kun je als het goed is ieder mogelijk onderwerp introduceren in je klas. Dit ga je nu oefenen. Vaak speelt er al een specifiek onderwerp in de klas. Kies als eerste onderwerp iets waar je je als docent veilig bij voelt. Sommige onderwerpen maken veel los in de klas, bij andere onderwerpen blijkt er eigenlijk niet veel aan de hand te zijn. Laat je leerlingen altijd even razen in het begin als dat nodig is. (Max. vijf minuten; zet eventueel een timer die ze kunnen zien). Begin daarna met het gesprek. Benadruk voor je start met het gesprek nogmaals dat het een voorwaarde is om rekening te houden met elkaar en elkaars mening. Behandel de ander zoals de ander behandeld wil worden!

Na deze oefening ben je eigenlijk voorbereid op alle mogelijke beladen onderwerpen die de klas binnenkomen. Als het gaat over homoseksualiteit, religieuze diversiteit of een recente aanslag houd je je leerlingen aan de afspraken en kun je met elkaar in dialoog. 

LET OP: Als je denkt dat er leerlingen in de groep zijn waarbij het onderwerp heel gevoelig ligt dan hou je deze extra in de gaten tijdens het gesprek, maar omzeil het onderwerp niet. Dit maakt het ongeloofwaardig. Geef de leerlingen tijdens het gesprek geen beurt als ze zich terugtrekken maar zoek na afloop even persoonlijk contact en vraag hoe ze zich voelen bij dit onderwerp. Eventueel kun je een vervolggesprek met je klas plannen als je merkt dat het onderwerp veel heeft losgemaakt.

>> Hier kun je de opdracht(en) met één van de bijbehorende werkvormen inzetten , zie de bijlage <<

KLASSIKAAL

STAP 3: Gesprek 

Aan de hand van de gemaakte afspraken ga je met de klas een gesprek voeren over een ‘moeilijk’ of ‘beladen’ onderwerp. Jij als docent kiest dit onderwerp. Kies iets waar je zelf goed mee om kan gaan, maar waarvan je weet dat er veel verschil van mening over bestaat in de klas. Je kunt het onderwerp introduceren door middel van een stelling of een vraag. Bijvoorbeeld: “Alle vluchtelingen moeten in Nederland worden opgenomen.” Hiermee geef je meteen richting aan het gesprek: leerlingen zijn voor of tegen. Let op, in sommige gevallen kan een stelling of vraag juist voor verdeling in de groep zorgen. Jij kent je leerlingen het best. Kies op basis daarvan de stelling. 

Geef jouw eigen mening pas aan het einde van het gesprek, tenzij er vanuit de klas naar gevraagd wordt. Rond altijd af door te zeggen dat het goed is om over moeilijke dingen te praten: je leert daardoor je eigen mening verwoorden, stelt je mening misschien wel bij en leert je klasgenoten beter kennen. 

TIP 1: Je kunt leerlingen ook in een andere vorm met elkaar in gesprek laten gaan: 

• Duo’s: Leerlingen vertellen elkaar wat ze vinden. Daarna gaan ze samen zitten met een ander duo. Ze vertellen het verhaal van degene met wie ze hebben samengewerkt aan de twee anderen.
• Gesprekskring: om de beurt mag je je verhaal doen. Mag de rest reageren? 
• Speeddaten: leerlingen wisselen om de paar minuten van gesprekspartner. Doe bij deze werkvorm zelf ook mee.  

TIP 2: Als je ‘overvallen’ wordt door een onderwerp dat speelt in de klas, kun je op de rem trappen en een ander moment kiezen voor het gesprek hierover. Maar soms moet je als docent het ijzer smeden als het heet is en moeten andere taken even wachten. 

>> Ook hier kun je de opdracht(en) met één van de bijbehorende werkvormen inzetten. Ga daarna nog een keer met je klas in gesprek. <<   

Impasse
Verder aan de slag met typisch ‘moeilijke onderwerpen’ als discriminatie, uitsluiting, stereotypering en sociale ongelijkheid? Movies That Matter selecteert films voor het onderwijs en maakt daar verdiepingsopdrachten bij. Na deze les kan je verder aan de slag met film Impasse en het bijbehorende lesmateriaal. De les is bedoeld voor leerlingen in het voortgezet onderwijs en MBO-studenten. Veel succes!

Nederland 2009, 5 min.
Fictie
Gesproken taal: AA Geen Dialoog

HIER kan je met het materiaal van Diversion aan de slag. Succes!

Nog niet klaar met moeilijke onderwerpen? 

Diversion maakte dit filmpje en heeft online lesmateriaal om verder aan het werk te gaan. In het prijswinnende lesprogramma Gelijk=Gelijk? maken joodse, islamitische en homoseksuele peer educators taboes bespreekbaar in het primair en voortgezet onderwijs. Zij delen hun persoonlijke verhaal en houden leerlingen een spiegel voor als het gaat om religieuze, culturele en seksuele diversiteit. 

HIER kan je met het materiaal van Diversion aan de slag. Succes!