Het spijsverteringsstelsel

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4,5

Spijsvertering

Na deze les...

1 Kun je uitleggen wat de functies zijn van de spijsverteringsorganen, welk sap ze maken en wat dit doet bij de vertering

2 Kun je uitleggen wat er met een voedingsstof gebeurt van inname tot verwerking in het lichaam

Mondholte, keelholte en slokdarm

De mondholte bestaat uit het gebit, de tong en de speekselklieren

1. de oorspeekselklier maakt speeksel als voedsel dichtbij komt
2. de ondertong- en onderkaak- speekselklier maken 24/7 speeksel

ondertong- en

onderkaakspeekselklier

2

(oor)speekselklier

1

Mondholte, keelholte en slokdarm

Speeksel bestaat uit...

• waterig slijm
• enzym amylase (splitst koolhydraten tot glucose)
• bijkomende stof antistoffen

slijm

S

amylase

A

antistoffen

A

0

Mondholte, keelholte en slokdarm

De slokdarm (oesofagus) brengt het voedsel van de keel naar de maag.

• de holte is geplooid en gevuld met slijm
• de slokdarm heeft een dubbele spierlaag
• de slokdarm maakt geen enzymen

slijm

S

kringspieren

K

lengtespieren

L

De maag

Na de slokdarm komt de maag (gaster of ventriculus)

• ligt onder het middenrif
• de maag kneedt het voedsel
• de maag heeft verteringsklieren

De maag

De maag wordt verdeeld in...

• maagmond, hier komt het voedsel binnen
• maagzak, hier wordt lucht opgevangen en het meeste maagsap gemaakt
• maagportier, dat telkens kleine beetjes brij doorlaat

maagmond

M

maagzak

Z

maagportier

P

De maag

Maagsap bestaat uit...

• waterig slijm
• enzym pepsine (het splitst eiwitten tot aminozuren)
• bijkomende stof maagzuur (= zoutzuur, het doodt bacteriën)

slijm

S

pepsine

P

maagzuur

M

12v-darm en alvleesklier

Vanuit de maag komt het zure voedsel in de twaalfvingerige darm (duodenum)

• het maakt zelf geen verterings- sap, maar krijgt ze van twee organen: de alvleesklier en galblaas

alvleesklier

A

galblaas

G

twaalfvingerige darm

T

12v-darm en alvleesklier

De alvleesklier (pancreas) heeft klieren die enzymen maken om koolhydraten, vetten en eiwitten te verteren. 

Samen met gal wordt alvleessap toegevoegd aan het voedsel

Gal wordt gemaakt door lever, opgeslagen in galblaas

alvleesklier

A

galblaas

G

twaalfvingerige darm

T

12v-darm en alvleesklier

Alvleessap bestaat uit...

• waterig slijm
• enzymen die koolhydraten, vetten en eiwitten verteren (amylase, lipase, peptidase)
• bijkomende stof soda (= om zuur op te heffen)

slijm

S

enzymen van de
alvleesklier

E

soda

S

12v-darm en alvleesklier

De alvleesklier (pancreas) maakt ook hormonen die de hoeveelheid suiker (glucose) regelen in bloed en weefsels...

• insuline
• glucagon

hormooncellen maken

• insuline
• glucagon

H

Gatentekst

Lever en galblaas

De lever(hepar) heeft een aanvoer van twee bloedvaten...

• leverslagader (via de aorta)
• poortader (vanuit de darmen)

Ook twee vaten die afvoeren...

• leverader (naar de holle ader)
• galbuis (via de galblaas)

leverslagader

L

leverader

L

galbuis

G

poortader

P

Poortader vervoert zuurstofarm en voedingsrijk bloed mét schadelijke stoffen naar de lever

Lever en galblaas

De lever bestaat uit levercellen in kringen geplaatst. Functies van de lever zijn...

• afbraak rode bloedcellen, hierbij wordt hemoglobine omgezet in bilirubine (een stof die in gal zit)

leverslagader

L

leverader

L

galbuis

G

poortader

P

Lever en galblaas

• opslag van glucose in de vorm van glycogeen, hierbij zorgt insuline dat de opslag groter wordt, glucagon juist dat het kleiner wordt

insuline

I

glucagon

G

glucose

glycogeen

Lever en galblaas

• maken van eiwitten, de lever maakt van de losse aminozuren plasma-eiwitten zoals fibrinogeen (voor de stolling)
• maken van vetten, de lever maakt de verzadigde vetzuren onverzadigd (beter voor de stofwisseling)

fibrinogeen

Lever en galblaas

• maken van gal, door speciale levercellen

Het gal bevat water, cholesterol, bilirubine en galzouten

galkanaaltjes

levercellen

gal afvoerbuisje

Lever en galblaas

De gal wordt bewaard in de galblaas. Wanneer het voedsel de twaalfvingerige darm inkomt, knijpt de galblaas zich samen en komt gal bij het voedsel.

galblaas

galbuis

van de lever

naar de 12v-darm

Lever en galblaas

De functie van gal is het emulgeren van vet; grote vetdruppels klein maken.

Hierdoor verloopt de vetvertering door enzymen beter.

Lever en galblaas

De lever ontgift  (detox) van bloed

 De lever...

• haalt gifstoffen (alcohol, drugs, medicijnen) uit het bloed
• maakt ze onwerkzaam
• via de nieren met de urine uitgescheiden

Dunne darm

Na de 12v-darm volgt de 5 meter lange dunne darm (intestinum).

De dunne darm...

• heeft veel darmplooien
• maakt darmsap
• neemt de verteringsproducten op (absorptie) in het bloed

Dunne darm

Darmsap bestaat uit...

• waterig slijm
• enzymen die koolhydraten, vetten en eiwitten verteren (maltase, lactase, peptidase, lipase)
• geen bijkomende stof

slijm

S

enzymen van de
alvleesklier

E

Dunne darm

De in de darm opgenomen producten komen in het bloed en gaan, via de poortader naar de lever.

poortader

P

Blindedarm, dikke darm en endeldarm

Onverteerbare resten komen vanuit de dunne darm in de dikke darm (colon) terecht.

De functie van de dikke darm is...

• het onttrekken van water (indikken van de resten)
• het maken van vitamine K (voor de bloedstolling) door darmbacteriën

Blindedarm, dikke darm en endeldarm

De resten leggen deze weg af...

• blinde darm met wormvormig aanhangsel (appendix)
• dwarse deel met darmbacteriën
• endeldarm waar de ontlasting wordt opgeslagen, met de anus als afsluitspier (kringspier)

B

D

E

A

De organen voor de spijsvertering

1, Speeksel verteert koolhydraten

2. Maagsap verteert eiwitten

3. Alvleessap verteert koolhydraten, vetten en eiwitten

4. Darmsap verteert  koolhydraten, vetten en eiwitten

De organen voor de spijsvertering

De bacteriën in de dikke darm gebruiken onverteerbare vezels als voedsel. Ze hebben als taak: 

• maken van vitamine K
• beschermen tegen gevaarlijke bacteriën 

Na deze les...

1 Leg je uit wat de functies zijn van de spijsverteringsorganen, welk sap ze maken en wat dit doet bij de vertering

2 Leg je uit wat er met een voedingsstof gebeurt van inname tot verwerking in het lichaam

Na deze les...

1 noem je de organen van borst-, buik en bekkenholte

2 leg je uit welke oorzaak een aandoening kan hebben

3 leg je uit hoe groei en ontwikkeling plaatsvinden

1 Leg je uit wat de functies zijn van de spijsverteringsorganen, welk sap ze maken en wat dit doet bij de vertering

2 Leg je uit wat er met een voedingsstof gebeurt van inname tot verwerking in het lichaam

zelf maken

H5 Het spijsverteringsstelsel

• Opdracht 6 t/m 15