No Labels - Be like Fedde

• Mentorles
• Burgerschapskunde
• Middelbare school
• vmbo t, mavo, havo, vwo
• Leerjaar 4-6

Introductie

Fedde was in 2021 locoburgemeester van Madurodam. Je wordt locoburgemeester van Madurodam door te solliciteren en daarin duidelijk te maken wat jij belangrijk vindt voor de samenleving. Je hebt een jaar om samen met je collega-wethouders een persoonlijke uitdaging (challenge) te realiseren over iets dat je belangrijk vindt. Feddes tijd als locoburgemeester heeft hij goed benut. Hij heeft een challenge bedacht die gerelateerd is aan vooroordelen en 'labels’. Volgens Fedde is de impact van labels die we op elkaar en op onszelf plakken, groot. Ze kloppen vaak niet en gaan een heel eigen leven leiden. Hierdoor kun je je belemmerd voelen. Met zijn challenge wil Fedde jongeren bewust maken van labels en de effecten die ze zouden kunnen hebben. In deze les bekijken we hoe je zelf actief aan de slag kan met het Niet-labelen van onszelf en elkaar #Nolabels! De les, leert ons dat we allemaal labelen, maar dat we daar ook bewust iets mee kunnen. We zijn in de eerste plaats allemaal gewoon mens en ieder mens kan zijn unieke zelf zijn, en dat is wat Fedde wil benadrukken met zijn challenge en deze les. Aan de slag!

Instructies

Doel van de les

Deze les gaat over vooroordelen en labels en hoe het menselijk brein ervoor zorgt dat we veel in kaders en hokjes denken. Ook gaat het over de impact die labels kunnen hebben op je eigen leven en op die van anderen. Je wordt je bewust van dat jij zelf labelt en van hoe je actief kunt opletten om minder snel te labelen. Iedereen kan het oefenen en zo draag je bij aan een wereld waarin iedereen, zonder kaders, zichzelf kan zijn!

De labels (die niet kloppen) die je krijgt opgeplakt, kun je gaan zien als een cadeautje waar je ook gewoon ‘nee, dank je’ tegen kunt zeggen. 

Deze les hoort bij de serie ‘Be like …. ‘ en is gemaakt in samenwerking met het college van bestuur van Madurodam. Een tweede doel is jongeren inspireren en activeren door middel van de persoonlijke challenges en uitvoering van de Madurodam-jongeren. 

Werkvormen

Kennisdeling, interactieve werkvormen, (zelf)reflectie, samenwerken, dialoog voeren, individuele opdrachten.

Benodigdheden/ voorbereiding 

1. Digiboard/ flipover/ whiteboard 

Kennis/competenties/vaardigheden

Met deze les leer je over vooroordelen en labels. 

Je leert dat labelen soms kan leiden tot stereotypering en vooroordelen. Dit kan negatieve impact hebben op jezelf of iemand anders.  

Je krijgt inzicht in je eigen label-gedrag en kennis van hoe je actief bezig kunt zijn met niet-labelen. Door niet te labelen of bewust met labelen om te gaan, kunnen we een wereld creëren waarin iedereen (meer) zichzelf kan zijn. Je gaat met elkaar nadenken en in gesprek over een wereld met en zonder labels. 

Je kan zelf zorg dragen voor een wereld waarin iedereen zich thuis voelt!

Aansluiting actuele conceptkernoelen Burgerschap

• Kerndoel 1 - Schoolcultuur
• Zorgen voor een veilige schoolomgeving met aandacht voor diversiteit en inclusie
• Stimuleren van kritische denkvaardigheden, morele en ethische oordeelsvorming en het offline en online respectvol communiceren daarover

• Kerndoel 2 - Diversiteit
• Verkennen van en reflecteren op de eigen offline en online identiteit in relatie tot anderen
• In gedrag rekening houden met ervaringen en perspectieven van anderen

• Kerndoel 3 - Democratische waarden
• Bevragen van morele en ethische perspectieven op rechtvaardigheid en verantwoordelijkheid
• Reflecteren op de effecten van het eigen handelen op de omgeving en het welzijn van anderen, nu en in de toekomst.

• Kerndoel 4 - Maatschappelijke betrokkenheid
• Benoemen en waarderen van de eigen bijdrage aan de samenleving in dagelijkse situaties

• Kerndoel 5 - Democratische betrokkenheid
• Communiceren op een respectvolle wijze

• Kerndoel 6 - Maatschappelijke vraagstukken
• Uitdrukken van persoonlijke idealen en opvattingen
• Reflecteren hoe de eigen identiteit en waarden het handelen kunnen beïnvloeden

No Labels?

Deze les gaat over ‘labels’. Of beter gezegd: 'NO labels?' ;)

We bekijken het mechanisme van labelen. Waarom wij dit als mensen zo graag doen, hoe het werkt en wat voor impact het kan hebben op je eigen identiteit en op die van anderen. 

Daarnaast bespreken we ook dat jij zelf de baas bent over je eigen labels. Hoe je dat doet, gaan we ontdekken in deze les. 

Dit is Fedde!

Fedde was in 2021 locoburgemeester van Madurodam. Hij bedacht als locoburgemeester een challenge die ging over 'labelen’. Of beter gezegd: over 'NIET labelen'! 

Fedde wil, vanuit de ervaringen die hij opdeed tijdens zijn challenge, laten zien dat je zelf de baas bent over je eigen labels. Iedereen labelt. Dat is heel normaal en dat gebeurt automatisch, maar het kan vervelend worden wanneer er verkeerd wordt gelabeld of wanneer er vooroordelen aan het label zitten. 

Daarom ontwikkelden wij samen met Fedde deze les!

Brainstorm [klassikaal]

Brainstorm over de begrippen: 'labels' en 'aannames'.

Maak als docent een verdeling op het bord en schrijf mee met de brainstorm. 

• Wat zijn labels? 
  
• Wat zijn aannames?
  

UITLEG

• Labels zijn woorden, termen of categorieën die gebruikt worden om mensen te beschrijven en te categoriseren. Dit kan gaan over heel veel verschillende vlakken, zoals leeftijdsgroep, uiterlijk, afkomst, etniciteit, gender, geaardheid, sociale status, interesses en talenten.

• Aannames zijn vooringenomen meningen die we hebben over een bepaalde groep mensen. Ze kloppen niet altijd, maar we plakken ze op deze groep omdat we generaliseren. "Het zal wel zus of zo zijn, want…". Het is een eigen invulling. Ons brein vult het in op basis van beschikbare informatie. 

We labelen al van jongs af aan!

Nu we in kaart hebben gebracht wat 'labels' en 'aannames' betekenen, kunnen we inzoomen op het mechanisme van labelen. Hoe werkt dat eigenlijk?

Vanaf het moment dat je op de wereld komt, leer je te categoriseren en labelen. Dat komt omdat de focus ligt op zintuigelijke prikkels en kenmerken. Je kunt bijvoorbeeld al heel snel onderscheid maken tussen de mensen om je heen. 

Vanaf dat je ongeveer 9 maanden oud bent ga je de rest van de wereld zelfs actief in categorieën/ labels indelen. Je leert dat 'kwak' en 'eend' bijvoorbeeld bij elkaar horen en 'doei' hoort bij 'zwaaien'. En 'kijk, dat is een auto!'

Je bent als baby dus al vroeg bezig met het labelen van dingen en mensen en gaat daarbij ook aannames doen.

Vraag de leerlingen wat er op de puntjes zou kunnen komen te staan volgens de baby?

"Die met die lichte ogen en die lage stem geeft mij altijd een flesje, dus... dan zullen alle mensen met lichte ogen en een lage stem..."

VOORBEELDEN

"...alle mensen met lichte ogen en een lage stem zullen mij een flesje geven."

"...alle mensen met lichte ogen en een lage stem zullen mij verzorgen."

"...alle mensen met lichte ogen en een lage stem zullen verzorgend zijn."

"...alle mensen met lichte ogen en een lage stem zullen mijn vader zijn."

LET OP dat de leerlingen geen kwetsende opmerkingen zullen maken. Als het wel gebeurt kan je altijd terugvallen op artikel 1 van de grondwet. 

Waarom doet ons brein dat?

Waarom ons brein categoriseert, labelt en aannames doet?

Je doet dit om de complexiteit van de wereld om je heen te begrijpen en te ordenen. Het helpt je om informatie sneller en beter te begrijpen, te onthouden, te communiceren en snel te kunnen reageren op wat er om je heen gebeurt.

Als ons brein dat niet zou doen, zouden we veel te traag reageren op alles.

Hierdoor maakt je brein soms ook té snel onjuiste aannames. Je kunt bijvoorbeeld gaan denken dat alle mensen met grijs haar een grootouder zijn, omdat dat je ervaring is, maar dat klopt natuurlijk niet.

Goed nieuws: naarmate we ouder worden, blijven we de data gebruiken en bijstellen. Het proces gaat altijd door!  

Ons brein is koppig!

Ons brein is wel heel koppig. Het vertelt ons wat we vinden en zien op basis van wat we kennen, maar soms is wat we zien helemaal niet de waarheid! Het is dan heel moeilijk om je brein te herprogrammeren.

VOORBEELD

Hier zien we heel duidelijk schuine lijnen, maar in werkelijkheid zijn de lijnen (van links naar rechts) recht en de blokjes schuin (op elkaar).

Ons brein krijgt dat niet bij elkaar gepuzzeld en blijft ons vertellen dat de lijnen scheef zijn.

De lijnen op het shirt zijn schuin, maar vraag iemand een shirt met lijnen te tekenen. Dan tekenen 9 van de 10 mensen rechte lijnen. Ze tekenen dan met het brein en niet met de ogen!

Het is soms niet wat het lijkt!

De hele dag maakt je brein dus voorspellingen op basis van de meest logische verklaring voor wat je ziet, hoort, voelt en denkt. We zijn altijd bezig met de voorbedachte invulling van ons brein bij te stellen in plaats van écht opnieuw om ons heen kijken. Best wel raar als je daar over nadenkt, toch?!

Conclusie

We kunnen niet zonder labels. We hebben ze nodig, omdat het ons leven overzichtelijker maakt. 

Ook kan een label een verklaring bieden voor wie iemand is en hoe iemand zich voelt.

Dus: niet het ‘label’ op zich is verkeerd, maar wél wat je er soms mee doet! 

Als je iemand ontmoet, plaats je diegene bewust of onbewust in een hokje en label je diegene. Je koppelt er vaak ook bepaald gedrag en een waardeoordeel aan. In het volgende deel van de les gaan we daarmee aan de slag!

Brainstorm [klassikaal]

Brainstorm over de begrippen: 'vooroordelen' en 'stereotypen'.

Maak als docent een verdeling op het bord en schrijf mee met de brainstorm. 

• Wat zijn vooroordelen? 
  
• Wat zijn stereotypen?
  

UITLEG

• Vooroordelen zijn meningen over een persoon of groep, die meestal negatief zijn. Vooroordelen beïnvloeden hoe we denken en handelen ten opzichte van bepaalde mensen of groepen.

• Stereotypen zijn generalisaties, overtuigingen of ideeën over een groep mensen. Het is een beeld dat je automatisch aan iemand (of een groep) koppelt, omdat je daar overtuigd van bent of er ervaring mee hebt.
  

Het zijn vaak simplistische, eenvoudige beelden. Je brein gebruikt de typering om ingewikkelde sociale situaties (sneller) te begrijpen.

BELANGRIJK 

Het benoemen van stereotyperende voorbeelden zorgt juist voor labelen en nog meer stereotypering. Geef die voorbeelden dus niet!

Het kan ingewikkeld zijn, maar probeer zonder stereotyperende voorbeelden uit te leggen wat je bedoelt. Gebruik als het moet veilige voorbeelden, zoals aannames die te maken hebben met hobby’s of kledingkeuze. “Jij draagt Nike schoenen, dus je bent heel sportief” is een relatief veilige invalshoek, omdat het minder met identiteit te maken heeft.  

Stereotypen herhalen = stereotypen versterken!

Denk ik dat of weet ik dat?

Labels zijn soms nodig om orde te creëren, maar als we te maken krijgen met stereotypen en vooroordelen wordt het spannend.

Het is goed om een gezonde vorm van scepsis te hebben ten opzichte van labels en om de bedoelingen waarmee iemand labelt te bekritiseren. Zo kan iemand verkeerde bedoelingen hebben met labels en daarmee de kans op een gelijkwaardige benadering in de weg zitten. 

VOORBEELD

Stel je voor: je zit op een terras. Dan is het best handig dat je de ober kunt herkennen aan een wit overhemd.  

Maar misschien is die persoon in dat witte overhemd wel helemaal geen ober? 

Stel je zelf telkens de vraag: "Denk ik dat of weet ik dat?"

Heb je misschien ooit te maken gehad met een vervelende ober? Dan is het gevaar dat je een vooroordeel hebt over obers in het algemeen. 

Hou jezelf dan ook scherp en blijf opnieuw kijken!

We doen een oefening!

Alhoewel de labels waar Fedde het over heeft meer gaan over identiteit, is dit een veilige oefening om te voelen hoe het is om verkeerd gelabeld te worden. Als je hier zelf ervaring mee hebt, kan het natuurlijk wel emoties oproepen. 

Stel je voor... 

Lees deze situatie voor aan de leerlingen:

Stel je voor: je loopt op straat, onderweg naar de supermarkt. De zon schijnt! Je denkt na over wat je vanavond gaat eten. Je hebt zin in pizza en wordt blij van het idee dat je straks lekker op de bank kan zitten met je favoriete serie. De zon is wel erg fel vandaag. Je hebt moeite om tegen de zon in te kijken. Je stapt bijna de supermarkt binnen. Plots komt er zomaar iemand op je afgelopen die zegt:

“HÉ JOH, KIJK NIET ZO CHAGRIJNIG...!”

De persoon in kwestie denkt dat je chagrijnig bent, omdat je tegen de zon in kijkt. De persoon heeft je verkeerd gelabeld, het klopt helemaal niet! Je voelde je goed, je moest alleen tegen de zon in kijken...

Laat de leerlingen eerst individueel nadenken over de vragen onderaan de slide. De belangrijkste vraag is: "Wat voel je?" 

Bespreek het daarna klassikaal. Misschien is er iemand die iets wil delen. 

“Nee, bedankt!”

In de vorige opdracht werd je verkeerd gelabeld. Dat kan heel vervelend zijn. Je wil natuurlijk het liefst gezien worden voor wie je bent. Je kan er dan voor kiezen om voor jezelf op te komen, een uitleg te geven en te laten zien dat iemand verkeerd zit. 

Maar wat je ook kunt doen is het volgende:

Je kunt een onjuiste aanname of verkeerd label dat je krijgt, proberen te zien als een cadeautje. Je kunt het cadeautje aannemen, maar je kunt het ook afslaan en zeggen: “Nee bedankt, ik hoef het niet.”

Je bent niemand uitleg verschuldigd en je kunt het dus gewoon naast je neerleggen en weer vrolijk verder gaan met je dag.

Je bent zelf de baas over je eigen labels!

Afsluiting

Het is belangrijk om de gehele les goed klassikaal af te sluiten.

SAMENVATTING

In deze les hebben we het mechanisme van labelen verkend. 

We kwamen erachter dat labels in principe niet verkeerd hoeven te zijn. We hebben ze nodig om orde in de chaos van de wereld te scheppen. 

Het gevaar van labels is alleen dat er negatieve gevolgen aan kunnen zitten. Labels kunnen namelijk gebaseerd zijn op foute aannames, vooroordelen en stereotypering. En ze kunnen een geheel eigen leven gaan leiden. 

We hopen dat jullie na deze les bewuster om zullen gaan met labelen. En dat het jullie heeft aangezet tot nadenken over je eigen ‘label-gedrag’. 

NABESPREKEN

• Wat vonden jullie van de les? 
• Wat heb je geleerd dat je eerst nog niet wist?
• Hoe denk je over labelen?
• Ga je iets veranderen aan je eigen (label-)gedrag?
• Ga je nu bewuster om met het niet-labelen van mensen?
• Hoe ga je nu om met mensen die jou labelen?
• Ga je nu zelf het gesprek aan als er om je heen gelabeld wordt?
• Heb je iets gehoord van een klasgenoot dat je nog niet wist?  
• Wat ga je nu anders doen?

LINK

Evaluatie / Feedback

We zijn bij de Respect Foundation heel blij met alle reacties, tips en feedback op onze lessen. We zijn altijd op zoek naar verbeterpunten. Vul samen met je klas, of alleen, onderstaande vragenlijst in.

Klik op de link!

https://docs.google.com/forms/d/1TIpB2PeIybMbgRttEDm8aDbIDnXuptj-vC3cTvK1cZA/edit

Alvast bedankt!  

Team Educatie

Lege slide

Gebruik deze slide om eventueel zelf dingen toe te voegen.

Optioneel

Tijd over? Ga met elkaar in dialoog over deze vraag. 

Optioneel

Tijd over? Ga met elkaar in dialoog over deze vraag. 

Optioneel

Tijd over? Of heb je een oefening nodig om de leerlingen scherp te krijgen? Doe deze kunstwerk-oefening.

Dit kunstwerk is gemaakt door Myrrhe van Spronsen. Myrrhe is een arts die, net als Fedde, niet houdt van het gebruik van labels en hokjes. Volgens Myrrhe zijn we een beetje doorgeslagen in het labelen van mensen. 

Wat zien jullie in dit beeld?

Als ze het moeilijk vinden, kun je hen een beetje op weg helpen door te zeggen dat het met hokjes en labels te maken heeft.