Aarde: Hoofdstuk 2: afbraak en opbouw van het landschap

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Hoofdstuk 2: Afbraak en opbouw van het landschap

Hoofdstuk 1: Endogene krachten; krachten die van binnenuit op de aardkorst inwerken;

Hoofdstuk 2: Exogene krachten; krachten die van buitenaf op de aardkorst inwerken.

Drie belangrijke exogene processen

• Verwering: Het uiteenvallen van hard gesteente onder invloed van verschillende processen (afbraak);
• Erosie: het afschuren en uitschuren van de ondergrond door met verweringsmateriaal beladen ijs, water (oceanen en rivieren) en wind (transport);
• Sedimentatie: Proces waarbij los materiaal na transport door wind, water of ijs op het aardoppervlak wordt afgezet (neerleggen).

Systeem aarde

De aarde is een systeem dat bestaat uit verschillende sferen; atmosfeer, lithosfeer, hydrosfeer en biosfeer.

Deze sferen zijn dynamisch en worden aangestuurd door de zon. De sferen onderling beinvloeden elkaar op veel verschillende manieren. Binnen de sferen is er sprake van een kringloop.

Stollingsgesteente

Afkoeling van magma:

- Graniet; op continenten

- Basalt: oceanische korst

Sedimentgesteente

Door afzetting (sedimentatie) van geeordeerd materiaal. Transport via lucht, water of ijs. Duidelijk herkenbaar is de gelaagdheid van gesteente.

Metamorfe gesteente

Gesteente dat onder invloed van druk en temperatuur gevormd is uit een stollings- en/of sedimentgesteente. Metamorf gesteente heeft een gedaanteverwisseling ondergaan.

ntr.nl

Kringloop van het water

Grote en kleine kringloop van het water

Beschrijf de kleine kringloop van het water

Verwering

Verwering = het uiteenvallen van gesteente onder invloed van weer en planten.

Twee soorten verwering:

- Mechanische of fysische verwering: scheikundige samenstelling van het gesteente verandert niet;

- Chemische verwering: scheikundige samenstelling verandert wel

Mechanische verwering

• Vorstverwering;
• Verwering in de woestijn;
• Door plantenwortels.

Chemische verwering

Kalksteen lost op door (zuur)regenwater.

Factoren van invloed op verwering

- Klimaat (zie diagram 2.17);

• Chemische verwering: 
• Mechanische:

- Kenmerken moedergesteente;

- Bedekkende bodemlaag;

- Tijd.

Paragraaf 2.3.

Opbouw en afbraak door:

- Rivieren (fluviatiele erosie / sedimentatie);

- IJs (glaciale erosie/sedimentatie);

- Zee (mariene erosie / sedimentatie);

- Wind (eolische erosie / sedimentatie).

Vragen bij paragraaf 2.3.

- Bij welke transporteur kun je U-dalen en V-dalen vinden?

- Hoe heten bochten in een rivier?

- Vind je een delta in de beneden-, midden- of bovenloop?

- Wat is een interglaciaal?

- Welke transporteur kan het licht materiaal over grote afstand verplaatsen?

- Welk soort kusten kun je vinden bij een diepe zee met krachtige golven?

- Welke twee transporteurs zijn verantwoordelijk voor aanslibbingskusten?

- Welk soort kust hoort bij het Nederlandse deel v.d. Noordzee?

- Hoort een groot verval bij boven- of benedenloop?

Algemeen

• Hoe zwaarder het deeltje des te moeilijker is transport;
• Hoe zwaarder het deeltje des te eerder zal het gesedimenteerd worden.

Rivieren

Twee belangrijke begrippen:

Stroomgebied: Het hele gebied dat afwatert op een bepaalde rivier

Waterscheiding: grens tussen stroomgebieden

Lopen van een rivier

- Bovenloop: erosie

- Middenloop: transport

- benedenloop: sedimentatie

Waardoor ontstaat dit verschil? Door verschillen in stroomsnelheid dus door verschillen in __________.

Bovenloop

- Steile hellingen

- Rivier kan zich makkelijk insnijden (afhankelijk van stroomsnelheid en hoeveelheid verweerd materiaal).

- Uitschuring van V-dal.

- Sterke stroming dus grote stukken gesteente worden meegesleurd (rolt over de bodem) en lichtere materiaal zweeft in het water (suspensie).

- Groot verval: groot verschil in hoogte tussen twee plaatsen

Benedenloop

- Stroomsnelheid daalt door lagere verval;

- Rivier gaat meanderen: (fig. 2.23) met erosie in buitenbocht en sedimentatie in de binnenbocht.

- Ontstaan van een puinwaaier.

- Aangekomen bij de kust ontstaat een delta.

IJs

Twee soorten gletsjers:

- Alpiene of dalgletsjers;

- Gletsjers aan de randen van een ijskap

Bij het bewegen van het ijs zit er op, onder en in het ijs veel (en soms groot) verweringsmateriaal = morene. Tijdens het bewegen ontstaat er een U-dal.

Morene worden o.a. afgezet bij het einde van een gletsjer = eindmorene

Zee

Er  bestaan verschillende soorten kusten waarbij sprake is van sedimentatie of erosie; dit is afhankelijk:

- Getijde: groot verschil tussen eb en vloed;

- Wind;

Wind

Snelheid van groot belang; hoe hoger de snelheid des te zwaarder het deeltje en des te langer de afstand.

lesmateriaal.geobronnen.com

Wat is de juiste volgorde?

1. Verwering - sedimentatie - erosie
2. Erosie - verwering - sedimentatie
3. Verwering - erosie - sedimentatie
4. Sedimentatie - verwering - erosie

Groot

Klein

Zand

Grind

Klei

Rotsblok