Thema D2. Energietransities

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Thema D2. Energietransities (blz. 106)

Overzicht van het hoofdstuk

Centrale vraag: 

Welke energietransities zijn er geweest en wat kunnen we daaruit leren voor de toekomst?

Wat verstaan we onder het begrip energietransitie?

Overzicht van het hoofdstuk

1. Energiebronnen en energietransities

2. Uitvinden in de oudheid en middeleeuwen

3. Vroegmoderne ontwikkelingen in Nederland en Engeland

4. Engelse textielindustrie

5. De stoomrevolutie

6. Olie en gas

7. Elektriciteit

8.Invloed van prijzen en ramp

9. Conclusies en toekomst 

Energietransities

Welke transities zijn er geweest?

1. Ca 400.000 vC: beheersing van vuur
2. Ca 3.000 vC: dieren als trekkrachten 
3. Op grote schaal vanaf Middeleeuwen (500- 1500) : inzetten van water en windkracht
4. Industriële revolutie: stoommachines, verbrandingsmotoren en elektromotoren op fossiele energie (kolen, aardolie en aardgas)
5. Zitten we middenin; eventueel naar hernieuwbare energie?

Vroegmoderne Tijd (1500 - 1800)

Begrippen:

- moderne economische groei

- wet van energietransities

- turf

- windmolens

- fossiele brandstoffen

Kenmerkende aspecten:

- handelskapitalisme en wereldeconomie

Nederland

• NL was in de 17e eeuw een welvarend land met bloeiende industrie.
• Daar was veel energie voor nodig.
• Deze werd vooral geleverd door windmolens en turf.
• Er moeten in totaal vele duizenden windmolens hebben gestaan.
• Molens zorgden voor papier, olie uit zaden, gezaagd hout, touw, verfstoffen en broodmeel.

Engeland

• Grootschalige houtkap leidt tot zoektocht naar andere energiebron: steenkool uit mijnbouw
• Rond 1750 levert steenkool meer dan de helft van de energie in Engeland.
  
• > Men moet steeds dieper graven, waardoor energie nodig is om grondwater weg te pompen en steenkool omhoog te hijsen:
  
• Watermolens, windmolens, rosmolens en menselijke spierkracht.
  
• > >> Wet van energietransities:
  
• Inzet van nieuwe energiebronnen vereist eerst een verhoogde inspanning met oude, bestaande energiebronnen.
  
• Conclusie NL en Engeland: een snelle economische ontwikkeling is alleen mogelijk met gebruik van meer energie. Uitdaging voor de toekomst.
  

De industriële revolutie in 

Engeland

Waarom begon de Industriele revolutie in Engeland ? 

Vroegmoderne Tijd (1500 - 1800)

Begrippen:

- katoen

- huisnijverheid/industrie

- koopman-ondernemers

- kapitalisme

- Schietspoel

- Spinning Jenny

- Waterframe

- Power Loom

Kenmerkende aspecten:

-industriële revolutie

De industriële ontwikkeling aan de hand van de textielindustrie. 

- Koopman-ondernemers importeerden katoen uit de Britse kolonie India.

- De ondernemers zetten op het Britse platteland spinners en wevers aan het werk om stoffen te maken van ruwe katoen. 

- Toen de plattelandsnijverheid de vraag niet langer aankon, investeren de ondernemers in nieuwe technieken. Een doorbraak was de aansluiting van weefgetouwen en spinnewielen op stoommachines.

Spinning Jenny

De Industriële revolutie: van huisnijverheid naar fabriek

Rond 1750: enorme groei Engels economie door:

• stijging landbouwopbrengsten --> bevolkingsgroei
• bevolkingsgroei --> grotere vraag naar voedsel en kleding
• goedkope grondstoffen in Azië en Amerika --> impuls textielnijverheid

Textielnijverheid verplaatste zich naar fabrieken op waterkracht (Waterframe, Richard Arkwright), nadelen: 

•  moeilijker begaanbaar terrein / geen constante kracht --> stoomkracht (James Watt , 1782)

Ontwikkeling textielindustrie

Moderne Tijd (1800 - heden)

Begrippen:

- stoommachine Thomas Newcomen

- stoommachine James Watt

- stoomlocomotief

- stoomschip

- verstedelijking

- sociale kwestie

Kenmerkende aspecten:

-industriële revolutie

Stoommachine

rond 1764 

• De eerste werkende stoommachine van de Industriële Revolutie was die van Thomas Newcomen rond 1705
• Door de verbeteringen van James Watt kon de stoommachine pas echt worden ingezet (1764)
• Waterkracht werd vervangen door stoomkracht!

De Engelsman James Watt voerde een aantal belangrijke veranderingen door in Newcomen's stoommachine waardoor het gebruik en de inzet makkelijker werden.

Gevolgen van de stoommachine

• Combinaties van: koolindustrie, textielindustrie en mijnpompen
• Opkomst van stoomlocomotief, stoomschepen etc.
• Vernieuwingen in water -en windkracht; concurrentie
• In Nederland werd het vertraagd door de windmolenindustrie 

De sociale kwestie

De sociale kwestie = de discussie over de werk- en leefomstandigheden van de arbeiders. 

De sociale kwestie leidde tot het invoeren van sociale wetten. 

KA 32:  Discussies over de sociale kwestie

Tweede industriële revolutie

• Duitsland en de V.S.

• Elektriciteit, chemie en staal
• Benzine, motoren
• Lopende band (Henry Ford)

Fossiele brandstoffen

Bijv. aardolie, aardgas en steenkool kun je verbranden om van water stoom te maken --> energie opwekken

Aardolie

• In 1859 werd voor het eerst aardolie opgeboord in de VS.
•  Aardolie moet geraffineerd worden. 
• Het doel was om kerosine te verkrijgen (= petroleum) voor lampolie, kooktoestellen en kachels.
• Tegenwoordig wordt aardolie gebruikt voor: brandstof, alles van kunststof (plastic), geneesmiddelen, alles waarvoor machines nodig zijn.

De gasbel (1959)

- In Groningen wordt in 1959 een gasbel in de grond ontdekt.

- Hiermee konden duizenden huishoudens koken + huis verwarmen met aardgas.

- NL verkocht ook aardgas aan het buitenland.

Gevolgen 

- Uitvinders (Henry Ford - Auto, lopende band) 

- Ondernemers

• Consumptiemaatschappij

-Stedengroei

• Bevolking in de stad van 40% naar 50% 
• Zwaar leven voor nieuwe stadsbewoners

-Grote bedrijven worden steeds groter, en zorgen ervoor dat alle kleinere bedrijven van de markt gaan. Hierdoor wordt het verschil tussen rijk en arm in de VS steeds groter.

Verbrandingsmotor

• Eerste auto Daimler / Maybach

• Bekend: eerste rit van concurrent Carl Benz door zijn vrouw Bertha.
  

T-Ford

• 1913. Henry Ford kopieert de lopende band uit de vleeswerkingsindustrie naar de productie van auto’s.

• De T-Ford wordt zo betaalbaar voor de middenklasse
  

• ‘Je kunt de auto in elke kleur krijgen zolang het maar zwart is’
  

Elektriciteit

• Zorgde tussen 1860-1914 tot Tweede Industriele Revolutie (staal, spoorwegen, elektriciteit en chemicaliën)

• Belangrijke uitvinders die stroom populair hebben gemaakt: Thomas Edison en Nicolai Tesla

• Steeds meer huishoudelijke toepassingen

Prijzen en rampen

Welke invloed hebben prijzen en rampen op energiebronnen? Mensen gaan op zoek naar andere energiebronnen wanneer:

• de prijs teveel stijgt

• teveel mensen nadeel ondervinden van bepaalde vormen van energieverbruik

Stijgende energieprijzen

- Ten tijde van WO 1: steenkool werd duurder door oorlogsindustrie --> mensen gaan overgang naar olie versnellen of overstappen op voorgaande energiebronnen (waterkracht)

De oliecrises

• 1973 was de eerste oliecrisis --> Arabische landen weigerde tijdelijk olie te leveren (oliewapen): ontstaan autoloze zondagen
  
• 1979 tweede oliecrisis --> economische gevolgen groter dan tijdens eerste oliecrisis: Veel bedrijven failliet + veel werkloosheid 

The Great Smog of London (1952)

Steenkolenrook verhulde London in smog, 5 dagen lang:

- 6000 doden

- 10000 ernstig ziek

Aanname Clean Air Act in 1956

--> wettelijke maatregelen

Three Mile Island (1979)

Lekkage van radioactief materiaal --> 140.000 mensen op de vlucht

Tsjernobyl (1986)

Op 26 april 1986 explodeert een reactor van de kerncentrale in Tsjernobyl in huidig Oekraïne (toen Sovjet-Unie)

Evacuatie van 14000 mensen

Fukushima (2011)

In Fukushima ontplofte een kernreactor van de elektriciteitscentrale in de stad

--> Radioactieve straling

--> Evacuatie van 15000 mensen